Chế độ lương hưu tăng thêm có rủi ro không?

Chế độ bảo hiểm hưu trí bổ sung được thiết lập theo nguyên tắc thị trường, mang lại cơ hội gia tăng thu nhập khi về già, nhưng đồng thời, người lao động phải tự chấp nhận và chịu trách nhiệm với các rủi ro phát sinh, đặc biệt là rủi ro về kết quả đầu tư.

Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 có hiệu lực từ ngày 1/7 đã mở đường cho việc phát triển chế độ bảo hiểm hưu trí bổ sung. Đây là chế độ hưu trí tự nguyện, được quản lý thông qua các quỹ chuyên biệt, nhằm bổ sung cho chế độ hưu trí cơ bản.

Tuy nhiên, khác với chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc được Nhà nước bảo hộ, chế độ lương hưu tăng thêm này vận hành theo nguyên tắc thị trường, đặt ra một câu hỏi lớn về trách nhiệm và rủi ro đối với người tham gia.

Nhà nước không đảm bảo kết quả đầu tư

Căn cứ vào các văn bản hướng dẫn chi tiết Luật Bảo hiểm xã hội, nguyên tắc về việc chấp nhận rủi ro trong chế độ bảo hiểm hưu trí bổ sung đã được làm rõ.

Theo hồ sơ dự thảo của Bộ Tài chính, có một nguyên tắc cốt lõi được duy trì và nhấn mạnh: "Nhà nước không đảm bảo về kết quả đầu tư và mức chi trả của quỹ hưu trí". 

Điều này có nghĩa là toàn bộ số tiền đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động vào quỹ bảo hiểm hưu trí bổ sung được đưa vào đầu tư trên thị trường tài chính (cổ phiếu, trái phiếu, tiền gửi...) nhằm sinh lời. Mức lương hưu tăng thêm mà người lao động nhận được khi đến tuổi nghỉ hưu sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào hiệu quả hoạt động đầu tư của quỹ.

Tuy nhiên, để giảm thiểu rủi ro, quỹ phải sử dụng ít nhất 5% đóng góp để mua hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, đảm bảo chi trả tối thiểu định kỳ khi nghỉ hưu.

Rủi ro đầu tư được cụ thể hóa thành trách nhiệm cá nhân của người lao động trong dự thảo Nghị định quy định về bảo hiểm hưu trí bổ sung.

Cụ thể, Điều 8 dự thảo quy định quyền và trách nhiệm của người lao động khi tham gia bảo hiểm hưu trí bổ sung, yêu cầu người lao động phải có trách nhiệm chủ động nghiên cứu và tự chịu trách nhiệm về quyết định tham gia của mình.

Các quy định nhấn mạnh người lao động phải chủ động tiếp cận đầy đủ tài liệu, nội dung công bố thông tin của doanh nghiệp quản lý quỹ hưu trí để hiểu rõ về chương trình bảo hiểm hưu trí bổ sung và các rủi ro có thể phát sinh khi tham gia chương trình bảo hiểm hưu trí bổ sung.

Bên cạnh đó, người lao động phải tự đánh giá, tự chịu trách nhiệm về quyết định tham gia của mình và tự chịu các rủi ro phát sinh trong việc tham gia chương trình hưu trí bổ sung.

Đây là điều khoản then chốt, xác lập tính chất tự nguyện và tự chịu trách nhiệm của chế độ hưu trí bổ sung. Nó buộc người lao động phải xem xét cẩn trọng về khả năng chấp nhận rủi ro, thời gian đầu tư, và chiến lược đầu tư của quỹ mà mình lựa chọn tham gia.

Tài sản được tách bạch và giám sát độc lập

Mặc dù chế độ bảo hiểm hưu trí bổ sung là một kênh đầu tư tự nguyện và không được Nhà nước đảm bảo về kết quả sinh lời, các quy định pháp luật vẫn thiết lập một hệ thống bảo vệ chặt chẽ nhằm đảm bảo an toàn tối đa cho tài sản hưu trí tích lũy của người lao động.

Thứ nhất, nguyên tắc tách bạch tài sản là lớp bảo vệ cốt lõi. Dự thảo Nghị định khẳng định tài sản của Quỹ bảo hiểm hưu trí bổ sung phải được tách bạch hoàn toàn với tài sản của Doanh nghiệp quản lý quỹ hưu trí bổ sung và Ngân hàng giám sát. Đồng thời, mọi khoản đóng góp đều được ghi nhận vào Tài khoản hưu trí cá nhân riêng biệt của người lao động. Điều này đảm bảo rằng, ngay cả khi doanh nghiệp quản lý quỹ gặp khó khăn tài chính, tài sản hưu trí của người lao động vẫn được bảo toàn và không bị sử dụng vào mục đích khác.

Thứ hai, cơ chế kiểm soát đa lớp từ các tổ chức độc lập. Để đảm bảo sự minh bạch và tuân thủ, Quỹ phải có Ngân hàng giám sát và Tổ chức lưu ký tài sản hoạt động độc lập với doanh nghiệp quản lý quỹ. Ngân hàng giám sát chịu trách nhiệm kiểm tra, giám sát hoạt động đầu tư và quản lý quỹ, đảm bảo mọi giao dịch đều hợp pháp và vì lợi ích của người tham gia.

Thứ ba, quy định nghiêm ngặt về danh mục đầu tư an toàn. Nhằm giảm thiểu rủi ro thị trường, pháp luật quy định chặt chẽ về các loại tài sản mà quỹ được phép đầu tư. Các quy tắc này thường ưu tiên các kênh đầu tư có rủi ro thấp, tính thanh khoản cao như trái phiếu Chính phủ, tiền gửi ngân hàng, và giới hạn tỷ lệ đầu tư vào các tài sản có rủi ro cao hơn (như cổ phiếu) bằng cách chọn lọc kỹ càng các cổ phiếu niêm yết có chất lượng, thanh khoản và xếp hạng tín nhiệm cao.

Người lao động được đảm bảo quyền được yêu cầu cung cấp thông tin về tình hình hoạt động của quỹ và tình trạng tài khoản hưu trí cá nhân của mình. Điều này trao quyền giám sát và chủ động theo dõi tài sản cho chính người tham gia.