Tranh cãi gay gắt xung quanh "số phận" Thông tư 20 về nhập khẩu xe ô tô

Thông tư 20/2011/TT-BCT của Bộ Công Thương (có hiệu lực từ ngày 26/6/2011 đến ngày 1/7/2016) ngoài các quy định, tiêu chuẩn nhập khẩu xe hơi theo Tiêu chuẩn Việt Nam, Thông tư 20 còn bổ sung các quy định DN nhập khẩu ôtô mới nguyên chiếc phải có giấy ủy quyền là nhà nhập khẩu, phân phối của chính hãng sản xuất, nếu không thì phải có hợp đồng đại lý chính hãng. Ngoài giấy tờ trên, các DN phải có Giấy chứng nhận cơ sở bảo hành, bảo dưỡng ô tô đủ điều kiện do Bộ Giao thông Vận tải cấp.

Thông tư 20 đang được nâng lên thành Nghị định

Mặc dù đến hết ngày 1/7/2016 Thông tư 20 hết hiệu lực thi hành, song thông tin Bộ Công Thương muốn đưa các quy định của Thông tư 20 lên thành Nghị định đã dấy lên nhiều ý kiến tranh luận.

Cụ thể, trong dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số quy định về điều kiện đầu tư kinh doanh trong lĩnh vực công thương, Bộ này nêu rõ: Thương nhân nhập khẩu ô tô chở người từ 9 chỗ trở xuống chưa qua sử dụng phải đáp ứng điều kiện: Được chỉ định hoặc ủy quyền bằng văn bản của nhà sản xuất, hãng nhập khẩu, nhà phân phối của hãng sản xuất, kinh doanh loại ô tô đó. Nếu không phải có hợp đồng đại lý của chính hãng sản xuất kinh doanh.

Tuy không lấy nguyên Thông tư 20 vào Nghị định, song điểm mấu chốt về điều kiện nhập khẩu, kinh doanh xe hơi nhập vẫn giữ nguyên. Giải thích về điều này, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho rằng: Nếu bỏ điều kiện kinh doanh tại Thông tư 20 sẽ dẫn đến một loạt hệ quả tiêu cực như phá vỡ quy hoạch phát triển ngành công nghiệp ô tô; nhập khẩu ô tô tăng mạnh làm gia tăng nhập siêu, khi đây không phải nhóm hàng ưu tiên nhập khẩu.

Đặc biệt, theo ông Hải, đến năm 2018, thuế nhập khẩu ô tô trong ASEAN sẽ giảm về 0%, cùng với việc giảm thuế tiêu thụ đặc biệt đối với những dòng xe nhỏ... Nếu bỏ quy định trên ô tô nhập sẽ tăng ồ ạt, ảnh hưởng tới các vấn đề xã hội như tắc nghẽn giao thông, ô nhiễm môi trường đô thị...

Đại diện một DN nhập khẩu vừa là nhà sản xuất lắp ráp ô tô lớn tại Việt Nam cho hay: Từ khi chưa có Thông tư 20, thị trường xe hơi nhập khẩu nói riêng, thị trường xe hơi nói chung rất nhốn nháo với hơn 2.000 DN tham gia phân phối, trong khi quy mô thị trường rất nhỏ. Các DN không phải là đại lý chính hãng, nhập khẩu xe không chính thức dùng nhiều thủ đoạn để nhập khẩu nhiều chủng loại xe không đạt chất lượng, không đúng tiêu chuẩn của Việt Nam.

Vị này nói thêm: Đa số DN phân phối không chính thức nhập xe, bán luôn không làm dịch vụ sau bán hàng như bảo dưỡng, bảo hiểm và thu hồi (nếu có lỗi) do đó giá bán bị cạnh tranh quyết liệt, thị trường bất lợi, các hãng xe không mặn mà vào Việt Nam và người tiêu dùng chịu thiệt đơn, thiệt kép khi mua xe không chính hãng mà các đại lý chính hãng từ chối dịch vụ bảo dưỡng, bảo hành.

Trên thực tế, theo nhiều DN tham gia phân phối xe hơi, từ khi Thông tư 20 ra đời, rất nhiều DN nhỏ, thương nhân phân phối xe hơi không chính thức buộc phải rời bỏ thị trường, số còn lại chuyển sang kinh doanh xe cũ hoặc phá sản.

Bỏ quy định của Thông tư sẽ giúp giá xe rẻ hơn

Theo đại diện một DN phân phối xe cũ (trước đây là một nhà nhập khẩu xe hơi không chính thức) cho hay: "Các hãng sản xuất, phân phối mở rất ít đại lý chính thức tại một nước bởi họ đưa ra các yêu cầu rất khắt khe. Quá trình đánh giá, thẩm định, thương thảo có thể diễn ra vài năm. Thông tư 20 đã khiến xe nhập về Việt Nam chênh giá rất cao so với giá xe không chính thức cùng loại, nếu có đủ option thì giá cao hơn từ 20 - 30%.

Vị này nhấn mạnh: Quy định Thông tư 20, thực tế là “cấm” DN được kinh doanh, nhập khẩu bởi các nhà sản xuất và phân phối chính hãng chỉ làm việc với vài ba DN tại một nước. Trong khi đó, thị trường nhập khẩu xe còn có nhiều đại lý liên kết với hãng, đại lý phân phối ủy nhiệm khu vực, nước của hãng. Xe nhập từ đây cũng đi ra các thị trường khác rất nhiều, thì tại sao không được nhập từ họ".

Theo ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng phòng Pháp chế, VCCI: Các quy định của Thông tư 20 thực chất là các điều kiện kinh doanh dưới Luật do Bộ Công Thương đưa ra. Hiện Chính phủ yêu cầu, những Thông tư nào không còn phù hợp thì nên bãi bỏ, việc đưa quy định Thông tư 20 vào dự thảo Nghị định của Bộ Công Thương là không hợp lý, không tính đến yếu tố phát triển của thị trường và đảm bảo thị trường cạnh tranh lành mạnh.

Chuyên gia Kinh tế Ngô Trí Long bình luận: "Khi Thông tư 20 ra đời, quy mô thị trường tiêu thụ xe hơi của Việt Nam rất bé. Nhưng nay, quy mô thị trường đã lớn, rộng thì phải có chính sách phù hợp. Quyền lực nhập khẩu không thể tập trung vào tay chỉ một vài DN lớn khiến lũng đoạn giá, bóp méo thị trường được. Tại sao các DN vừa sản xuất, vừa được nhập khẩu, điều đó có làm ảnh hưởng đến chiến lược ngành công nghiệp ô tô hay không? có kích thích họ nội địa hóa để nâng cao mức cạnh tranh hay không? Thị trường và người tiêu dùng đang chịu thiệt về giá bởi quyền nằm trong tay của một vài đơn vị nhập khẩu khiến giá xe nhập tại Việt Nam cao hơn nhiều so với cùng loại ở các nước lân cận, có cùng chính sách thuế, cùng hoặc dưới mức thu nhập".

Đồng tình quan điểm trên, một chuyên gia Kinh tế (đề nghị dấu tên) cho hay: "Xe nhập về Việt Nam, nếu ô nhiễm môi trường thì Hải Quan phải chịu trách nhiệm vì ta có tiêu chuẩn, quy chuẩn có rồi, sao anh vẫn cho nhập xe không đảm bảo môi trường. Đấy là chưa nói: công nghệ sản xuất xe hơi trên thế giới nhiều nước tiên tiến hơn hẳn Việt Nam. Việc bảo vệ quan điểm ô nhiễm môi trường chỉ có lợi cho một vài nhóm lợi ích. Đối với tắc nghẽn giao thông vì xe nhập. Xin thưa! dân có tiền thì cũng sẽ mua ô tô trong nước lắp ráp, cũng tắc nghẽn giao thông. Cái quan trọng bây giờ phải cởi bỏ tư duy, giải quyết những vấn đề cốt yếu, đừng không quản được là cấm, đừng ban hành điều kiện kinh doanh để phục vụ một nhóm lợi ích mà quên đi lợi ích của thị trường, xã hội”.

Nguyễn Tuyền