Cảnh báo: Whitmore - Bệnh truyền nhiễm đang bị bỏ quên tại Việt Nam

Với việc trong thời gần đây có nhiều người mắc căn bệnh Whitmore, TS. Trịnh Thành Trung  - Trưởng phòng Nghiên cứu khoa học, Viện Vi Sinh vật và Công nghệ sinh học thuộc ĐHQGHN là một trong những nhà khoa học có hơn 10 năm nghiên cứu chuyên sâu về vi khuẩn Whitmore, tác giả đã có 3 bài báo công bố về bệnh này trên các tạp chí ISI đã có những thông tin thiết thực về căn bệnh này.

Bệnh truyền nhiễm bị… lãng quên

TS Trịnh Thành Trung cho biết, Whitmore (hay còn gọi là bệnh melioidosis) là bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm do loài vi khuẩn Burkholderia pseudomallei gây nên.

B.pseudomallei là vi khuẩn sống trong đất, vì thế con đường lây nhiễm chính của bệnh là qua tiếp xúc các vết trầy xước trên da với đất hoặc nước có có vi khuẩn. Lây nhiễm qua con đường hô hấp khi hít phải các hạt bụi đất có vi khuẩn trong những trận gió lốc xoáy trước cơn mưa cũng đã được đề xuất. Một số nghiên cứu cũng chỉ ra những bằng chứng nhiễm bệnh khi ăn các thức ăn có vi khuẩn.

Tuy nhiên, không có bằng chứng khoa học thuyết phục nào về lây bệnh giữa người với người hoặc từ động vật sang người qua con đường không khí. Vì thế, nhiễm bệnh Whitmore thường lác đác, lẻ tẻ chứ không bùng phát thành dịch hoặc đại dịch.

Ca nhiễm bệnh Whitmore đầu tiên được phát hiện tại Burma, Myanmar vào năm 1911 bởi nhà khoa học người Anh tên là Alfred Whitmore (vì thế tên bệnh thường được gọi là Whitmore).

Ca bệnh đầu tiên phát hiện tại Việt Nam là tại Viện Pasteur, Hồ Chí Minh vào năm 1925.

Sử liệu cho thấy, từ năm 1948 đến năm 1954, có khoảng 100 binh lính Pháp bị nhiễm bệnh trên chiến trường Việt Nam. Trong chiến tranh Việt Nam có khoảng 350 binh lính Mỹ bị nhiễm bệnh.

Những năm 70 và 80 của thế kỷ trước, Whitmore còn được gọi với một cái tên “Vietnamese - time bomb” nhằm ám chỉ một bệnh truyền nhiễm bị nhiễm ở Việt Nam, sau đó ủ bệnh một thời gian dài rồi mới phát bệnh khi các cựu chiến binh Mỹ xuất ngũ trở về.

Sau ngày giải phóng đất nước, chỉ có một số ít các bệnh viện lớn ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh công bố về các ca nhiễm bệnh.

Một trong những lý do thiếu thông tin này ở các bệnh viện tuyến dưới là bác sĩ lâm sàng chưa biết nhiều về bệnh và chưa cảnh giác xét nghiệm chẩn đoán bệnh, các cán bộ xét nghiệm vi sinh cận lâm sàng chưa có quy trình xét nghiệm bệnh và cũng chưa chú ý đến xét nghiệm bệnh. Chính vì vậy, Whitmore là một bệnh truyền nhiễm đang bị bỏ quên tại Việt Nam.

TS Thành Trung cũng cho hay, Whitmore là bệnh vùng, phân bố chủ yếu ở Đông Nam Á và phía Bắc Australia, trong đó vùng Đông Bắc Thái Lan (gần với miền Trung Việt Nam) được coi là tâm điểm của dịch bệnh trên thế giới.

Tuy là đất nước có tỷ lệ người dân ít mắc bệnh nhất Đông Nam Á, song  Singapore - một đất nước không làm nông nghiệp, cho biết hàng năm số người mắc Whitmore là 1,3 người/100.000 dân (tức 13 người/ 1 triệu dân).

“Tôi cho rằng, đây là một con số biết nói. Với một đất nước nông nghiệp như Việt Nam, Whitmore không phải là bệnh hiếm gặp như nhiều người đang nghĩ”, TS Trung nói.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, trong hơn 2 tháng vừa qua, TS Trung đã kết nối và làm việc với 26 bệnh viện ở 17 tỉnh thành trong cả nước để giảng bài về bệnh Whitmore, hướng dẫn phương pháp xét nghiệm bệnh cũng như cung cấp các sinh phẩm hóa chất cần thiết cho xét nghiệm bệnh. Nhiều bệnh viện đã phát hiện ra những ca Whitmore đầu tiên sau khi TS Trung đến.

Đáng chú ý, nhờ có cảnh giác với bệnh nguy hiểm này, nhiều bệnh viện đã phát hiện được số lượng ca nhiều hơn so với trước đây.

Phương pháp “vàng” trong xét nghiệp bệnh Whitmore

Theo thông tin từ ĐHQGHN, dựa trên các kết quả nghiên cứu và ứng dụng của các nhà khoa học trên trên thế giới, TS Thành Trung đã đưa ra giải pháp kĩ thuật thực hiện việc xét nghiệm chẩn đoán bệnh Whitmore với giá thành rất rẻ.

Chia sẻ về kỹ thuật này, TS Trung cho biết: Hiện nay, nuôi cấy và định danh vi sinh là phương pháp “vàng” trong xét nghiệm bệnh Whitmore. Mặc dù nhiều bệnh viện được trang bị máy định danh hiện đại nhưng các máy như Phoenix không phát hiện được vi khuẩn Whitmore, máy Vitek 2 cũng cho kết quả sai khá nhiều (độ chính xác khoảng 70%). Hơn nữa, chi phí xét nghiệm bằng những máy đó rất tốn kém (khoảng 250.000 đồng/1 lần xét nghiệm định danh).

“Bằng tất cả các kiến thức lĩnh hội trong 10 năm nghiên cứu, vừa qua tôi đã giúp các anh chị em triển khai phương pháp xét nghiệm mới với giá thành chỉ tốn 7.500 đồng/1 lần xét nghiệm với độ chính xác > 97%. Chính vì vậy, các anh chị rất dễ dàng triển khai trên những chủng vi khuẩn ghi ngờ là Whitmore mà không cần quan tâm nhiều đến chi phí, từ đó khó có thể bỏ sót ca bệnh nào.

Hơn nữa, khi các bệnh viện tuyến tỉnh đã xét nghiệm được bệnh Whitmore thì người nhiễm bệnh sẽ sớm được tiếp cận với phác đồ điều trị đúng, từ đó giảm tình trạng nguy kịch bệnh, giảm thời gian tiêm kháng sinh pha tấn công, giảm chi phí nằm viện cũng như chi phí điều trị bệnh”, TS Trung nói.

TS Trung cũng cho hay, hiện tại anh đang thực hiện các nghiên cứu để cố gắng khoanh vùng dịch bệnh, vẽ bản đồ dịch tễ học bệnh Whitmore tại Việt Nam nhằm đưa ra các bệnh pháp khuyến cáo người dân trong công tác phòng bệnh.

“Trong giai đoạn này, tôi chỉ đưa ra các khuyến cáo là nếu người dân làm việc và tiếp xúc nhiều với đất (đa số nông dân), có tiền sử bệnh tiểu đường hoặc các bệnh mãn tính về thận và phổi, có những triệu chứng sốt kèm theo viêm phổi thì nên đến ngay các cơ sở y tế uy tín có phòng xét nghiệm vi sinh để được khám, xét nghiệm và điều trị bệnh kịp thời.

Đối với các bác sĩ, khi nghi ngờ bệnh nhân nhiễm bệnh Whitmore thì nên cho chỉ định cấy máu, mủ, đờm và nước tiểu ngay”, TS Trung nhấn mạnh.  

Nguyễn Hùng - Ngọc Diệp