Khẩn cấp nhận diện dấu hiệu hành vi khi trẻ muốn tự tử

Hơn 90% trẻ có hành vi tự sát có rối loạn tâm thần

Chiều 7/4, tại buổi tọa đàm "Phòng ngừa tự sát ở tuổi vị thành niên", PGS.TS Nguyễn Văn Tuấn, Viện trưởng Viện sức khỏe tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) thông tin, thời gian qua, tình trạng stress, trầm cảm ở trẻ em có gia tăng hơn so với các giai đoạn trước, liên tục có các trường hợp trẻ tự tử, vấn đề làm sao để nhận diện, ngăn chặn nguy cơ này xảy ra với các em.

Bác sĩ Hồ Thu Yến, Viện Sức khỏe tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) chia sẻ về trường hợp cô gái 13 tuổi tên Hương (tên nhân vật đã được thay đổi- PV) ở Hà Nội nhập viện trong tình trạng chán nản, hay khóc, tự ti, bi quan, cảm thấy chán sống, có ý tưởng tự sát.

Bản thân bệnh nhân đã từng giải tỏa căng thẳng bằng cách dùng mảnh thủy tinh cứa vào cổ tay gây chảy máu. Qua thăm khám các bác sĩ xác định bệnh nhân có hội chứng trầm cảm, có ý tưởng tự sát và hành vi tự hủy hoại.

Gia đình cho biết tình trạng này xuất hiện khi con học online kéo dài, kỹ năng sử dụng máy tính hạn chế, khiến em từ một học sinh giỏi có kết quả thi không như mong muốn. Em dành nhiều thời gian xem tiktok, trò chuyện trên mạng ảo với bạn bè, với người yêu mới quen trên mạng. Khi con học tập giảm sút, gia đình lại càng ép em học nhiều hơn.

Cô gái trẻ cũng luôn tự ti về bản thân, cho rằng mình béo, xấu xí khi cao 1m56, nhưng nặng 53kg. Em luôn có tâm trạng chán nản buồn phiền, ít tương tác với bạn bè, chỉ chát trên mạng, xem tiktok.

Sau một thời gian điều trị ổn định, Hương mắc Covid-19, trở về nhà điều trị rồi lại rơi vào tình trạng bi quan, buồn nhiều hơn, hay khóc, kèm theo tiếng nói trong đầu luôn xúi giục bản thân vô dụng, hèn kém, là gánh nặng cho bố mẹ, hãy chết đi...

BS Hồ Thu Yến cho biết, đây là một trong số rất nhiều trường hợp trẻ em, vị thành niên Bệnh viện tư vấn, điều trị vì có hành vi tự sát, chấm dứt cuộc sống. Vì thế, theo BS Yến, việc nhận diện trẻ có nguy cơ để ngăn chặn hành vi này là rất quan trọng.

Mới đây, Bệnh viện Nhi Trung ương tiếp nhận một bệnh nhi 13 tuổi nhập viện do tự tử bằng thuốc giảm đau liều cao. Được biết, trẻ cảm thấy thất vọng vì bản thân không đáp ứng được những kỳ vọng của cha mẹ, lại thường xuyên xảy ra mâu thuẫn với gia đình do bất đồng quan điểm về phong cách sống và định hướng tương lai, dẫn tới việc trẻ có ý định tự tử. 

Một trường hợp khác là bệnh nhi 14 tuổi, trẻ đã uống thuốc ngủ tự tử sau khi bị mẹ đánh mắng. Rất may mắn, trong cả 2 trường hợp trên, trẻ đã được gia đình đưa đi cấp cứu kịp thời nên không nguy hiểm đến tính mạng, tuy nhiên tổn thương tâm lý có thể còn ảnh hưởng đến suốt đời.

Tiến sĩ- bác sĩ Ngô Anh Vinh, Phó khoa Sức khỏe Vị thành niên, Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết, thời gian vừa qua, khoa Sức khỏe Vị thành niên - Bệnh viện Nhi Trung ương cũng đã tiếp nhận một số trường hợp trẻ vị thành niên tự tử liên quan đến mâu thuẫn trong gia đình và trường học. Một số lý do vì bị cha mẹ đánh, cha mẹ chưa hiểu mình nên uất ức, tủi thân, bị bạn bè trêu chọc, điểm kém mà trẻ đã có ý định từ bỏ cuộc sống của mình.

Nhận diện con bạn có hành vi tự sát hay không?

Theo BS Yến, không phải trường hợp nào trẻ cũng có những biểu hiện rõ ràng, mà có những dấu hiệu cha mẹ cần quan sát, "bắt" được để phòng ngừa nguy cơ tự sát ở trẻ.

Theo đó, có những trẻ thể hiện ra lời nói, có những lời nói về ý định từ bỏ cuộc sống, hoặc cảm thấy mọi thứ đều vô vọng, muốn kết thúc tất cả.

Lại có những trẻ nói về những điều bâng quơ, rằng chúng ta sẽ không gặp nhau nữa... rồi có hành vi mua trữ thuốc. Có những trẻ lại sử dụng ngôn ngữ gián tiếp không lời như viết thư tuyệt mệnh, vun vén công việc cá nhân, như cho, tặng những vật gắn bó yêu quý.

"Nếu trẻ có những dấu hiệu này, bố mẹ đừng trì hoãn, chủ quan, hãy đưa trẻ đi tư vấn tâm lý ngay lập tức", BS Yến khuyến cáo.

Bởi trên thực tế, tự sát là vấn đề trên toàn cầu, với 800 nghìn người tự kết thúc cuộc sống mỗi năm. Tại Việt Nam, tự sát là 1 trong 10 nguyên nhân tử vong ở mọi lứa tuổi.

"Trong đó, nhiều nghiên cứu cho thấy, trên 92% người tự sát, có ý tưởng tự sát có dấu loạn rối loạn tâm thần đủ tiêu chuẩn chẩn đoán ở thời điểm tự sát", BS Yến thông tin.

TS tâm lý học Trịnh Thị Thanh Hương thông tin thêm, ở nhóm trẻ gái có ý tưởng tự sát nhiều hơn nam, nhưng tỷ lệ tự sát thành công ở nam lại cao hơn ở nữ.

Ở các trẻ này, có thể quan sát thấy tâm lý lo lắng, buồn phiền, chán nản ở các em, nhưng rất nhiều bố mẹ lại không nhận thấy. Dường như nhiều cha mẹ chưa quan tâm nhiều đến vấn đề sức khỏe tâm thần ở trẻ, mới quan tâm việc bù đắp thiếu hụt vật chất, còn việc dành thời gian, sự, quan tâm chưa có. Từ đó nảy sinh vấn đề, trẻ có dấu hiệu trầm cảm, biểu hiện bằng việc đóng kín các mối quan hệ của mình với bạn bè, người xung quanh, né tránh tương tác với các thành viên trong gia đình, nhưng bố mẹ vẫn bận rộn với vòng xoáy công việc, bỏ qua những dấu hiệu bộc phát đó.

BS Nguyễn Hoàng Yến, Phòng trẻ em và thanh thiếu niên cho biết, có nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ tự sát. Việc xác định được các yếu tố nguy cơ sẽ nâng cao khả năng xác định những người có nguy để ngăn ngừa hành vi tự sát.

Các yếu tố nguy cơ gồm: Các rối loạn tâm thần; Tiền sử toan tự sát; Tiền sử bị lạm dụng; Tiền sử gia đình; Yếu tố sinh học; Các yếu tố làm nặng lên thêm nguy cơ tự sát ở thanh thiếu niên (như lạm dụng rượu, ma túy, sự tiếp cận các phương thức tự sát, phơi nhiễm tự sát, lây lan tự sát...); Yếu tố căng thẳng tâm lý; Yếu tố về cảm xúc và nhận thức...

Theo các chuyên gia, để ngăn ngừa hành vi tự sát ở thanh thiếu niên, cần có sự can thiệp về tâm lý, thuốc, các liệu pháp điều biến não. Bên cạnh đó, cần xây dựng các mô hình can thiệp dựa vào nhà trường, can thiệp dựa vào cộng đồng để dự phòng hành vi tự sát. 

Dưới đây là những biểu hiện ở trẻ thanh thiếu niên, vị thành niên cần lưu ý, hãy đưa trẻ đi khám, tư vấn tâm lý:

- Tâm trạng thất thường (gắt gỏng, dễ nổi cáu bộc phát…)

- Giảm hoặc mất hứng thú kéo dài với các hoạt động giải trí được yêu thích trước đây (bỏ các hoạt động thể thao, âm nhạc, vẽ,...).

- Không muốn đi ra ngoài, không tham gia các hoạt động trên lớp hoặc không còn muốn đi chơi với bạn bè; tránh né việc đi học; suy giảm kết quả học tập, than phiền không tập trung, hay quên.

- Trẻ cũng có thể trong tình trạng thay đổi giấc ngủ như mất ngủ hoặc ngủ nhiều; hay có thể thường xuyên phàn nàn không giải thích được như: cảm giác mệt mỏi, đau đầu, đau dạ dày...