Nữ già làng duy nhất ở Tây Nguyên

Vậy mà gần 15 năm nay, dân làng Vắc Y Nhoong (xã Đăk ring, huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum) sống hoà thuận, đoàn kết, chăm lo làm ăn xoá đói giảm nghèo... bởi họ tin vào lời nói và việc làm của người thủ lĩnh ấy - Nữ Già làng Y Xúc.

Một chiến sỹ xông pha nơi chiến trường...

Khi biết chúng tôi có ý định tìm hiểu về vị Nữ Già làng có một không hai ở Tây Nguyên này, Bí thư đảng uỷ xã Đăk Ring A Dũng nói: Bây giờ mà tìm thì khó gặp đấy, Già làng đi rẫy tối ngày mới về. Tôi và A Dũng đành phải chờ tạm đến...19 giờ chủ nhân ngôi nhà mới từ rẫy trở về. Vừa cười hiền từ, Bà Già làng nói như phân trần: Mình khuyên bà con lo làm ăn thì mình phải gương mẫu trước để dân tin chứ!

Mẹ Y Xúc (tên của Nữ Già làng Vắc Y Nhoong) năm nay đã ngoài 71 tuổi, người nhỏ thó nhưng rất chắc chắn với đôi mắt to, sáng, cương trực. Vừa tranh thủ thổi cơm, Mẹ kể về đời mình: Sinh ra và lớn lên ngay tại quê hương Vắc Y Nhoong này. Năm 14 tuổi, nghe tiếng gọi của Đảng và cách mạng, Mẹ đi thoát ly, làm cán bộ phụ vận tại H29 (tức huyện Kon Plông bây giờ).

Đến năm 1960, trong một lần cùng nhau xuống cơ sở dân vận Mẹ gặp và "phải lòng" anh bộ đội chủ lực A Hoà (người dân tộc H'Rê, ở làng Nước Ết, xã Đăk Ring) khi anh vừa từ hậu phương miền Bắc quay trở lại chiến trường miền Nam theo yêu cầu để được chiến đấu bảo vệ quê hương. Sống với nhau trong 7 năm, họ đã có 3 mặt con thì ông A Hoà hy sinh trong một trận giáp lá cà với địch (Ông A Hoà hy sinh năm 1967 và đã được công nhận liệt sỹ), một mình Mẹ tần tảo nuôi con trưởng thành, vừa tham gia công tác.

Những tháng ngày này mới gian khó làm sao. Mẹ bảo, lao động khổ mấy cũng chịu được, chiến đấu ác liệt mấy cũng chịu được, nhưng... học cái chữ hắn khó vô trong cái đầu mình quá (!). Nhưng rồi Mẹ cũng vượt qua được, cơ bản đảm bảo theo yêu cầu lúc bấy giờ về văn hoá đối với cán bộ.

Năm 1964, Mẹ từ cơ quan H29 được tăng cường về làm cán bộ phụ nữ xã Nước Ly (nay là xã Đăk Hring, Kon Plông), sau đó làm Tập đoàn trưởng làng Nước Ết (xã Đăk Ring) cho đến khi nghỉ mất sức.

Trở về với cuộc sống đời thường nơi chính quê hương Vắc Y Nhoong, Mẹ Y Xúc ngày đêm tần tảo lao động nuôi con. Đến nay, 3 người con của Mẹ đã trưởng thành, anh A Đích hiện là đảng viên, trưởng công an xã Đăk Ring, chị Y Đông theo chân mẹ làm cán bộ phụ nữ xã và cô con gái út Y Đao có chồng ở làng bên kia suối Nước Niêu để đêm hôm qua lại chăm sóc mẹ già.

Mẹ Y Xúc bên ngôi nhà sàn của mình.

Đến một Già làng mẫu mực...

Nói đến vị trí Già làng, Mẹ cười đỏ mặt: Mình có bao giờ nghĩ đến chuyện được dân làng bầu mô. Vì mình là phụ nữ mà! Sau khi nghỉ mất sức thời gian, đến năm 1993, Mẹ được dân làng Vắc Y Nhoong tín nhiệm bầu làm Già làng - một vị trí rất quan trọng trong đời sống của cộng đồng dân tộc ở Tây Nguyên. Mẹ lo lắm, làm cán bộ phụ nữ dễ hơn, còn làm già làng nhất cử nhất động mình phải làm gương cho mọi người, không biết mình có làm nổi không. Từ nỗi lo ấy, Mẹ ngày đêm quyết tâm "tu thân" và "tề gia" trước.

Mẹ tâm sự rất đơn giản: "Mình làm già làng mà đói, không có gạo ăn thì khuyên bảo ai được!", do đó bản thân Mẹ và các con ngày đêm tập trung lao động. Riêng mẹ, mỗi năm thu từ lúa nước khoảng 2 tấn, rồi làm lúa rẫy, trồng mỳ, nuôi 3 con bò, heo, gà... Năm 2004 Hội Nông dân tỉnh Kon Tum tặng Mẹ giấy khen vì có thành tích trong phong trào nông dân thi đua sản xuất kinh doanh giỏi (1999-2004).

Trong vai trò là "thủ lĩnh" của buôn làng, Mẹ luôn là ngọn cờ đầu của mọi phong trào. Ở bất kỳ lúc nào, khi làng có việc đều có mặt mẹ giải quyết. Mẹ luôn khuyên bà con phải lo làm ăn, xoá đói giảm nghèo, không được phá rừng... Thời gian 15 năm mẹ làm Già làng, Vắc Y Nhoong không hề xảy ra chuyện con trai con gái "ngủ bậy", tình hình an ninh trật tự trong làng luôn đảm bảo.  

Mẹ kể nhiều lúc mình phải tự làm "quan toà" để xử. Tất nhiên là xử trên lý lẽ cái nghĩa, cái tình! Mẹ nói vui: Thời trước, con trai, con gái ngủ bậy bị làng phạt nặng lắm, 01 con trâu hết to, 01 con heo ba nắm (tức lấy dây đo vòng ngực con heo, sau đó gấp đôi lại và đo đúng 3 nắm tay, khoảng 30kg hơi), 01 con gà và 01 vòng đeo tay... nay thì phải giảm bớt chớ, nhưng vẫn phải có phạt để răn đe!

Với thành tích nổi bật thời gian qua, Mẹ Y Xúc đã được 3 lần huyện Kon Plông khen Già làng giỏi, gương mẫu; năm 2003 và năm 2005 Mẹ được Chủ tịch UBND huyện tăng Giấy khen Già làng có thành tích trong giữ gìn trật tự an toàn xã hội ở thôn, làng.

Những tấm bằng khen của già làng Y Xúc

Mong ước lớn nhất của Mẹ hiện nay là Nhà nước sớm làm con đường Vi Xây-Đăk Ring (nối tiếp với tỉnh lộ 676) để dân làng Vắc Y Nhoong thoát khỏi thế ngõ cụt, phát triển giao thương, đời sống khấm khá hơn. Trong ánh mắt đầy vết chân chim của người "thủ lĩnh" già Y Xúc, chúng tôi vẫn đọc được một niềm tin, một sự hứa hẹn trong tương lai không xa về một cuộc sống tốt đẹp hơn, xứng đáng với tất cả những gì mà thế hệ cha anh đã đổ bao mồ hôi, nước mắt và cả máu xương để bảo vệ, xây đắp!

Bài, ảnh Đại Hòa