Quyền tự chủ tối đa với viên chức để tránh hiện tượng "công chức hóa"

Khắc phục tình trạng "công chức hóa" viên chức

Theo ông Nguyễn Tư Long, Phó Vụ trưởng Vụ Công chức - viên chức (Bộ Nội vụ), bất cập lớn nhất của luật hiện hành là cách quản lý viên chức còn mang nặng tính hành chính, giống như quản lý công chức.

"Trong khi công chức thiên về mệnh lệnh - hành chính thì viên chức lại hoạt động nghề nghiệp, cung cấp dịch vụ công. Nếu cứ áp dụng chung một cơ chế thì không phát huy được hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập và năng lực của đội ngũ viên chức", ông Long nói.

Dự thảo mới được thiết kế để thay đổi căn bản, trao quyền nhiều hơn cho đơn vị sự nghiệp công lập trong các khâu: tuyển dụng, bổ nhiệm, đánh giá, khen thưởng, kỷ luật. Tinh thần chung là "tự chủ càng cao thì quyền càng nhiều", qua đó tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch và khuyến khích đổi mới.

Một điểm đột phá là dự thảo bổ sung hàng loạt quyền mới. Theo đó, viên chức có thể:

Ký hợp đồng hoạt động nghề nghiệp với đơn vị sự nghiệp khác ngoài nơi công tác chính.

Tham gia góp vốn, thành lập, quản lý, điều hành doanh nghiệp do đơn vị sự nghiệp công lập thành lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu, khai thác tài sản trí tuệ, sáng chế, công nghệ số.

Được cử đi làm việc tại tổ chức khoa học - công nghệ, trường đại học, doanh nghiệp trong và ngoài nước trong thời gian nhất định, đồng thời vẫn giữ nguyên chế độ, lương, phụ cấp.

Được quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng theo quy định của pháp luật lao động, quyền từ chối nhiệm vụ trái pháp luật, và được xem xét miễn hoặc giảm trách nhiệm trong một số trường hợp đặc thù.

"Điểm mới này giúp viên chức không còn bị "giam" trong một đơn vị duy nhất, mà có cơ hội phát huy năng lực, sáng tạo, nâng cao thu nhập. Đây chính là yếu tố tạo động lực mạnh mẽ để giữ chân người tài trong khu vực công", ông Long nhấn mạnh.

Tuyển dụng linh hoạt, thu hút nhân lực chất lượng cao

Nếu như trước đây, việc tuyển dụng chủ yếu thông qua thi tuyển, thì dự thảo bổ sung hình thức phỏng vấn - xét hồ sơ. Theo ông Long, điều này nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính, đồng thời thu hút nhân lực chất lượng cao từ khu vực tư.

Với những người đã có kinh nghiệm, uy tín, tài năng ở ngoài công lập, họ có thể được tuyển thẳng thông qua phỏng vấn và ký hợp đồng, thay vì phải trải qua kỳ thi tuyển nặng tính hình thức.

Ngoài ra, đơn vị sự nghiệp công lập cũng có quyền ký hợp đồng trực tiếp với chuyên gia, nhà khoa học, người có tài năng theo nhu cầu thực tiễn, thay vì ràng buộc vào quy trình tuyển dụng truyền thống.

"Chúng tôi kỳ vọng đổi mới này sẽ đưa chất lượng nhân lực ở khu vực công và tư lại gần nhau hơn", ông Long nói thêm.

Quyền gắn với trách nhiệm

Bản dự thảo cũng điều chỉnh cơ chế đánh giá viên chức. Thay vì chỉ dựa vào quy trình, thâm niên, việc đánh giá sẽ gắn trực tiếp với kết quả, sản phẩm đầu ra của vị trí việc làm. Các tiêu chí mới chú trọng khả năng đổi mới, thích ứng thực tiễn và mức độ đóng góp cho đơn vị.

Kết quả đánh giá sẽ trở thành căn cứ để trả lương, quy hoạch, bổ nhiệm. Điều này được kỳ vọng sẽ xóa bỏ tình trạng cào bằng, thay vào đó là cơ chế thưởng - phạt rõ ràng, công bằng.

Dự thảo cũng quy định, viên chức được xem xét loại trừ hoặc giảm nhẹ trách nhiệm nếu gây ra thiệt hại trong quá trình thực hiện sáng kiến, đổi mới mà không vì vụ lợi cá nhân. Đây là điểm mới nhằm khuyến khích tinh thần “dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm”.

Tăng cường tự chủ cho đơn vị sự nghiệp

Một trong những nội dung quan trọng khác là việc phân loại đơn vị sự nghiệp công lập theo dịch vụ công thiết yếu và không thiết yếu. Với các dịch vụ thiết yếu như y tế, giáo dục, an sinh xã hội, Nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo. Còn các dịch vụ không thiết yếu sẽ được đẩy mạnh xã hội hóa, cạnh tranh bình đẳng với khu vực tư nhân.

Cơ chế phân cấp, phân quyền cũng được mở rộng. Đơn vị sự nghiệp tự chủ nhóm 1, nhóm 2 sẽ có toàn quyền quyết định mô hình tổ chức, nhân sự, kể cả việc bổ nhiệm lãnh đạo. Nhà nước chỉ quản lý thông qua các tiêu chuẩn nghề nghiệp, đạo đức, quy chuẩn chuyên môn.

"Người đứng đầu đơn vị sự nghiệp sẽ có quyền chủ động toàn diện về nhân sự gắn với trách nhiệm quản lý. Điều này giúp bộ máy linh hoạt, năng động, phù hợp với mục tiêu phục vụ người dân và xã hội", ông Long khẳng định.

Theo Bộ Nội vụ, Luật Viên chức năm 2010 (sửa đổi năm 2019) đã phát huy tác dụng trong quản lý đội ngũ, song nhiều quy định đã lạc hậu trước bối cảnh chuyển đổi số, hội nhập quốc tế và cạnh tranh ngày càng gay gắt trong cung ứng dịch vụ công.

Dự thảo lần này đặt mục tiêu xây dựng một khuôn khổ pháp lý mới, coi viên chức là trung tâm tạo ra giá trị xã hội và giá trị kinh tế. Các quy định về quyền, nghĩa vụ, tuyển dụng, đánh giá, khen thưởng, kỷ luật đều được điều chỉnh theo hướng khuyến khích sáng tạo, nâng cao hiệu quả phục vụ nhân dân