Kỳ V: 17 cuộc họp và ý tưởng rạch bụng

- Dạo đó ở Hà Nội và Thái Bình xôn xao chuyện bác định rạch bụng ở một cuộc họp. Chắc là ông định dọa thôi chứ gì? Chúng tôi tiếp tục câu chuyện.

- Dọa thế nào. Mình định làm thật đấy. Nhưng khoan để tôi kể tiếp cho nó tuần tự nhé. Trong những ngày này, không khí tại gia đình chúng tôi vô cùng căng thẳng. Tôi và ông Vọng (bố Định) được gọi lên Hà Nội để kiểm tra hồ sơ và tài liệu gốc. Ngày đó, tàu xe vô cùng vất vả. Chỉ có hơn 100 cây số đoạn đường từ Thái Bình lên Hà Nội nhưng phải dậy từ nửa đêm để xếp hàng mua vé.

Cực nhất là từ Hà Nội về. Bến xe Kim Liên bẩn thỉu và trộm cắp như rươi, sơ xểnh là mất ngay. Có hôm xe đến bến phà Tân Đệ, nhỡ chuyến phải chờ 3 - 4 tiếng đồng hồ. Vất vả thế nhưng vừa chân ướt chân ráo về đến nhà, lại nhận được giấy báo phải xuống huyện Vũ Thư để trả lời chất vấn của một cơ quan chức năng.

Có lần một ông nọ đã mạt sát tôi gay gắt, cho rằng viết bài kích động, bôi xấu để họ phải mất công xác minh tốn kém... Tôi cố ghìm nén, nhẫn nhục chịu đựng rồi nhỏ nhẹ nói: “Nếu sai sót, tôi sẽ chịu kỷ luật trước cơ quan, trước Tỉnh uỷ Thái Bình là nơi quản lý tôi, anh không nên mạt sát tôi như thế”. Hình như để thị uy, anh ta vẫn không ngừng nạt nộ, xỉ vả tôi trước mặt đông đảo nhân viên dưới quyền mình. Đau đớn và uất ức nhưng tôi vẫn cố kìm nén và lặng lẽ rút lui. Tiếp đó, các ông Phó Bí thư, Trưởng Ban kiểm tra Tỉnh uỷ cũng gọi tôi sang để hỏi chuyện cũng như kiểm tra các chứng cứ bài viết.

Những lời đồn tai quái

Thế nhưng đối với Minh Chuyên, mọi chuyện anh đều có thể vượt qua nhưng có một chuyện khiến anh hết sức lo lắng. Đó là những tin đồn. Ở cái tỉnh đồng bằng nhỏ như một bàn tay này tin đồn lan nhanh hơn gió thổi. Nó đã khiến cho gia đình anh luôn phấp phỏng không yên. Nào là tin đồn Minh Chuyên bị tước quyền cầm bút, rồi tin đồn bị khai trừ khỏi Đảng, đình chỉ công tác. Lại đến tin Minh Chuyên bị bắt, bị bỏ tù. Có cả tin Minh Chuyên sợ quá hoá liều, đã nhảy xuống sông Bo tự tử...

Khổ nhất là ông cụ thân sinh ra Minh Chuyên. Ở tuổi “xưa nay hiếm”, cứ mỗi lần nghe tin con bị bắt lại lóc cóc đi bộ hơn 10 cây số xuống nghe ngóng tình hình. Có hôm nửa đêm mưa rét, ông cụ gọi cửa, thấy Minh Chuyên còn ở nhà, cụ thở phào: “Thế mà họ đồn về làng anh bị bắt chiều nay rồi”. Bà mẹ Minh Chuyên lo nghĩ nhiều quá, thần kinh căng thẳng ốm yếu liên miên. Các chú bác anh em đêm đêm ngồi suy tính, phán đoán và cả thở than. Căn nhà của Minh Chuyên trên thị xã tối tối cũng nườm nượp người đến thăm hỏi. Mấy bố thương binh còn cử người thay nhau trực để “giải cứu con tin”. Bạn bè, đồng đội, độc giả trong Nam ngoài Bắc nghe tin Minh Chuyên “bị nạn” liên tục viết thư thăm hỏi và cả “chia buồn”.

Phía nhà Trần Quyết Định, không khí cũng rất hoang mang, lo lắng. Ông Vọng (bố Định) nhờ ông Ngoạn (cậu Định) vào tận Sài Gòn, tìm đến bệnh viện nơi Định điều trị 10 năm trước xin sao lại hồ sơ, bệnh án để bổ sung vào tài liệu minh oan cho con mình. Khổ nỗi ông Ngoạn bị ốm dọc đường, lại phải vào viện điều trị mất hơn một tháng. Chuyến đi gần hai tháng trời tốn kém hàng trăm ngàn đồng. Ở thời điểm ấy, vài trăm ngàn là cả một gia tài, chắt chiu hàng năm trời mới có.

Không có gì ân hận khi cứu một người lính

Đối với Minh Chuyên là bắt đầu của những ngày “lên đồn, xuống phủ” với 15 cuộc họp chính thức và 2 cuộc họp nửa mang tính gặp gỡ, trò chuyện, nửa mang tính thăm dò, tìm hiểu.

Ngày 17/6/1988, cuộc họp đầu tiên do Ban Nội chính Tỉnh uỷ Thái Bình họp với 15 thành viên để bàn bạc, thảo luận về bài ký gồm Ban Kiểm tra Đảng, Ban Tuyên giáo, Viện Kiểm sát, Sở Thương binh Xã hội, gia đình anh Định, đại diện của Trung ương... Cuộc họp hết sức căng thẳng, kéo dài gần 8 tiếng đồng hồ. Các bên đưa ra chứng lý của mình thuyết phục những người tham gia và quy kết cho bên kia. Không ít những bài phát biểu gay gắt và quyết liệt. Tổng Biên tập báo Thái Bình Nguyễn Như Hinh khi đó đã kiên quyết bày tỏ thái độ: Nếu kỷ luật, người bị kỷ luật là tôi chứ không phải anh Minh Chuyên vì Ban biên tập đã chỉ đạo đồng chí Minh Chuyên thực hiện nhiệm vụ này.

Sau này, có lần Minh Chuyên nói với tôi rằng anh thật may mắn có một Tổng Biên tập dũng cảm, trung thực và có bản lĩnh như ông Hinh. Chỉ đến khi một số nhân vật trong bút ký và gia đình Trần Quyết Định phát biểu, không khí mới dịu đi đôi chút và vấn đề của bài ký dần sáng sủa. Do vẫn còn nhiều bất đồng nên phần kết luận có đoạn: “Sáu cơ quan và gia đình anh Định có sự thiếu trách nhiệm, quan liêu, phiền hà, đùn đẩy nhau dẫn đến tình trạng anh Định kéo dài chưa được giải quyết...”

Tuy nhiên, các ngành chức năng vẫn tiếp tục các chuyến vào Nam ra Bắc để xác minh sự việc. Ba tháng sau, nhiều công văn tiếp theo về Trần Quyết Định và vấn đề bài ký nêu được gửi đi các nơi. “Đời sống gia đình chúng tôi ngày càng căng thẳng. Nhất là đối với gia đình tôi còn thêm nỗi dằn vặt vì nỗi tưởng giúp được người lại gây tai hoạ cho người ta. Thế nhưng bù lại, rất nhiều anh em, bè bạn và nhiều cơ quan đoàn thể hết sức quan tâm. Ngoài hàng trăm bức thư gửi về cho tác giả, hơn 20 đoàn bạn đọc đã về nhà Định tìm hiểu sự việc, thăm hỏi và động viên gia đình. Mười hai đoàn sau đó đã viết thư cho tác giả, Trần Quyết Định và tòa báo.

Cũng thời điểm đó, ban biên tập báo Văn nghệ, báo Thái Bình và Ban Nội chính tỉnh ủy cũng hết sức tận tình, mỗi khi có phản ứng lại điều người đi tìm hiểu, xác minh. Đặc biệt là bức thư của Nhà thơ Bế Kiến Quốc có đoạn: “Điều quan trọng nhất là chúng ta đã phản ánh đúng một sự thật về một hiện tượng rất đáng nói trong xã hội ta hiện nay. Bênh vực quyền lợi chính đáng cho một con người, hơn nữa đó lại là một chiến sỹ là điều mà chúng ta không phải ân hận, hối tiếc chút nào dù có bị làm sao chăng nữa”.

Kết tội Định là đối phó

Thế nhưng đã 4 tháng trôi qua, công văn của các ngành chuyên môn gửi về Thái Bình vẫn tiếp tục quy trách nhiệm cho nhân vật và tác giả. Nghĩa là Trần Quyết Định vẫn bị kết tội đào ngũ còn Minh Chuyên là xuyên tạc sự thật nhằm kích động quần chúng nhân dân. “Tôi nghĩ lúc này nếu chỉ nói suông bằng lời sẽ ít thuyết phục mà phải nói bằng vật chứng, nhân chứng cụ thể. Ngày ấy, nhà tôi chắt chiu nuôi được con lợn dự định mua cái xe đạp cho các cháu đi học, tôi bàn với bà xã cho bán đi. Được hơn 100 ngàn đồng, tôi đem in chụp toàn bộ hồ sơ gốc của Trần Quyết Định thành 10 bản, tổng số gần 500 trang. Chỉ tính riêng tiền in và tiền đi đường 12 chuyến lên Hà Nội, mình tiêu gần hết 200 ngàn đồng, chưa kể 75 bức ảnh một người bạn ủng hộ và 12 lượt bến xe khách Thái Bình cho đi nhờ. Có lúc vợ tôi day dứt: Giá anh cứ viết ca ngợi thì đâu đến nỗi mình phải long đong, tốn kém. Nói thế nhưng vợ tôi vẫn không ngừng động viên tôi vững tâm và tin ở chân lý. Thật tình nếu khi ấy những người thân của tôi chỉ một người ngã lòng nhụt chí thì rất khổ tâm.

Chuẩn bị xong xuôi, tôi cầm toàn bộ hồ sơ lên gõ cửa Văn phòng thường trực Ban bí thư, các ban Đảng Tỉnh ủy Thái Bình và cho nhiều cơ quan chức năng khác. Ngày 13/7/1988, sau nhiều cuộc họp ở tỉnh và nhiều lần đối chất không mang lại kết quả, các cuộc họp tiếp theo phải tổ chức tại Hà Nội.

Cuộc họp lần thứ nhất ở Hà Nội vào đầu tháng 7/1988, vấn đề bài ký trở nên gay gắt và phức tạp. Các cơ quan chức năng khăng khăng khẳng định Trần Quyết Định là kẻ đào ngũ, giảm sút ý chí chiến đấu và vô kỷ luật. Minh Chuyên, tất nhiên là vẫn những tội cũ nhưng có phần được “nâng cao” hơn.

Ngày đó, nhà văn Nguyên Ngọc đã có một bài phát biểu hùng hồn, nội dung đại ý là nếu cách đây 10 năm, các anh quy tội người ta đào ngũ thì đã chẳng có bài ký này. Thế nhưng khi có bài ký nêu lên sự việc ra đời, các anh lại quy cho người ta tội đào ngũ phải chăng là hình thức đối phó? Và bằng kết luận này, các anh đã hai lần phạm tội ác!

Bà mẹ Trần Quyết Định gặp Minh Chuyên thở dài cám cảnh: Tôi gửi con tôi cho các bác ấy, lúc các bác ấy bảo con tôi hy sinh, gửi giấy báo tử về xã. Lúc bảo nó có công, tặng huân chương, giấy khen cho nó. Lúc lại bảo nó không làm tròn nhiệm vụ, đào ngũ. Mười năm qua, gia đình tôi lo lắng, chạy vạy có ai hỏi han gì đâu. Từ hôm có bài báo của anh nói về nó, gia đình tôi hết đoàn này, đến đoàn khác về. Ông nó nhà tôi già cả, có tội tình gì mà nay gọi xuống huyện, mai gọi lên tỉnh, không biết mai đây rồi sẽ ra sao?”.

Bùi Hoàng Tám

Kỳ VI: Lời cảnh báo cho một nghị quyết