Bị Mỹ và châu Âu "quay lưng", Trung Quốc cần châu Phi hơn bao giờ hết

Trong bài phát biểu tại cuộc họp trực tuyến Đại hội đồng Y tế Thế giới đầu tuần này, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã hướng trọng tâm bài phát biểu của mình vào việc củng cố mối quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và châu Phi giữa lúc Bắc Kinh vấp phải làn sóng chỉ trích của phương Tây vì đại dịch Covid-19.

Ông Tập cho biết, Trung Quốc cam kết đóng góp 2 tỷ USD cho WHO trong vòng 2 năm tới để hỗ trợ các nước đang phát triển. Trong bài phát biểu, ông Tập cũng đề cập đến mối quan hệ giữa Trung Quốc và châu Phi với việc Trung Quốc đã hỗ trợ điều trị cho khoảng 200 triệu người dân châu Phi trong hơn 70 năm qua. Nhà lãnh đạo Trung Quốc cam kết sẽ hỗ trợ 30 bệnh viện ở châu Phi, thành lập một cơ quan y tế xuyên châu Phi và đảm bảo người dân ở đây sẽ được tiếp cận nguồn vắc xin ngừa Covid-19 giá rẻ sau khi thế giới tìm ra.

Những cam kết của ông Tập không được cho là nhằm có được sự ủng hộ từ châu Phi ở thời điểm quan trọng trong mối quan hệ giữa Trung Quốc và lục địa này. Trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng trở nên bị cô lập vì đại dịch Covid-19, bài phát biểu của ông Tập cho thấy tầm quan trọng của châu Phi đối với Trung Quốc.

Đồng minh ngoại giao quan trọng

Mối quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và châu Phi manh nha từ giữa thế kỷ 20 khi Trung Quốc lập quan hệ ngoại giao với các quốc gia mới giành độc lập trong một nỗ lực để giành vị thế lãnh đạo thế giới các nước đang phát triển, cạnh tranh ảnh hưởng với Mỹ và Liên Xô.

Kể từ đó, châu Phi đã cho thấy tầm quan trọng ngoại giao với Bắc Kinh. Khi Trung Quốc đối mặt với làn sóng chỉ trích mạnh mẽ từ phương Tây, các nước châu Phi đứng về phía Bắc Kinh. Năm 2008, khi các nước phương Tây tẩy chay Thế vận hội Bắc Kinh, các nước châu Phi tiếp tục ủng hộ sự kiện này. Gần đây hơn, khi Mỹ gây sức ép lên tập đoàn viễn thông Huawei của Trung Quốc, một số nước châu Phi trong đó có Kenya, Nam Phi vẫn chào đón sự hiện diện của công ty này.

“Mỗi khi Mỹ hay phương Tây gia tăng chỉ trích Trung Quốc, chính phủ Trug Quốc lại quay sang các đồng minh lâu năm ở châu Phi. Bắc Kinh cần các đối tác châu Phi để thúc đẩy hình ảnh một Trung Quốc không hề bị cô lập”, Lina Benabdallah, Phó giáo sư về chính trị chuyên nghiên cứu về quan hệ Trung Quốc - châu Phi tại Đại học Wake Forest, nhận định.

Khi Mỹ ra sức đổ lỗi cho Bắc Kinh về đại dịch Covid-19, sự ủng hộ của châu Phi một lần nữa là yếu tố quan trọng để Bắc Kinh đáp trả cáo buộc của phương Tây và đóng vai trò lãnh đạo toàn cầu trong lĩnh vực y tế.

Hồi tháng 3 và tháng 4 năm nay, Trung Quốc đã xuất khẩu khoảng 10 tỷ USD vật tư y tế, trong đó có 28 triệu khẩu trang hỗ trợ ứng phó Covid-19. Thế giới đã có những phản ứng trái chiều về “ngoại giao khẩu trang” của Bắc Kinh. Trong khi châu Âu lo ngại đây là cách để Bắc Kinh mở rộng ảnh hưởng chính trị, các chính phủ châu Phi vẫn hoan nghênh sự hỗ trợ này.

Đây không phải lần đầu tiên Trung Quốc hỗ trợ châu Phi đối phó với khủng hoảng y tế. Tháng 11/2014, Bắc Kinh đã hỗ trợ 123 triệu USD ứng phó đại dịch Ebola. Con số này vẫn tương đối thấp so với hơn 3,6 tỷ USD mà Mỹ, Anh và Đức đã hỗ trợ tính đến tháng 12/2015. Tuy nhiên, vào thời điểm mà Mỹ và hàng loạt nước châu Âu đang chật vật đối phó với đại dịch Covid-19, một số nước châu Phi gần như không còn lựa chọn nào khác ngoài việc hoan nghênh hỗ trợ từ Trung Quốc.

Những dấu hiệu rạn nứt

Bất chấp những nỗ lực của Bắc Kinh, những tác động trực tiếp của đại dịch Covid-19 lên đời sống của người dân châu Phi đang bộc lộ những rạn nứt trong mối quan hệ giữa Trung Quốc và châu Phi.

Hồi tháng 4, các bộ trưởng châu Phi đã đề nghị G20 hỗ trợ gói ngân sách khẩn cấp trị giá 100 tỷ USD, trong đó có 44 tỷ USD hoãn hoặc xóa nợ. Trung Quốc, nước được cho là đang nắm giữ 1/5 số nợ của châu Phi, nói rằng họ cũng sẽ làm như các nước G20 khác và không có bất cứ ưu đãi nào với các đối tác lâu năm.

Tuy nhiên, mối đe dọa lớn nhất đến mối quan hệ Trung Quốc - châu Phi là khi chỉ xuất hiện vào tháng 4 khi xuất hiện những hình ảnh cho thấy công dân châu Phi sinh sống tại Quảng Châu, Trung Quốc bị buộc xét nghiệm và cách ly bất kể lịch sử đi lại ra sao. Nhiều người rơi vào tình cảnh vô gia cư vì các khách sạn, nhà nghỉ từ chối phục vụ vì cho rằng người châu Phi là nguồn gốc khiến dịch Covid-19 lây lan.

Một nhóm đại sứ châu Phi đã gửi một lá thư cho Bắc Kinh thể hiện sự bức xúc chưa từng thấy. Dù chính phủ Trung Quốc đã nhanh chóng vào cuộc để dập tắt cuộc khủng hoảng ngoại giao, song vẫn không thể làm nguôi ngoai sự tức giận ở châu Phi. Các bộ trưởng Nigeria đã đề xuất các biện pháp trả đũa như điều tra tình trạng pháp lý của toàn bộ người Trung Quốc ở nước này.

“Đối xử không tốt với người châu Phi tại Quảng Châu là vết nhơ trong quan hệ Trung Quốc-châu Phi. Bằng việc tập trung vào châu Phi, ông Tập Cận Bình dường như muốn gửi tín hiệu tới người dân châu Phi rằng châu Phi là ưu tiên của Trung Quốc”, nhà phân tích Eguegu nhận định.

Minh Phương
Tổng hợp