Gạo Việt chuyển mình mạnh mẽ từ giá rẻ sang cao cấp

Tại lễ trao giải World’s Best Rice Award 2025, diễn ra trong khuôn khổ Global Rice Trade Conference do The Rice Trader (TRT) tổ chức từ ngày 7-9/11 tại Phnom Penh (Campuchia), gạo ST25 của Việt Nam và Phka Romdoul của Campuchia đã cùng được vinh danh ở ngôi vị cao nhất.

"Hạnh phúc không thể diễn tả bằng lời"

Đây là lần thứ ba ST25 đạt danh hiệu "Gạo ngon nhất thế giới", sau các chiến thắng vang dội vào năm 2019 và 2023. Sự trở lại này tiếp tục khẳng định đẳng cấp quốc tế và củng cố vị thế của gạo Việt trên thị trường cao cấp. Chất lượng vượt trội - hạt dài, trong, thơm mùi lá dứa (pandan) đặc trưng và giữ được độ ngon, độ dẻo ngay cả khi nguội - là những yếu tố then chốt giúp ST25 ghi điểm tuyệt đối trong mắt ban giám khảo quốc tế.

Là người gắn bó với hành trình phát triển của gạo ST25 trong nhiều năm, đồng thời cũng là thành viên tham gia cuộc bình chọn tại Phnom Penh, ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), không giấu nổi xúc động khi ST25 một lần nữa được vinh danh. “Đó là hạnh phúc, là niềm vui không thể diễn tả bằng lời”, ông chia sẻ.

Theo ông Nam, niềm tự hào này trước hết thuộc về kỹ sư Hồ Quang Cua - "cha đẻ" của giống lúa ST25 - cùng nhóm nghiên cứu đã dành trọn tâm huyết và trí tuệ để tạo nên một hạt gạo mang hương vị Việt Nam đặc trưng.

“Chúng ta từng là một đất nước nghèo, có thời không đủ ăn, nhưng nay đã trở thành quốc gia xuất khẩu gạo lớn, có sản phẩm được thế giới công nhận là ngon nhất. Đó là niềm hạnh phúc không gì sánh được”, ông Nam nói.

Ông Nam cho biết thêm, dòng gạo ST là kết tinh của một hành trình dài đầy tâm huyết, bắt đầu từ ST1, ST5, ST10, và ST25 chính là đỉnh cao của quá trình nghiên cứu, cải tiến không ngừng nghỉ đó. Thành tựu này là mồ hôi, công sức và khát vọng của các nhà khoa học cùng hàng vạn nông dân Việt Nam, những người đã góp phần đưa hạt gạo Việt vươn tầm thế giới.

Cú hích 2019 và cuộc xoay trục của ngành gạo

Chiến thắng năm 2025 là một lời khẳng định, nhưng cột mốc tạo ra bước ngoặt thực sự cho toàn ngành lúa gạo chính là năm 2019. Đó là lần đầu tiên, gạo Việt Nam được xướng tên bên cạnh các thương hiệu huyền thoại như Jasmine hay Hom Mali của Thái Lan, vốn đã chiếm lĩnh phân khúc cao cấp trong nhiều năm liền.

“Kể từ năm 2019, khi ST25 lần đầu tiên được công nhận là gạo ngon nhất thế giới, đã có không ít hoài nghi. Nhưng khi ST25 tiếp tục giành giải lần thứ hai và nay là lần thứ ba, có thể khẳng định ST25 đã vững vàng trong lòng người tiêu dùng toàn cầu, đủ sức sánh vai cùng những thương hiệu gạo danh tiếng nhất thế giới”, ông Nam nhấn mạnh.

Trước năm 2019, Việt Nam chủ yếu xuất khẩu gạo thô, phẩm cấp thấp. Tỷ trọng gạo cao cấp chỉ chiếm một phần khiêm tốn, khoảng 15-18% tổng lượng xuất khẩu. Hình ảnh gạo Việt gắn liền với "giá rẻ" và "số lượng lớn".

Sau cột mốc 2019, một cuộc "xoay trục" chiến lược đã diễn ra. Tỷ lệ gạo cao cấp tăng vọt lên hơn 35% vào năm 2024. Ngành gạo Việt Nam đã chuyển mình mạnh mẽ từ mô hình "nhiều lượng - ít chất" sang "ít nhưng tinh". Theo thống kê, xuất khẩu gạo thơm và đặc sản năm 2024 đạt trên 3 triệu tấn, con số này cao gấp đôi so với năm 2019.

Quan trọng hơn, ST25 đã trở thành niềm tự hào chung của người Việt ở khắp nơi. Ở châu Á, châu Âu hay Mỹ, ở đâu có người Việt, ở đó có sự hiện diện của ST25. Nhiều người tiêu dùng nước ngoài chọn ST25 thay thế cho các loại gạo nhập khẩu khác, không chỉ vì chất lượng tuyệt hảo mà còn bởi trong hạt gạo ấy chứa đựng tình cảm, niềm tự hào và ký ức quê hương.

“Đó là niềm hạnh phúc của tất cả những ai đã góp phần làm nên thành công của dòng gạo này. Không chỉ những người trực tiếp làm ra ST25, mà cả cộng đồng người Việt ở trong và ngoài nước đều có thể tự hào khi nói rằng - chúng ta đã đưa hạt gạo Việt lên vị thế xứng đáng trên bản đồ thế giới”, ông Nam xúc động chia sẻ.

Nâng tầm giá trị gạo Việt

Hiệu ứng ST25 được thể hiện rõ nét nhất qua các số liệu kinh tế vĩ mô. Nhiều công ty và đơn vị khác cũng đẩy mạnh nghiên cứu và thương mại hóa các giống lúa chất lượng cao, từ đó đưa ra thị trường các loại gạo cao cấp. Giá trị hạt gạo Việt được nâng lên một tầm cao mới.

Giá gạo xuất khẩu bình quân của Việt Nam đã tăng mạnh, từ khoảng 435 USD/tấn vào năm 2019 lên hơn 640 USD/tấn vào năm 2024. Đây là mức giá bình quân cao nhất trong vòng 15 năm qua. Nhờ sự tăng vọt về giá, tổng kim ngạch xuất khẩu gạo năm 2024 đã đạt con số kỷ lục 4,78 tỷ USD, cao nhất trong lịch sử 30 năm xuất khẩu gạo của Việt Nam.

Bản thân gạo ST25, với vị thế "ngon nhất thế giới", đang được giao dịch ở mức giá 700-1.000 USD/tấn, cao hơn 20-30% so với gạo trắng thông thường. Mức giá này giúp ST25 cạnh tranh sòng phẳng với gạo Jasmine của Thái Lan tại các thị trường khó tính.

Thành công này không chỉ đến từ thị trường. Nó là kết quả của một chiến lược quốc gia. Sau khi ST25 đạt giải năm 2019, Chính phủ đã ban hành hàng loạt chính sách nhằm nâng tầm thương hiệu gạo Việt. Tiêu biểu là Chiến lược phát triển thương hiệu gạo Việt Nam đến năm 2030 (Quyết định 583/QĐ-TTg năm 2023), trong đó ST25 được xem là biểu tượng và là mũi nhọn.

Bộ Khoa học và Công nghệ cùng Cục Sở hữu trí tuệ đã tích cực hỗ trợ bảo hộ nhãn hiệu ST25 tại Mỹ, EU và nhiều quốc gia khác. Song song đó, thương hiệu quốc gia "Gạo Việt Nam - Vietnam Rice" được định vị rõ ràng, tương tự như cách Thái Lan đã làm với "Thai Hom Mali Rice".

Các thị trường khó tính bắt đầu "mở cửa" với gạo cao cấp Việt Nam. Riêng tại EU, kim ngạch xuất khẩu gạo đặc sản đạt 12,5 triệu USD, trong đó ST25 chiếm tới khoảng 40%.

Từ bán lúa đến xây dựng thương hiệu gạo

Thành công mang tên ST25 đã tạo ra một cuộc cách mạng trong tư duy sản xuất, từ gốc rễ là người nông dân cho đến các doanh nghiệp xuất khẩu. Tư duy "trồng lúa để bán" dần được thay thế bằng tư duy "trồng lúa để xây dựng thương hiệu".

Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ NN&PTNT) cùng Bộ Khoa học và Công nghệ đã chọn ST25 làm nhãn hiệu gạo quốc gia đầu tiên và đưa giống ST24, ST25 vào danh mục giống lúa quốc gia, khuyến khích mở rộng mô hình sản xuất chất lượng cao.

Tại các địa phương trọng điểm như Sóc Trăng, Long An, An Giang, Đồng Tháp, nông dân đã bắt đầu liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp theo chuỗi giá trị. Họ không chỉ trồng lúa, mà còn áp dụng các tiêu chuẩn khắt khe như VietGAP, GlobalGAP, hướng đến sản xuất lúa thơm, lúa hữu cơ và đặc biệt là mô hình giảm phát thải - một xu hướng tất yếu của nông nghiệp xanh và xuất khẩu bền vững.

Hàng loạt doanh nghiệp lớn như Công ty Hồ Quang Trí, Tập đoàn Lộc Trời, Tân Long, Vinarice… nhanh chóng nắm bắt cơ hội, phát triển các dòng sản phẩm ST25, ST24 cao cấp với thương hiệu riêng của mình… Các thương hiệu này không chỉ phục vụ thị trường nội địa mà còn tự tin xuất khẩu sang các thị trường khó tính nhất bao gồm Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Đông và Singapore - những nơi mà trước đây gạo Việt rất khó tiếp cận.

Lần đầu tiên, gạo mang thương hiệu Việt Nam, với tên tuổi và nguồn gốc rõ ràng, được bày bán trang trọng tại các siêu thị ở Mỹ, Nhật, EU, thay vì phải xuất khẩu "vô danh" trong các bao tải không nhãn mác như trước.

Một doanh nghiệp xuất khẩu gạo ở Cần Thơ đúc kết ngắn gọn: "Gạo ST25 đã góp phần chuyển hình ảnh Việt Nam từ nước xuất khẩu gạo giá rẻ sang quốc gia có gạo cao cấp, có thương hiệu".

Hiện nay, Bộ NN&MT đang tiếp tục mở rộng vùng trồng ST24, ST25 theo mô hình liên kết chuỗi giảm phát thải đạt chuẩn quốc tế, từng bước hình thành chuỗi giá trị gạo cao cấp đồng bộ từ giống - canh tác - chế biến - thương hiệu - thị trường.