Quy trách nhiệm “quan chức” để lãng phí vốn xây dựng

Sáng nay 25/11, Quốc hội thảo luận về dự án Luật xây dựng (sửa đổi). Bên hành lang Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Xây Dựng Trịnh Đình Dũng đã trao đổi với báo giới về vấn đề này.

Nhiều ý kiến cho rằng, Luật Xây dựng hiện hành chưa phân rõ phương thức quản lý các nguồn vốn khác nhau, dẫn tới thất thoát vốn Nhà nước lớn như hiện nay. Bộ trưởng đánh giá thế nào về vấn đề này?

Đúng là Luật Xây dựng hiện hành chưa phân rõ phương thức quản lý với các nguồn vốn khác nhau. Chẳng hạn như vốn ngoài nhà nước cũng như vốn nhà nước đều một hình thức giao cho chủ đầu tư có quyền tối cao. Điều đó dẫn tới thất thoát vốn nhà nước. Quy định đó chỉ phù hợp với nguồn vốn ngoài nhà nước.

Đối với vốn nhà nước, chủ đầu tư không phải là chủ sở hữu mà chỉ là ủy quyền của Nhà nước về quản lý nên rất cần sự quản lý chặt chẽ của cơ quan quản lý nhà nước, cũng như sự giám sát của người dân để việc quản lý chủ đầu tư có hiệu quả. Do vậy, Luật Xây dựng sửa đổi lần này tập trung khắc phục điều đó.

Vậy đâu là điểm mới căn bản nhất trong Luật Xây dựng (sửa đổi) lần này?

Điểm mới nhất của Luật lần này là các nguồn vốn khác nhau phải có phương thức quản lý khác nhau. Trong đó tập trung quản lý vốn của Nhà nước, bởi đây là vốn dễ gây thất thoát, lãng phí nhất. Luật này phân rõ ra.

Khi đã phân ra các phương thức quản lý và tập trung vào quản lý vốn Nhà nước, Luật cũng cần đề cao trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng. Đề cao trách nhiệm của các quan chức, công chức là phải có quyền và trách nhiệm. Quyền để giám sát nhưng khi công trình xảy ra thất thoát, lãng phí, chất lượng kém thì phải có trách nhiệm, thay vì trước đây đứng ngoài cuộc.

Từ phương thức này dẫn đến một loạt điều khoản quy định và quản lý. Trong đó có điều rất quan trọng là phải tập trung quản lý quá trình đầu tư xây dựng cơ bản, từ vị trí công trình, khảo sát, lập dự án, thẩm tra thiết kế cơ sở. Đấy là giai đoạn chuẩn bị xây dựng.

Giai đoạn thực hiện xây dựng thì kiểm tra thiết kế kỹ thuật, kiểm tra giám sát quá trình xây lắp, kiểm tra bảo hành bảo trì công trình…để tất cả các giai đoạn phải đảm bảo chất lượng. Trong đó đặc biệt quan tâm tới quản lý của nhà nước, các cơ quan chuyên môn về xây dựng trong quản lý các công trình mà nhà nước đầu tư.

Quá trình xây dựng hiện có quá nhiều chủ đầu tư dự án, vậy cần phải làm thế nào để phát huy vai trò kiểm soát của Nhà nước, thưa Bộ trưởng?

Đây cũng là một nguyên nhân gây thất thoát. Hiện nay, đất nước ta có hàng nghìn ban quản lý xây dựng. Vì theo luật hiện hành, ai sử dụng công trình là chủ đầu tư và có quyền thành lập ban quản lý công trình để quản lý các công trình, nhưng quy định này chỉ phù hợp với nguồn vốn ngoài nhà nước. Nguồn vốn ngoài nhà nước thì người ta có tiền và làm chủ đầu tư, quyết định đầu tư để có quyết định phù hợp. Nhưng nguồn vốn nhà nước lại không phù hợp.

Cho nên phải khắc phục tình trạng này. Trong khi có hàng nghìn chủ đầu tư, hàng nghìn ban quản lý dự án nhưng chúng ta lại có quá ít người có đủ năng lực để quản lý về đầu tư xây dựng, kỹ thuật xây dựng và nghiệp vụ. Việc phải chia ra nhiều ban quản lý như vậy, chắc chắn mỗi ban quản lý chất lượng sẽ thấp. Mặt khác, ban quản lý này chỉ tồn tại khi công trình còn, khi xây dựng xong công trình thì ban quản lý cũng giải thể. Cho nên, đấy cũng là nguyên nhân dẫn đến trách nhiệm của ban quản lý không cao.

Khắc phục tình trạng này, trong Luật Xây dựng sửa đổi yêu cầu phải thành lập các ban quản lý chuyên nghiệp, trong đó có ban quản lý khu vực, ban quản lý chuyên ngành. Chẳng hạn, ở các tỉnh có vốn ngân sách thì chỉ cần các ban quản lý chuyên ngành về dân dụng, trong đó bao gồm y tế, giáo dục, các công trình công cộng…; một ban quản lý công trình về giao thông; ban quản lý công trình nông nghiệp, nông thôn… Chúng ta làm như vậy, có ít ban quản lý nhưng sẽ tồn tại lâu dài, tăng được chất lượng, năng lực và trách nhiệm của ban quản lý.

Do kéo dài thời gian nên trách nhiệm của ban này cũng được tăng lên. Khi nào có sự cố thì ban quản lý đó vẫn còn tồn tại thì phải có trách nhiệm tới cùng về sự tồn tại của công trình. Không chỉ trong xây dựng mà khi xây dựng xong rồi, đưa vào khai thác sử dụng các ban quản lý này vẫn phải có trách nhiệm.

Vậy vấn đề kiểm soát chất lượng công trình xây dựng sẽ được quy định thế nào trong Luật này?

Phải kiểm soát từ khâu ban đầu, vì công trình xây dựng thất thoát không chỉ ở khi xây dựng mà có khi từ chủ trương. Chúng ta đặt công trình vào vị trí không phù hợp sẽ gây lãng phí rất lớn. Chúng ta gọi đó là thất thoát vô hình.

Nếu công trình được đặt ở nền đất tốt thì giá rẻ, nhưng cũng là công trình đó, đặt ở nền đất xấu giá sẽ tăng lên rất nhiều, không bị mất cắp cũng gây lãng phí lớn. Hoặc có những công trình không cần thiết phải xây dựng nhưng chúng ta cứ xây dựng thì sẽ lãng phí gần như 100% vì xây dựng xong không sử dụng đến.

Cho nên phải quản lý công trình suốt quá trình từ khâu xem xét vị trí đặt công trình, kiểm soát thiết kế cơ sở (cốt lõi của dự án đầu tư, tạo ra hình dáng công trình), công năng công trình. Thế nên, các cơ quan quản lý Nhà nước phải tập trung quản lý từ thiết kế cơ sở, đến quá trình xây dựng, thi công, rồi nghiệm thu, bàn giao… Tất cả quá trình đó, cơ quan quản lý Nhà nước phải có mặt, có trách nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư, đặc biệt là vốn Nhà nước.

Có ý kiến cho rằng, việc yêu cầu phải có thiết kế công trình trước khi cấp phép xây dựng sẽ gây khó khăn cho người dân?

Cấp phép xây dựng công trình là yêu cầu bắt buộc vì công trình xây dựng không như các sản phẩm khác. Bởi công trình đầu tư nhiều tiền, vốn lớn, thời gian kéo dài… nếu có sự cố sẽ ảnh hưởng rất lớn đến kinh tế, tính mạng người dân. Ngoài ra, quy định này đưa ra còn vì liên quan đến đất đai, nếu xây dựng không đúng đất của mình sẽ ảnh hưởng đến nhiều vấn đề khác.

Cho nên, cấp phép là bắt buộc nhưng không phải công trình nào cũng phải cấp phép. Những công trình như nhà dân ở nông thôn thì không phải cấp phép. Nhưng những công trình nhà dân ở đô thị thì phải theo quy hoạch, có kiểu dáng kiến trúc để đảm bảo mỹ quan đô thị và không ảnh hưởng đến người xung quanh…

Do đó, điều kiện cấp phép là bắt buộc, tuy nhiên, bắt buộc như vậy phải không được phiền hà, phải đảm bảo cho người dân được tiếp cận nếu họ đủ điều kiện thì phải được cấp phép. Trong luật này phải giải quyết được những vấn đề như vậy.

- Xin cảm ơn Bộ trưởng!