Người trẻ Việt ngại sinh con, có nới lỏng quy định có con thứ 3?

Mỗi phụ nữ có trung bình 1,96 con

Ngày 6/8, tại Hội thảo "Góp ý, hoàn thiện chính sách trong Luật Dân số và gợi ý chính sách chuyển đổi nhân khẩu học của các nền kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương", PGS.TS Nguyễn Thị Liên Hương, Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, mức sinh thay thế của Việt Nam chưa thực sự bền vững.

Hiện số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ là 1,96 con và tỷ lệ tăng dân số là 0,84% năm 2023, xuất hiện xu hướng mức sinh xuống thấp, chênh lệch về mức sinh giữa các vùng; mất cân bằng giới tính khi sinh còn cao (tỷ số giới tính khi sinh là 111,8 bé trai/100 bé gái năm 2023).

Cùng đó, tình trạng già hóa dân số tăng nhanh; chưa có các giải pháp đồng bộ để phát huy hiệu quả lợi thế của thời kỳ cơ cấu dân số vàng và thích ứng với già hóa dân số; tuổi thọ trung bình của người Việt Nam tăng (năm 2023 là 74,5 tuổi) nhưng số năm sống khỏe mạnh chưa tương xứng...

Phát biểu tại hội thảo, GS.TS Nguyễn Thiện Nhân, Đại biểu Quốc hội khóa XV, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ đã phân tích tình hình dân số đáng báo động của các nước và rút ra những bài học cho Việt Nam.

Ông chia sẻ: "Khi đi ăn cưới các cặp vợ chồng trẻ, tôi thường khuyên các cháu hãy sinh 2 con trở lên, thì bọn trẻ chỉ cười. Điều này phần nào phản ánh thực trạng xu hướng ngại sinh con ở người trẻ, khiến tỉ lệ giảm sinh ngày càng rõ hơn".

GS Nhân cho biết, tính đến tháng 12/2023, thế giới có 42 nước thu nhập cao. Các nước này có quy luật chung là càng giàu, GDP/người càng tăng thì tổng tỉ suất sinh càng giảm.

Trong đó, 38/42 nước có tổng tỉ suất sinh dưới 2,0 vào năm 2023, 4 nước còn lại có tổng tỉ suất sinh lớn hơn 2,0, song tổng tỉ suất sinh đều giảm dần liên tục, năm sau thấp hơn năm trước.

Từ kinh nghiệm quốc tế, GS.TS Nguyễn Thiện Nhân cho rằng nếu không có sự thay đổi đột phá về chính sách kinh tế, xã hội và chính sách dân số, tổng tỉ suất sinh của Việt Nam sẽ tiếp tục giảm sâu.

"Nếu 2 người kết hôn, già rồi tử vong, không để lại 2 công dân cho xã hội, lâu dài sẽ dẫn đến thiếu lao động, dân số giảm.

Để tái tạo lao động cho đất nước, đảm bảo tỷ suất sinh thay thế, cần đảm bảo gia đình sinh 2 con trở lên. Và nhiệm vụ này nếu chỉ là sự quan tâm của mỗi gia đình, không phải sự quan tâm của doanh nghiệp, chính quyền… thì tỷ suất sinh sẽ không tăng được", GS Nhân nói.

Nới lỏng quy định sinh con thứ 3

Chia sẻ với báo chí bên lề hội nghị, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) cho biết, các nghiên cứu, điều tra trong nước cho thấy, tuổi kết hôn tăng, giảm tỷ lệ kết hôn.

Điều này cho thấy xu hướng kết hôn muộn, không muốn kết hôn, không muốn sinh con, sinh muộn, sinh ít, sinh thưa ngày càng cao và có xu hướng lan rộng.

Hiện mức sinh có xu hướng giảm nhẹ nên tốc độ tăng dân số giảm dần trong những năm gần đây (tốc độ tăng dân số trung bình năm 2022 là 0,98%, năm 2023 là 0,84%) và dự báo tiếp tục giảm trong những năm tiếp theo.

Trong trường hợp mức sinh giảm mạnh như phương án thấp thì sau năm 2054, dân số Việt Nam sẽ bắt đầu tăng trưởng âm và mức giảm dân số ngày càng lớn.

Như vậy, nếu mức sinh tiếp tục giảm, số người được sinh ra ngày càng ít đi thì tương lai lực lượng dân số trong độ tuổi lao động sẽ giảm, trong khi tuổi thọ trung bình của người Việt Nam tăng nhanh dẫn đến tỷ trọng dân số già sẽ chiếm tỷ lệ rất cao trong tổng dân số và Việt Nam sẽ có cơ cấu dân số già.

Theo ông Dũng, để duy trì được mức sinh thay thế và tỷ lệ giảm sinh nhiều quốc gia trên thế giới đã đổ tiền làm, nhưng chưa nước nào thực sự thành công với việc này.

Tại Việt Nam, tỷ lệ giảm sinh chưa đến mức báo động, nhưng nếu không can thiệp ngay, tỷ lệ giảm sinh sẽ ngày càng mạnh, sẽ đến lúc báo động.

Theo ông Dũng, mỗi thời kỳ chính sách dân số lại cần có sự thay đổi phù hợp với thực tế. Việc xử phạt sinh con thứ 3 do vi phạm quy định về chính sách dân số đã thực hiện trong nhiều năm, đến nay đã không còn phù hợp.

"Chúng tôi đang xin ý kiến chuyên gia, nhà nghiên cứu, dự kiến cuối năm nay hoặc đầu năm 2025 có báo cáo chính thức với Bộ Y tế, để báo cáo với Chính phủ, xin ý kiến Bộ Chính trị để làm sao tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các cặp vợ chồng, những người muốn sinh con", ông Dũng nói.

Đồng quan điểm, PGS.TS Nguyễn Đức Vinh, Viện trưởng Viện Xã hội học - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, cũng cho rằng cần bỏ quy định cặp vợ chồng sinh 1-2 con.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương, hiện nay, Bộ Y tế đang được giao chủ trì xây dựng Dự án Luật Dân số và đang trong quá trình xây dựng, hoàn thiện các chính sách.

Hội thảo là cơ hội để các đại biểu trong nước và quốc tế chia sẻ những kinh nghiệm và bài học từ những quốc gia khác đã thành công trong việc xây dựng, thực thi các chính sách dân số. 

Theo các đại biểu, trước đây, Việt Nam chỉ tập trung thực hiện giảm sinh trên phạm vi toàn quốc, thì nay vừa phải thực hiện nhiệm vụ giảm sinh ở nơi có mức sinh cao, vừa vận động, khuyến khích sinh đủ 2 con ở nơi có mức sinh thấp và duy trì kết quả ở những địa phương đã đạt mức sinh thay thế.

Do đó, chính sách đầu tiên trong dự án Luật Dân số, Bộ Y tế đề xuất là duy trì mức sinh thay thế. Mục tiêu đặt ra là xây dựng các biện pháp duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi cả nước.

Cơ quan soạn thảo đề xuất quy định quyền quyết định của cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con, thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Cũng theo ông Dũng, nếu quy định để người dân có thể chủ động về thời gian sinh con, số lượng con… thì tình trạng mức sinh thay thế giảm có thể được khắc phục phần nào.

Theo Bộ Y tế, quy định trao quyền quyết định số con của cặp vợ chồng, cá nhân phù hợp với Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền công dân. Việc không quy định số con sẽ phù hợp với các cam kết chính trị Việt Nam đã đưa ra tại các diễn đàn đa phương và tác động tốt với dư luận quốc tế.