Quy trình theo dõi chấn thương cẳng chân

Càng bất bình hơn khi những người có liên quan lại cho rằng họ đã làm “đúng qui trình” chuyên môn, nghiệp vụ.

Vậy một quy trình khám và điều trị gãy xương cẳng chân chuẩn mực là thế nào?

Chấn thương đưa đến gãy xương cẳng chân khá phổ biến, chiếm tỷ lệ khoảng 20% tổng số gãy xương. Nguyên nhân thường do tai nạn giao thông, lao động, thể thao, do vật nặng đè kẹt chân...

Trong chấn thương cẳng chân, dù có gãy xương hay không, biến chứng chèn ép khoang rất hay gặp, đây là nguyên nhân gây hoại tử phải cắt bỏ chân nếu y tế bỏ sót khi kiểm tra chấn thương.

Giải phẫu cấu tạo cẳng chân

Cẳng chân có da bao bọc, trong có: (1) hai xương là xương chầy và xương mác. Xương chầy là hình lăng trụ tam giác với mào chày ở phía trước nằm sát da, xuống dưới là hình trụ tròn nên đây là điểm yếu rất dễ bị gãy, (2) Cơ: khối cơ bố trí quanh xương không đồng đều, phía sau có khối cơ chắc khoẻ, phía trước không có cơ mà ngay dưới da là xương vì vậy khi gãy rất dễ bị lộ xương, (3) hệ mạch máu: nuôi xương càng xuống thấp càng nghèo nàn, nên khi gãy vùng này xương khó liền, (4) các dây thần kinh.

Với cấu tạo giải phẫu như thế, cẳng chân có hai vách liên cơ trước và ngoài, cùng với màng liên cốt và thành xương cứng chia cẳng chân ra làm 4 khoang: khoang trước, khoang ngoài, khoang sau cạn và khoang sau sâu. Cấu tạo các khoang hẹp, thành khoang chắc vì vậy khi có phù nề, chảy máu trong khoang dễ gây hội chứng chèn ép khoang, nếu không xử lý kịp thời có nguy cơ cụt chân khi đã bị hoại tử, nhiễm trùng. Khi gãy xương do máu từ ổ gãy chảy vào cùng với sự phù nề của các bắp cơ làm tăng các thể tích và áp lực trong các khoang. Bình thường áp lực trong các khoang là bằng 0, khi gãy xương áp lực trong khoang tăng lên, nếu đến mức 20 mmHg là báo động và đến 30 mmHg là chỉ định mổ cấp cứu giải thoát sự chèn ép khoang.

Quy trình khám kiểm tra chấn thương cẳng chân

Để nhanh chóng, tránh sai sót khi khám, điều trị một chấn thương cẳng chân, thầy thuốc cần tuân thủ quy trình kiểm tra sau:

1. Tổn thương xương. Có thể gãy một hay cả hai xương. Gãy đơn giản như gãy đôi ngang, gãy chéo hay gãy phức tạp: gãy nhiều mảnh, nhiều tầng,

2. Tổn thương phần mềm,

3. Tổn thương mạch, thần kinh,

4. Biến chứng cấp, tức thì như sốc chấn thương, mất máu do xuất huyết, chèn ép mạch máu và chèn ép khoang, Do đó, cần khám kỹ mạch ở mu chân, đánh giá mức độ phù nề cẳng chân, khám cảm giác và vận động các ngón. Hết sức lưu ý các nốt phổng nước, biểu hiện sự trầm trọng của biến chứng chèn ép khoang.

5. Biến chứng sớm như nhiễm khuẩn, hoại thư, loạn dưỡng, sưng nề, nổi nốt bỏng nước, vân tím trên da.

Đôi điều bàn luận

Quy trình là trình tự, cách thức để thực hiện một công việc, hoạt động mang tính chất bắt buộc nhằm đáp ứng những mục tiêu cụ thể.

Trong y khoa, mọi quá trình khám và chữa bệnh đều được tiến hành theo một quy trình chặt chẽ ví dụ: rửa tay đúng quy trình, khám đúng quy trình, tiêm thuốc đúng quy trình, truyền dịch đúng quy trình.v.v...

Trong chấn thương cẳng chân, dù có gãy xương hay không, biến chứng chèn ép khoang rất hay gặp. Thống kê thấy tỷ lệ chèn ép khoang trong gẫy xương cẳng chân khá lớn, đặc biệt là gãy chấn thương 1/3 trên lên đến 80-90 % trong gẫy 2 xương cẳng chân.

Trong những câu chuyện đau lòng phải cắt cụt chi vừa qua chắc chắn là do sao nhãng, thiếu tập trung, không theo đúng “quy trình” y tế chứ không phải là do thiếu kiến thức hay trình độ chuyên môn kém. Chẳng hạn, đau là một dấu hiệu luôn luôn có và phản ảnh trung thành mức độ chèn ép khoang đã không được lưu tâm đúng mức. Màu sắc da, và bắt mạch mu chân tuy đơn giản nhưng hết sức cần thiết để đánh giá lưu thông máu huyết …Đây là bài học “xương máu” cho tất cả mọi người có liên quan.

Cho nên “Làm đúng quy trình” phải là điều nằm lòng của nhân viên y tế.

TS.BS Trần Bá Thoại

Ủy viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam