FicaCác nước tổ chức mô hình chính quyền thành phố thuộc tỉnh như thế nào?
(Dân trí) - Quản trị tập trung, tự quản địa phương hoặc tự trị trong khuôn khổ tiểu bang… là các mô hình tổ chức chính quyền thành phố thuộc tỉnh, tiểu bang mà các nước Trung Quốc, Nhật Bản, Đức… đang áp dụng.
Viết trên tạp chí Tổ chức nhà nước, ThS. Mai Anh Duy, công tác tại Viện Khoa học tổ chức nhà nước, Bộ Nội vụ, cho hay trên thế giới, mô hình tổ chức và hoạt động của chính quyền thành phố thuộc tỉnh hoặc tiểu bang rất đa dạng. Mô hình thường xoay quanh cơ chế Hội đồng - Thị trưởng, nhưng chịu ảnh hưởng lớn từ hệ thống pháp luật quốc gia hoặc mức độ tự quản của địa phương.
Báo Dân trí lược đăng bài viết của ThS. Mai Anh Duy như một hướng gợi mở, đóng góp với cuộc cách mạng sắp xếp lại bộ máy trên phạm vi toàn quốc đang được triển khai.
Quản trị tập trung và cơ chế "thành hương hợp trị" tại Trung Quốc
Lấy ví dụ, ThS. Mai Anh Duy chỉ ra rằng tại Trung Quốc, mô hình chính quyền thành phố thuộc tỉnh được triển khai theo kiểu quản trị tập trung và cơ chế "thành hương hợp trị".
Trung Quốc, với dân số hơn 1,4 tỷ người (số liệu vào năm 2022) và diện tích 9,32 triệu km², có hệ thống hành chính 4 cấp gồm tỉnh/khu tự trị, thành phố cấp phó tỉnh/châu tự trị, huyện/thành phố và hương/trấn.
Kể từ cải cách mở cửa (1978) đến nay, Trung Quốc đã tiến hành 9 lần điều chỉnh, đổi mới bộ máy quản lý điều hành từ Trung ương đến địa phương (Ảnh minh họa: Bloomberg).
Chính quyền thành phố thuộc tỉnh và cấp phó tỉnh đều hoạt động dưới sự lãnh đạo thống nhất của Quốc vụ viện, với cơ quan quyền lực cao nhất là Đại hội đại biểu nhân dân (hay còn gọi là Nhân đại).
Nhân đại được bầu gián tiếp qua các cấp dưới, nhiệm kỳ 5 năm, do Ủy ban thường vụ lãnh đạo, bao gồm các ủy ban đặc biệt như Ủy ban Công tác đại biểu. Chính quyền thành phố chịu trách nhiệm báo cáo trước Nhân đại cùng cấp và chính quyền tỉnh, quản lý kinh tế, văn hóa, hành chính trong địa giới.
Điểm nổi bật là mô hình "thị lãnh đạo huyện", nơi thành phố thuộc tỉnh đóng vai trò trung gian giữa tỉnh và huyện, quản lý cả đô thị lẫn nông thôn. Các hình thức tổ chức gồm hợp nhất quận/huyện với thành phố, sáp nhập huyện vào thành phố, hoặc nâng cao vị thế huyện.
Chính quyền đô thị có quyền rộng trong các lĩnh vực từ công nghiệp, thuế, y tế, giáo dục đến nông nghiệp, lâm nghiệp, phản ánh cơ chế "thành hương hợp trị" - quản trị kết hợp đô thị và nông thôn. Thị trưởng và Phó Thị trưởng do Nhân đại bầu, lãnh đạo nhánh hành chính gồm các sở, cục, với nhiệm kỳ 5 năm, chịu sự quản lý của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Nhật Bản tự quản địa phương và hợp tác bình đẳng
Nhật Bản, với 47 tỉnh, áp dụng nguyên tắc tự quản địa phương theo Đạo luật Tự quản địa phương 1947 (sửa đổi 1999), trao nhiều quyền hơn cho địa phương. Hệ thống đô thị 2 cấp gồm tỉnh và thành phố thuộc tỉnh, hoạt động bình đẳng, không thuộc mô hình liên bang. Tỉnh đảm nhiệm chính sách lớn, trong khi thành phố thuộc tỉnh giải quyết công việc trực tiếp với dân.
Tổ chức hành chính của Nhật Bản được chia thành 3 cấp gồm chính quyền trung ương, chính quyền tỉnh, chính quyền cơ sở (Ảnh: N.V).
Hội đồng thành phố là cơ quan quyết định chính sách, duyệt ngân sách, ban hành sắc lệnh, họp thường kỳ hoặc đặc biệt, có quyền kiểm tra và điều tra hoạt động hành chính. Thị trưởng, nhiệm kỳ 4 năm, đứng đầu nhánh hành chính, chịu trách nhiệm thực thi quy định, dự thảo ngân sách, quản lý dịch vụ công như giáo dục, phúc lợi, cứu hỏa. Điểm đáng chú ý là tính độc lập, cụ thể ở chỗ Thị trưởng không kiêm nhiệm Hội đồng, không phải công chức, đảm bảo tính minh bạch và tránh xung đột lợi ích.
Tự trị trong khuôn khổ tiểu bang ở Đức
Đức, với hệ thống liên bang gồm 16 tiểu bang (13 tiểu bang và 3 thành phố bang), quy định chính quyền địa phương thuộc tiểu bang theo Luật Cơ bản 1949 (sửa đổi 2006, 2009).
Chính quyền địa phương có 3 cấp gồm tiểu bang, quận/huyện, cộng đồng/thành phố, với mức độ tự trị cao, được quy định trong hiến pháp tiểu bang.
Cuộc họp của Quốc hội Liên bang Đức tại tòa nhà Reichstag, Berlin, Đức (Ảnh: AP).
Hội đồng thành phố, do dân bầu trực tiếp (nhiệm kỳ 5 năm), là cơ quan quyền lực cao nhất, quyết định ngân sách, luật địa phương, dịch vụ công.
Thị trưởng, do dân bầu trực tiếp hoặc Hội đồng chỉ định (nhiệm kỳ 5-8 năm), lãnh đạo nhánh hành chính, thực hiện quyết định của Hội đồng, có quyền phản đối nếu quyết định vi phạm pháp luật. Thị trưởng đóng vai trò cân bằng giữa chính trị và lợi ích của người dân.
Mô hình Hội đồng Nam Đức nổi bật với Thị trưởng được bầu trực tiếp, đối trọng với Hội đồng, đại diện nguyện vọng dân hơn ý chí chính trị. Chính quyền địa phương quản lý từ đường sá, giáo dục, y tế đến xử lý rác thải, phản ánh sự phân quyền rõ ràng.
Những gợi mở cho nước nhà
Từ những ví dụ nêu trên, ThS. Mai Anh Duy đưa ra những gợi mở cho việc xây dựng bộ máy quản lý nhà nước, địa phương tại Việt Nam.
Cụ thể, chính quyền có thể xem xét, nghiên cứu cơ chế "thành hương hợp trị" của Trung Quốc để đẩy mạnh đô thị hóa và quản lý nông thôn, nhưng cần cân bằng phát triển nông nghiệp, tránh tập trung quá mức vào đô thị.
Bên cạnh đó, các địa phương thành lập nhóm các chuyên gia tư vấn về hoạch định không gian, hạ tầng đô thị, cơ cấu tổ chức của chính quyền đô thị ở mỗi cấp phù hợp với năng lực thực tế. Chuyên gia lưu ý tránh tập trung quá nhiều nhiệm vụ để cấp trên giải quyết mà phân tán nhiệm vụ về cấp dưới nhiều hơn theo mô hình của Cộng hòa Liên bang Đức.
Nhà nước cần huy động nguồn lực con người và tài chính, nghiên cứu trao quyền nhiều hơn cho chính quyền địa phương để chủ động xây dựng chính sách thuế phù hợp với đặc thù riêng của từng địa phương như kinh nghiệm của Nhật Bản và Cộng hòa Liên bang Đức.
Hơn hết, các đơn vị có thẩm quyền có thể khuyến khích dân tham gia chính sách địa phương; thay đổi tư duy từ cán bộ đến người dân về những hoạt động hay chính sách tại địa phương đều hướng đến mục tiêu bên thụ hưởng là chính người dân; tận dụng công nghệ thông tin để tạo kênh liên hệ hai chiều giữa chính quyền và dân, hướng tới lợi ích cộng đồng.
