Niềm vui của những người thắng cuộc trong trận kéo co lúc 9h ngày 31/8 tại xã Điền Lư, huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa chỉ kéo dài được một vài phút, khi cả đội vừa bắt đầu ăn mừng chiến thắng thì cũng là lúc một vận động viên bất ngờ ngã gục xuống đất và tử vong sau đó.

Đây là sự việc hết sức hy hữu trong lịch sử các cuộc thi kéo co từ xưa tới nay.

Danh tính nạn nhân được xác định là anh Lê Văn D. (33 tuổi, trú thôn Điền Lý, xã Điền Lư). Tai nạn đáng tiếc xảy ra với anh sau 2 lần thi kéo co. Chỉ vài giây sau khi ăn mừng chiến thắng cùng đồng đội, anh D. bất ngờ ngã gục xuống đất. Nguyên nhân ban đầu được xác định do anh bị đột quỵ dẫn đến tử vong.

PGS.TS.BS Võ Tường Kha, Giám đốc Bệnh viện Thể thao Việt Nam cho biết trường hợp đáng tiếc này có nhiều khả năng dẫn đến đột tử, để chẩn đoán chính xác nguyên nhân cần giải phẫu tử thi. 

Theo ông, có 3 tình huống có thể dẫn đến tai nạn đáng tiếc này. 

Thứ nhất, có thể nạn nhân bị đột quỵ do nhồi máu cơ tim trên nền bệnh tim tiềm ẩn. Trong trường hợp này, nạn nhân phải có tiền triệu chứng như: xuất hiện cơn đau tức ngực, đau nhói ngực, khó thở, hụt hơi…

Thứ 2, nạn nhân bị đột quỵ do tai biến mạch máu não. Có thể anh D. có tiền sử tăng huyết áp nhưng chủ quan không dùng thuốc hoặc dùng thuốc không thường xuyên, thậm chí không biết mình bị tăng huyết áp. Lúc vào cuộc thi, anh đã dùng sức quá mạnh, đột ngột dẫn đến nhịp tim và huyết áp tăng lên đột ngột gây vỡ mạch máu não. Hoặc nạn nhân cũng có thể bị tắc mạch máu nếu trong mạch máu có những mảng xơ vữa bong ra và di chuyển gây tắc. 

Thứ 3, có thể nạn nhân bị kiệt sức, tụt đường huyết, thiếu năng lượng, thiếu oxy tim hoặc ngã do thi đấu cường độ cao, kéo dài, nạn nhân không ăn uống đủ trước đó. Khả năng này ít xảy ra vì thường quá trình diễn biến dần dần, nạn nhân biểu hiện quá tải, mệt mỏi, giảm vận động dần, rồi dẫn đến rối loạn ý thức, cuối cùng là đột tử. 

"Nếu vỡ mạch máu trong não một cách đột ngột sẽ gây ra tiền triệu chứng như đau đầu, buồn nôn, yếu chân tay, nói khó… sau đó ngã lăn quay. Khả năng vỡ mạch máu não có thể xảy ra nhưng ít", PGS Kha nhấn mạnh.

Vì vậy, ông cho rằng nhiều khả năng nạn nhân bị thiếu máu não do cục máu đông hoặc mảng xơ vữa gây tắc mạch hoặc do co thắt mạch máu não dẫn đến thiếu máu não cục bộ dần dần. Lúc đó cơ thể chưa có triệu chứng ngay nhưng khi kết thúc giải thì mức độ thiếu máu não tăng lên, triệu chứng càng nặng, gây thiếu oxy não… dần dần bị đột quỵ.

Cùng ngày 31/8 vừa qua, một nam sinh lớp 9 tại Hà Nội cũng đột tử sau khi tham gia giải chạy 3.000m tại địa phương. Vận động viên sinh năm 2008, sau khi xuất phát được 150m thì em có biểu hiện mệt mỏi và dừng nghỉ trên đường chạy, sau đó được cấp cứu nhưng không qua khỏi.

Theo PGS Kha nếu trẻ đã chạy hết quãng đường 3.000m thì có thể trẻ bị đuối sức vì ở tuổi này trẻ chưa thể đáp ứng với lượng vận động lớn như thế, nhất là khi không tập luyện thường xuyên. Còn trong trường hợp này, trẻ mới chạy 150m đã gặp vấn đề thì nhiều khả năng trẻ có tiền sử bệnh lý tim mạch hoặc mạch máu não. 

Với quãng đường dài, các vận động viên chuyên nghiệp thường chạy từ từ, không tăng tốc ngay từ đầu mà để những phút cuối. Ở đây có thể trẻ đã tăng tốc ngay từ đầu giống như khi chạy cự ly ngắn 100m khiến nhịp tim tăng lên cao dẫn đến tai nạn đáng tiếc.

Bên cạnh đó, còn một loạt các vấn đề khác như thể lực của trẻ trước khi chạy liệu có đảm bảo, vừa ốm, vừa mắc Covid-19 xong thì không đủ sức để chạy. Trước khi chạy, trẻ có khởi động kỹ không. Trước đó, trẻ có vận động, chạy thường xuyên không… 

Vì thế, việc khám sơ bộ về sức khỏe rất quan trọng để kiểm tra tình trạng thể lực, bệnh lý tiềm ẩn bẩm sinh, bệnh mãn tính, cơ xương khớp, tim mạch xem có gì bất thường.

Giữa tháng 6, tai nạn đáng tiếc trong hạng mục chạy bán marathon (21km) diễn ra ở một giải marathon tại Quy Nhơn (Bình Định) cũng cướp đi tính mạng một vận động viên sinh năm 1977. Vận động viên này đã không qua khỏi sau hơn một ngày điều trị tại bệnh viện.

Không lâu trước đó tại Hà Nội, một vận động viên 34 tuổi cũng ngã gục xuống đường khi đang chạy trong giải marathon với quãng đường 42,195 km. Sau khi ngã, bệnh nhân nôn, co quắp giật chân tay, kích thích, vật vã.

Tại bệnh viện Thể thao Việt Nam, huyết áp bệnh nhân lúc cao, lúc thấp, nhịp tim loạn nhanh nhiều dạng đan xen, đồng tử giãn, mất phản xạ ánh sáng, hôn mê sâu, xoắn vặn liên tục... Các bác sĩ vừa hồi sức vừa tìm bằng chứng để chẩn đoán nguyên nhân. Với dữ liệu lâm sàng và cận lâm sàng hiện có, các bác sĩ nghĩ đến các khả năng như sốc nhiệt, xuất huyết não cấp, thiếu oxy não cấp, rối loạn thần kinh thực vật hoặc có bệnh lý tim mạch trước đó. 

Sau 40 phút hồi sức tích cực, duy trì được chỉ số sinh tồn, giảm cơn co quắp, huyết áp ổn định, bệnh nhân được chuyển sang Bệnh viện Bạch Mai điều trị tiếp. Các chuyên gia đã hội chẩn và điều trị tích cực theo hướng chẩn đoán rối loạn nhịp tim, rối loạn thần kinh thực vật trên nền bệnh lý tim tiềm ẩn trước đây mà không được khám sàng lọc, chẩn đoán, điều trị triệt để. Rất may là sau 2 ngày bệnh nhân đã tỉnh trở lại.

Theo PGS Kha, tập thể dục nâng cao sức khỏe rất tốt. Tuy nhiên nếu chúng ta không đảm bảo an toàn tập luyện, không kiểm tra, sàng lọc, điều trị triệt để những chấn thương, bệnh lý tiềm ẩn trước đó thì có thể gây chấn thương, gây ra các bệnh lý cấp tính về tim mạch, hô hấp. Thậm chí gây nhồi máu cơ tim, ngừng tim, tăng huyết áp, xuất huyết não...

Bệnh viện Thể thao Việt Nam từng tiếp nhận một số trường hợp bị đột tử trong khi đang đá bóng, vào viện cấp cứu thì đã ngừng tim, không thể cứu được. Các trường hợp này thường là những thanh niên 30-40 tuổi, đá bóng nghiệp dư, có bệnh lý tim mạch, huyết áp tiềm ẩn trước đó nhưng không đi khám sàng lọc nên không biết.

Thực tế, khoảng 80% các trường hợp đột tử khi chơi thể thao là người có bệnh lý tim mạch từ trước. Có những người đã biết trước bệnh, nhưng chủ quan nghĩ là nhẹ. Cũng có những người có bệnh lý nhưng chưa phát hiện vì không đi khám, hoặc khám nhưng không đúng chuyên khoa, không được phát hiện.

Có những trường hợp hoàn toàn khỏe mạnh, nhưng trên điện tâm đồ có thể có dấu hiệu gợi ý về các bệnh lý dễ gây ngừng tim như: hội chứng Brugada, hội chứng QT dài, hội chứng WPW.... Những trường hợp này chủ  quan, cố tập luyện thể dục thể thao với lượng vận động lớn, trong điều kiện vệ sinh an toàn tập luyện kém, sẽ dẫn đến các tai nạn, cấp cứu, đột tử trên sân tập. 

Lời khuyên của chuyên gia là người dân nên kiểm tra sức khỏe trước khi thi đấu các giải thể thao dù cho đó là giải quần chúng. Điều này rất quan trọng đối với những bộ môn gắng sức, lượng vận động lớn, kéo dài như kéo co, chạy marathon, việt dã, đá bóng… Theo đó, những môn gắng sức đột ngột hoặc kéo dài thời gian vận động dễ gây ra tăng huyết áp đồng thời kiệt sức, từ đó gây thiếu máu não, nhồi máu cơ tim gây đột quỵ…

ThS. BS Đặng Minh Hải, Phòng C1 - Viện tim mạch, Bệnh viện Bạch Mai cho rằng với những người chơi thể thao, đặc biệt các môn thể thao nặng, gắng sức, ở người có nguy cơ cao, bệnh nền nên sàng lọc khám tim mạch để được phân tầng nguy cơ, từ đó sẽ đánh giá xem bệnh nhân được gắng sức ở mức độ nào, để bác sĩ đưa ra lời khuyên lựa chọn các hoạt động phù hợp cho người bệnh.

Ngoài ra, trước bất cứ hoạt động thể dục thể thao nào, mỗi người cần dành thời gian khởi động làm nóng cơ thể, để cơ thể có thời gian thích nghi với hoạt động gắng sức.

"Cũng cần lưu ý, khi đang gắng sức mức độ cao, cần tránh việc dừng lại đột ngột vì thời điểm này cũng có thể xuất hiện nhiều rối loạn nhịp đe dọa tính mạng, nhất là ở bệnh nhân có bệnh nền", BS Hải khuyến cáo.

Các chuyên gia giải thích thêm, như với các vận động viên điền kinh, sau khi thi chạy xong họ vẫn tiếp tục chạy với tốc độ chậm hơn để nhịp tim giảm dần, cơ thể thích nghi với sự thay đổi.

Những người có bệnh mãn tính về tim mạch, huyết áp, mỡ máu, người có tiền sử bệnh phổi mãn tính, hen phế quản, người béo phì hoặc người sau 40 tuổi càng phải lưu ý đặc biệt hơn… 

Chúng ta có thể đến gặp bác sĩ thể thao hoặc huấn luyện viên thể lực để được tư vấn, khám sàng lọc xem có bệnh lý gì tiềm tàng không như bệnh tim, phổi hoặc gia đình có tiền sử về tim phổi, huyết áp, cơ xương khớp… Nếu có vấn đề gì bất thường, người dân sẽ được tư vấn chọn môn tập và chọn lượng vận động phù hợp, nếu không có thể xuất hiện các bệnh lý, tai biến. 

Bên cạnh đó, trước mỗi buổi tập cũng cần đánh giá tình trạng thể lực có đảm bảo để tập, thời gian bao nhiêu, lượng vận động bao nhiêu, điều kiện thời tiết có cho phép, trang phục có đảm bảo phòng chống chấn thương, giữ ấm cơ thể (mùa đông) hoặc làm thông khí, thoáng mát cơ thể (mùa hè). Chẳng hạn, thời tiết lạnh quá, nóng quá, môi trường không thông khí thì không nên tập vì tập có thể gây cảm nóng, cảm nắng, tích nhiệt dẫn đến sốc nhiệt… 

Đồng thời, chuẩn bị nước uống, dinh dưỡng bổ sung trong quá trình luyện tập nếu không sẽ bị kiệt sức, thiếu năng lượng. Bên cạnh đó cũng cần lưu ý khởi động trước tập, tập xong phải thả lỏng, hồi phục.

Ngoài ra các chuyên gia cũng khuyến cáo, khi tập luyện thể chất, người dân cần phải "lắng nghe cơ thể". Nếu thấy các dấu hiệu như đau tức ngực, khó thở, nhanh mệt, hoa mắt, chóng mặt, mạch nhanh, huyết áp tăng, huyết áp tụt… phải đi khám và điều trị kịp thời.