Thiếu máu dinh dưỡng ở trẻ, chỉ bổ sung sắt liệu có đủ?

Trẻ thiếu kẽm và sắt trong bữa ăn hằng ngày dẫn đến thiếu máu

Khảo sát tình trạng dinh dưỡng khu vực Đông Nam Á (SEANUTS) cho thấy bữa ăn hàng ngày của trẻ em Việt Nam thiếu tới 50% các dưỡng chất cần thiết cho sự phát triển bền vững của trẻ, điển hình là kẽm và sắt.

Theo điều tra của Viện Dinh dưỡng quốc gia trong năm 2019 - 2020, Việt Nam có tới 60% trẻ em dưới 5 tuổi thiếu kẽm, cứ 3 trẻ có 1 trẻ thiếu sắt. Hiện nay tỷ lệ trẻ em thiếu máu dinh dưỡng vẫn còn cao. Vì vậy, mới đây, hội thảo "Cập nhật chẩn đoán và điều trị thiếu máu ở trẻ em" đã đưa ra một số vấn đề trong chẩn đoán và giải pháp cho vấn đề này. Hội thảo do Hội Dinh dưỡng Việt Nam tổ chức. 

Theo các chuyên gia, sắt là thành phần cấu tạo của hemoglobin, myoglobin, protein, enzyme… trong cơ thể. Nó cũng có nhiệm vụ vận chuyển oxy trong máu đến các tế bào, tham gia giải phóng năng lượng, tham gia chuyển hóa DNA cùng nhiều chức năng khác. Thiếu sắt, cơ thể không có đủ nguyên liệu sản xuất hemoglobin gây thiếu máu dinh dưỡng.

Cùng với sắt, kẽm cũng được nghiên cứu là có tham gia vào cấu tạo và phát triển tế bào hồng cầu. Theo nhiều nghiên cứu, trẻ bị thiếu máu có nồng độ kẽm trung bình trong huyết thanh thấp hơn đáng kể so với trẻ không bị thiếu máu. Vì vậy, trẻ thiếu kẽm cũng có nguy cơ bị thiếu máu dinh dưỡng.

Theo TS.BS Phan Bích Nga - Trưởng khoa Khám tư vấn dinh dưỡng trẻ em - Viện Dinh dưỡng quốc gia, đặc biệt trong 9 tháng đầu, thiếu máu dinh dưỡng có thể gây ra những tổn thương không hồi phục ở não, ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển trí não của trẻ, gây ra tình trạng biếng ăn, suy dinh dưỡng. Còn đối với những trẻ lớn hơn, vấn đề thiếu máu dinh dưỡng ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng, làm giảm sức đề kháng, cơ thể dễ nhiễm khuẩn, ảnh hưởng đến quá trình tăng trưởng, phát triển, học tập của trẻ.

"Khi bị thiếu máu, sức đề kháng kém khiến trẻ dễ mắc các bệnh viêm đường hô hấp thông thường như viêm họng, ho, cảm cúm. Trẻ thường xuyên mệt mỏi, kém hoạt bát hơn, da xanh xao, thường học kém, hay buồn ngủ", BS Nga cho biết.

Trong bài báo cáo, TS Nga cho biết, theo nghiên cứu gần đây, kẽm kết hợp với bổ sung sắt đã được phát hiện là làm tăng nồng độ huyết sắc tố ở mức độ cao hơn so với sắt đơn thuần ở trẻ thiếu máu do sắt.

Bổ sung sắt và kẽm trong bữa ăn hằng ngày

Theo TS Nga, không phải cứ cho trẻ thức ăn giàu sắt và kẽm là hấp thu 100%. Sắt hấp thu rất thấp, cơ thể chỉ hấp thu được khoảng 10-15% sắt từ thức ăn. Tương tự sắt, kẽm hấp thu ở mức 20-30%. Kẽm và sắt còn bị giảm hấp thu bởi thực phẩm giàu chất phytate như tinh bột, chất xơ có trong các loại thực phẩm ngũ cốc...

Nếu em bé bị thiếu sắt thường thiếu kẽm và ngược lại. Bởi bản thân các loại thực phẩm giàu sắt và giàu kẽm thường nằm chung trong cùng một loại thực phẩm như thịt bò, trứng, các loại hải sản… Điều kiện tăng cường hấp thu sắt và ức chế hấp thu sắt giống như kẽm. Hai yếu tố khiến cho trẻ thường bị thiếu sắt, thiếu kẽm hay bị thiếu cùng nhau. 

Nhiều nghiên cứu đã chứng minh, kẽm làm tăng sự hấp thu sắt thông qua việc kích hoạt các chất vận chuyển sắt kim loại hóa trị 2 (DTM1) và ferroportin (FPN1). Ngoài ra, kẽm đóng vai trò là chất xúc tác trong quá trình chuyển hóa sắt tham gia vào quá trình tổng hợp, cấu tạo nên hồng cầu.

Chính vì vậy cần đảm bảo đủ lượng sắt kẽm cho nhu cầu hàng ngày của trẻ. Để giúp dự phòng nguy cơ thiếu máu thì cha mẹ cần chú ý chế độ ăn đa dạng đặc biệt thực phẩm giàu sắt và kẽm như thịt bò, các loại nhuyễn thể (hàu, nghêu, sò…).

Ngoài ra, theo khuyến cáo của khoa Khám tư vấn dinh dưỡng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia nên bổ sung kẽm và sắt với tỷ lệ cân bằng 1:1. Điều này giúp tăng khả năng hấp thu, đáp ứng nhu cầu hàng ngày; kết hợp cùng vitamin B12, vitamin C…, hỗ trợ tăng khả năng hấp thu sắt và kẽm giúp phòng ngừa nguy cơ thiếu máu dinh dưỡng ở trẻ.