Người đàn ông “lột xác” cho hạt muối ở làng nghề hơn 400 năm tuổi

Hồi sinh nghề muối

Từ ký ức tuổi thơ gắn liền với đồng muối mặn chát và những trăn trở về một nghề truyền thống đứng trước nguy cơ mai một, ông Bùi Xuân Điện (61 tuổi, xã Quỳnh Phú, Nghệ An) đã tìm ra hướng đi mới, biến hạt muối thô thành sản phẩm đặc sản, hồi sinh nghề này tại địa phương.

Ông Điện kể, những năm tháng thơ ấu, ông đã theo cha mẹ ra đồng muối từ tờ mờ sáng. Dù công việc vất vả, nắng cháy da thịt, mưa mất trắng, nhưng thu nhập của diêm dân lại chẳng đáng là bao.

"Ngày ấy, hạt muối là cả cuộc sống của người dân ven biển. Nhưng làm muối vất vả, đến lúc bán bị thương lái ép giá. Người trẻ bỏ nghề nhiều lắm", ông Điện nhớ lại.

Khoảng hơn 10 năm trở lại đây, sự xuất hiện của muối công nghiệp đã đẩy giá muối truyền thống xuống thấp kỷ lục, khiến nhiều ruộng bị bỏ hoang, nghề diêm dân đứng trước nguy cơ đứt gãy.

"Ruộng muối mà bỏ là coi như mất hẳn vì không thể phục hồi. Nghề cha ông để lại mấy trăm năm, tiếc lắm", ông Điện bộc bạch.

Trăn trở với câu hỏi "Làm thế nào để giữ được nghề muối, giữ được sinh kế cho bà con?", năm 2012, ông Điện cùng các thành viên thành lập Hợp tác xã (HTX) sản xuất - dịch vụ muối Thắng Lợi. Mục tiêu đặt ra là phải tạo ra sản phẩm mới từ muối truyền thống, nâng cao giá trị hạt muối.

Để tìm ra hướng đi, ông Điện đã lặn lội đến nhiều làng muối khắp cả nước, học hỏi kinh nghiệm từ các nghệ nhân và đơn vị chế biến muối đặc sản.

"Tôi nghĩ nếu mình chỉ bán muối thô thì mãi không khá lên được. Muốn giữ nghề, phải tạo ra sản phẩm có giá trị cao hơn, phù hợp xu hướng thị trường và nhu cầu đời sống hiện đại. Muối hầm chính là hướng đi đó", ông Điện chia sẻ.

Đầu năm 2025, HTX Thắng Lợi quyết định xây dựng cơ sở chế biến muối hầm theo quy trình truyền thống kết hợp kỹ thuật cải tiến, đánh dấu bước chuyển mình quan trọng.

Quy trình làm muối hầm đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Muối thô được tuyển chọn từ vựa Quỳnh Phú, phơi tự nhiên 7-9 tháng. Sau đó, muối được cho vào nồi đất của làng nghề Trù Sơn (huyện Đô Lương cũ) và đun trên bếp củi liên tục 7 giờ, ủ thêm 7 giờ và để nguội 3 giờ.

Tổng cộng 17 giờ cho một mẻ muối hầm tinh sạch. "Làm muối hầm không giống sản xuất muối thô. Từng phút phải chăm bếp, từng giờ phải canh lửa. Chỉ sơ suất một chút là cả mẻ coi như hỏng. Nhưng chính vì vậy mà muối hầm mới trở thành đặc sản", ông Điện nhấn mạnh.

Thành phẩm muối hầm có màu trắng sương, hạt mềm, vị mặn thanh và hậu ngọt, khác biệt hoàn toàn so với muối phơi cát thông thường. Đặc biệt, sau quá trình chế biến, trọng lượng muối chỉ còn 45-50% so với ban đầu.

Lột xác cho hạt muối

Khi muối hầm ra mắt thị trường, sản phẩm nhận được phản hồi tích cực từ khách hàng. Muối hầm không chỉ dùng để chế biến món ăn mà còn được sử dụng làm muối chườm, kết hợp đông y, và thậm chí thay thế muối ăn hàng ngày.

Hiện tại, giá muối hầm của HTX Thắng Lợi đạt hơn 36.000 đồng/kg, cao gấp 15-20 lần so với muối nguyên liệu ban đầu. Sự chênh lệch này đã mang lại nguồn thu đáng kể cho diêm dân và tạo điều kiện cho HTX mở rộng sản xuất.

Không dừng lại ở muối hầm nguyên chất, HTX còn phát triển đa dạng các dòng sản phẩm như muối hầm tôm, hầm chua cay, hầm gia vị, om ngự và muối chấm phục vụ spa dưỡng sinh. Đặc biệt, dòng sản phẩm muối chườm cho đông y được đánh giá cao về tác dụng tốt cho sức khỏe.

Nhờ đó, thị trường tiêu thụ ngày càng mở rộng. Trung bình mỗi tháng, HTX cung ứng khoảng 20 tấn muối hầm cho các cửa hàng thực phẩm sạch, spa dưỡng sinh và cơ sở chế biến thực phẩm trên cả nước.

"Từ ngày có muối hầm, bà con yên tâm sản xuất hơn vì muối được thu mua ổn định, giá cao, không phụ thuộc thương lái. Nghề muối sống lại thật sự…", ông Điện phấn khởi nói.

Quy trình hầm muối cũng tạo việc làm ổn định cho hàng chục lao động địa phương với mức lương 5-7 triệu đồng/tháng.

HTX Thắng Lợi đang hoàn thiện hồ sơ đăng ký sản phẩm OCOP và nghiên cứu các sản phẩm mới như muối vừng, lạc, muối sấy rau nhót, chấm hải sản… nhằm đưa muối hầm trở thành gia vị thiết yếu trong bữa ăn hàng ngày.

Ông Cao Xuân Điệp, Phó Chủ tịch UBND xã Quỳnh Phú, đánh giá cao mô hình sản xuất muối hầm của ông Điện.

"Sản lượng muối của ông Điện hiện khá ổn định. Từ muối hầm, ông còn phát triển thêm nhiều sản phẩm khác như dược liệu và dùng cho sinh hoạt hằng ngày.

Nhờ sản xuất muối hầm, ông Điện đồng thời bao tiêu toàn bộ muối thô cho bà con, giúp mô hình hoạt động hiệu quả và có thể nhân rộng trong thời gian tới. Chính quyền địa phương tạo điều kiện để đơn vị sản xuất đúng quy định của pháp luật", ông Điệp cho biết.

Trải qua bao thăng trầm, muối Quỳnh Phú đang chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ. Từ chỗ chỉ là thứ gia vị rẻ tiền, hạt muối nay trở thành sản phẩm đặc sản có giá trị cao, mang lại thu nhập bền vững cho người dân.

Câu chuyện của ông Bùi Xuân Điện không chỉ là hành trình tìm cách làm mới hạt muối mà còn là nỗ lực giữ lại một di sản văn hóa vùng biển Nghệ An. Nhờ những người như ông, nghề muối, "di sản" tồn tại hơn 400 năm, đang dần hồi sinh và có một tương lai bền vững.