Vì sao Trung Quốc lại có động thái hạn chế xuất khẩu đất hiếm?

Trung Quốc thông báo sẽ thắt chặt kiểm soát xuất khẩu đối với 7 loại đất hiếm gồm scandium, dysprosium, gadolinium, terbium, lutenium, samarium và yttrium.

Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), Trung Quốc hiện là nhà cung cấp đất hiếm thống trị toàn cầu, chiếm gần 70% sản lượng thế giới. Từ năm 2020 đến 2023, quốc gia này cung cấp khoảng 70% lượng hợp chất và kim loại đất hiếm mà Mỹ nhập khẩu.

Đất hiếm là thành phần không thể thiếu trong sản xuất ô tô điện, điện thoại thông minh, máy tính, năng lượng tái tạo như tuabin gió và thậm chí cả các hệ thống vũ khí hiện đại.

Trong 2 năm qua, Trung Quốc đã triển khai các biện pháp hạn chế tương tự đối với những khoáng sản thiết yếu khác như gallium, gernamnium, graphite và antinomy.

Dù các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới nhất không phải là lệnh cấm hoàn toàn, nhưng điều này có nghĩa là bất kỳ lô hàng nào xuất khẩu cũng sẽ phải trải qua quá trình giám sát chặt chẽ hơn. Điều này có thể dẫn đến sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng toàn cầu và các ngành công nghiệp phụ thuộc vào đất hiếm.

Trước đó, các kim loại khác đã chứng kiến khối lượng xuất khẩu tụt mạnh xuống mức 0 sau khi Trung Quốc triển khai các biện pháp hạn chế, bởi các nhà xuất khẩu cần thời gian xin giấy phép từ cơ quan chính phủ.

"Các biện pháp xuất khẩu mới có thể siết chặt hơn nữa nguồn cung toàn cầu. Chính sách này bảo vệ lợi ích an ninh quốc gia của Trung Quốc và củng cố giá trị chiến lược khi đầu tư vào chuỗi công nghiệp đất hiếm", các nhà phân tích từ Citic Securities cảnh báo.

Một số chuyên gia khác lưu ý trong danh sách hạn chế mới không có 2 loại đất hiếm phổ biến nhất là neodymium và praseodymium. Chúng được sử dụng trong các nam châm mạnh, một trong những ứng dụng nổi tiếng nhất của đất hiếm.

"Không giống với 7 loại đất hiếm bị hạn chế xuất khẩu, 2 loại này có sẵn bên ngoài Trung Quốc. Vì vậy, tác động của biện pháp kiểm soát xuất khẩu có thể giảm bớt", Giáo sư David Abraham thuộc Đại học Boise State cho hay.

Theo tuyên bố của Hiệp hội Công nghiệp Kim loại màu Trung Quốc vào ngày 6/4, các hạn chế xuất khẩu mới nhất sẽ không gây hại đến sự ổn định của chuỗi cung ứng quốc tế.

"Miễn là các doanh nghiệp không tham gia vào hoạt động gây tổn hại đến chủ quyền, an ninh và lợi ích phát triển của Trung Quốc, thì các biện pháp xuất khẩu sẽ không ảnh hưởng đến hoạt động và giao thương bình thường của họ", cơ quan này nhấn mạnh.

Ngay sau khi thông tin này được công bố, thị trường đã có những phản ứng tức thì. Cổ phiếu của các công ty liên quan đến ngành khai thác và chế biến đất hiếm đã chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ. 

Sự phụ thuộc của Mỹ và nhiều quốc gia khác vào nguồn cung đất hiếm từ Trung Quốc từ lâu đã được coi là một lợi thế địa chính trị tiềm năng mà Bắc Kinh có thể sử dụng khi cần thiết.

Theo phân tích của nhà nghiên cứu Oliver Metcalfe, những biện pháp hạn chế này có thể gây ra tình trạng tắc nghẽn nghiêm trọng trong chuỗi cung ứng tuabin gió ngoài khơi tại châu Âu cũng như Mỹ.

Trước sự thống trị ngành đất hiếm của Trung Quốc, các nước phương Tây đang nỗ lực đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Ông Trump từng nhắm đến nguồn tài nguyên khoáng sản dồi dào tại Greenland, thậm chí đề xuất khả năng tiếp quản vùng lãnh thổ thuộc Đan Mạch này. Ngoài ra, ông cũng bày tỏ mong muốn ký kết thỏa thuận cung ứng với Ukraine.