Bảo hiểm xã hội 2018 và bài toán ngân sách nhân sự

Theo lộ trình, vào ngày 1/1/2018, mức đóng BHXH sẽ thay đổi và căn cứ vào tổng thu nhập của người lao động (hiện nay dựa trên tiền lương và các khoản phụ cấp). Theo đó, mức tối đa mà người lao động và doanh nghiệp sẽ đóng cho Nhà nước là 35,5% (gồm mức đóng phí công đoàn 3 %) trên tổng thu nhập của người lao động.

Với thu nhập thực sự thì mức đóng trên chưa tính người lao động phải chịu thêm thuế thu nhập cá nhân và doanh nghiệp phải chịu thuế thu nhập doanh nghiệp sau khi trừ các khoản chi phí và giảm trừ.

Quy định trên sẽ giúp tăng thu cho ngân sách nhà nước do sẽ xử lý những doanh nghiệp hay lách luật, tạo ra mức lương cơ bản thấp để giảm mức đóng BHXH. Tuy nhiên, quy định này cũng có thể bị phản tác dụng và khiến nhiều doanh nghiệp nợ BHXH.

Lý do chính của việc nợ BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp là do ý thức chấp hành pháp luật của chủ doanh nghiệp chưa cao, nhiều DN còn gặp khó khăn trong kinh doanh và việc khởi kiện các doanh nghiệp nợ BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp ra tòa chưa hiệu quả.

Để đáp ứng yêu cầu của việc thay đổi chính sách, doanh nghiệp phải tìm giải pháp ngay từ bây giờ không là quá sớm.

Đầu tiên, cần rà soát lại cơ cấu nhân sự để đánh giá hiệu quả của từng nhóm lao động và phòng ban để phân bổ ngân sách hiệu quả hơn. Sự phân bổ cần đi kèm với chiến lược phát triển trong các năm tới. Ngoài ra, có thể tận dụng cơ hội từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 để hóa giải rủi ro tài chính theo các hướng sau:

- Giảm quy mô, tăng chất lượng lao động và đầu tư thiết bị hiện đại. Đây sẽ là quyết định khó khăn về mặt tình cảm, nhưng doanh nghiệp hoạt động vì lợi nhuận và họ phải xem xét quyết định này.

Đầu tư vào thiết bị, máy móc hiện đại và công nghệ quản trị nhằm giảm bớt sự phụ thuộc vào số đông người lao động và nâng cao chất lượng sản phẩm, uy tín của doanh nghiệp với đối tác, đồng thời những tiêu cực liên quan đến con người trong lao động cũng sẽ không còn.

Lương tối thiểu liên tục tăng trong những năm qua đã tạo áp lực lên quỹ lương của các doanh nghiệp thuộc các ngành đang sử dụng nhiều lao động phổ thông như dệt may, thủy sản, da giày. Sắp tới, mức đóng BHXH căn cứ vào tổng thu nhập của người lao động sẽ tiếp tục tạo áp lực nặng nề lên quỹ lương.

Khó khăn cho doanh nghiệp là phải có nguồn vốn lớn để mua sắm thiết bị. Tuy nhiên, doanh nghiệp có thể được ngân hàng hỗ trợ, hoặc dùng vốn đang có, hoặc thuê tài sản cố định.

Điều thuận lợi là doanh nghiệp có thể khấu hao tiền mua tài sản cố định nên thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ được giảm bớt trong những năm tiếp theo. Đồng thời, doanh nghiệp không phải đóng BHXH cho số lượng lao động giảm bớt nên có thể tiết kiệm quỹ lương và thuế thu nhập doanh nghiệp.

Giải pháp này đòi hỏi phải có nguồn vốn dồi dào và lao động tay nghề cao để sử dụng các thiết bị hiện đại. Chính vì thế, nên ưu tiên chính sách thuê tài sản cố định trong những năm đầu hoạt động và cần tập trung cho công tác đào tạo nhân sự để có được những nhân viên làm việc hiệu quả trong tương lai.

- Chuyển đổi loại hình hợp đồng lao động. Có thể chọn giải pháp chuyển hợp đồng lao động "nhân viên" sang hình thức "dự án" đối với nhân sự cấp cao. Với lao động cấp thấp thì có thể thuê của các công ty chuyên cung cấp lao động.

Khi đó, chỉ có người lao động phải đóng thuế thu nhập cá nhân 10% (thuế khoán), doanh nghiệp không phải đóng BHXH cho họ mà chỉ trả phí thuê theo dự án với nhân sự cấp cao, hoặc trả phí cho công ty đã cho thuê lao động cấp thấp.

Doanh nghiệp cũng có thể chủ động tăng lương cho người lao động để bù đắp cho họ khoản thuế thu nhập cá nhân phải đóng và hai bên sẽ chỉ chịu tổng cộng 10% trên tổng số thu nhập thay vì 35,5%.

Để thực hiện giải pháp này cần có sự thấu hiểu giữa chủ doanh nghiệp và người lao động cũng như sự linh hoạt của chủ doanh nghiệp. Chất lượng công việc cần được giám sát bằng hợp đồng, và quan trọng không kém là uy tín của công ty cung cấp nhân sự.

Theo Nguyễn Anh Toàn (Viện IBM)/Doanh nhân Sài gòn