Tin giả mùa mưa lũ: Khi AI tạo nên những bức ảnh lũ “đẹp đến kinh hoàng”

Những ngày qua, những tỉnh miền Trung hứng chịu thiên tai nặng nề, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản.

Trong những dòng thông tin chia sẻ, xót thương cho đồng bào, những lời động viên, cổ vũ tới lực lượng chức năng, lại xuất hiện những tin tức giả, thất thiệt về tình hình mưa lũ, cũng như xuyên tạc nỗ lực của công an, quân đội.

Theo Bộ Công an, những tin giả này gây nhiễu loạn thông tin, phức tạp tình hình, gây hoang mang đối với người dân, đặc biệt là bà con vùng lũ lụt.

Nguy hiểm hơn, những thông tin này lan truyền rất nhanh, vượt xa khả năng tiếp cận của thông tin chính thống, làm ảnh hưởng trực tiếp đến nhận thức của người dân và gây khó khăn cho công tác chỉ đạo, điều hành của các lực lượng tại hiện trường.

Tin giả ngày nay được "vũ trang" bằng công nghệ

Trao đổi với phóng viên Dân trí, Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, cho rằng thảm họa thiên tai không chỉ làm lộ ra những vùng đất yếu mà còn làm lộ ra những “vết nứt” trong đời sống thông tin xã hội.

"Ở đó, lòng thương cảm, sự lo âu và nhu cầu được biết, được chia sẻ của người dân tăng lên gấp bội. Chính mảnh đất tâm lý ấy đã trở thành môi trường lý tưởng cho tin giả sinh sôi", ông đánh giá.

Theo Thượng tá Đào Trung Hiếu, khác với tin đồn truyền miệng, tin giả ngày nay được “vũ trang” bằng công nghệ, khi trí tuệ nhân tạo có thể dựng nên những bức ảnh nước lũ “đẹp đến kinh hoàng”, những video mô phỏng cảnh sạt lở, người dân vật lộn với dòng nước xiết như phim điện ảnh, thậm chí giả lập cả giọng nói của cán bộ hay người nổi tiếng để kêu gọi từ thiện.

Tính chân thực bề ngoài của chúng khiến không ít người lầm tưởng đó là sự thật. 

"Nguy hiểm nhất, tin giả không chỉ gây hoang mang mà còn có khả năng làm chệch hướng hành vi của cộng đồng, như việc người dân đổ xô đến những điểm cứu trợ không tồn tại; quyên góp vào những tài khoản không có thật; hoặc mất niềm tin vào lực lượng chức năng do bị tiêm nhiễm những nội dung xuyên tạc", vị chuyên gia nhấn mạnh.

Là một Tiến sĩ về Tội phạm học, ông Hiếu cho rằng các hành vi tung tin giả trong bối cảnh thiên tai thường không xuất hiện ngẫu nhiên mà mang tính toán rất rõ ràng. 

Thượng tá Hiếu chỉ ra 3 nhóm động cơ chủ yếu:

Một là, trục lợi vật chất. Đây là những đối tượng dùng hình ảnh, video, câu chuyện cảm động (đôi khi hoàn toàn được AI dựng nên) nhằm lừa đảo tiền từ thiện hoặc bán hàng giả, hàng kém chất lượng trong lúc nhu cầu tăng cao.

Hai là, phá hoại niềm tin xã hội. Những thông tin kiểu: “cứu trợ chỉ đến nhà người quen”, “lực lượng chức năng bỏ mặc dân”, hoặc “ngập lụt do xả lũ bí mật”… nếu không được kiểm chứng sẽ trực tiếp làm xói mòn niềm tin vào chính quyền và các tổ chức cứu trợ, rất nguy hiểm trong thời điểm cần sự đồng lòng.

Ba là, động cơ “ảo tưởng chú ý”. Không ít cá nhân phát tán thông tin sai sự thật chỉ vì muốn nổi tiếng, muốn có lượt xem, lượt chia sẻ, trong khi không lường hết hậu quả xã hội và pháp lý mà hành vi ấy để lại.

"Ở đây, tin giả không còn là trò đùa vô thưởng vô phạt, mà thực chất đã trở thành một dạng “tội phạm xã hội mềm”, gây tổn thất khó đo đếm bằng con số, nhưng vô cùng nghiêm trọng về niềm tin", ông nhận định.

Đừng biến mình thành "đồng phạm" của tin giả

Trước thực trạng trên, theo Thượng tá Đào Trung Hiếu, mỗi người dân hôm nay vừa là độc giả, vừa là “biên tập viên không lương” trên mạng xã hội. Mỗi lượt chia sẻ vô thức có thể trở thành một mắt xích trong dây chuyền phát tán tin giả.

Để không trở thành nạn nhân hoặc “đồng phạm” của tin giả, người dân cần trang bị cho mình một số kỹ năng căn bản nhưng rất quan trọng, gồm: Kiểm tra nguồn phát; nhận diện bất thường về cảm xúc và hình ảnh và dừng lại "một giây" trước khi chia sẻ.

Ông Hiếu nhấn mạnh, mỗi người cần hiểu, rằng trong bối cảnh thiên tai, đạo đức thông tin cũng quan trọng không kém cứu trợ vật chất, đừng để những dòng lũ ngoài đời bị tiếp sức bởi những "cơn lũ vô hình trên không gian mạng".

"Thiên tai rồi sẽ qua. Những mái nhà sẽ được dựng lại, những cánh đồng sẽ hồi sinh. Nhưng nếu niềm tin bị vùi lấp bởi lớp bùn dày của tin giả, thì việc khôi phục nó sẽ khó hơn rất nhiều so với việc khắc phục hậu quả vật chất", Thượng tá Hiếu cho biết.

Cuối cùng, vị chuyên gia cho rằng chống tin giả trong mùa lũ không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng, mà là trách nhiệm của mỗi công dân số. Và sự tỉnh táo của từng người, đôi khi, chính là con đê cuối cùng bảo vệ cộng đồng khỏi một thảm họa vô hình mang tên "Lũ thông tin".