Sinh vật lớn nhất thế giới đang dần bị “ăn thịt”

Tại dãy núi Wasatch, bang Utah, miền Tây nước Mỹ, một sinh vật khổng lồ độc đáo đã âm thầm kiến tạo nên cả một hệ sinh thái suốt hàng thiên niên kỷ. Dưới vẻ ngoài của một rừng bạch dương với hàng ngàn chiếc lá rung rinh, đây không phải là một khu rừng thông thường mà là một sinh vật đơn bào vô tính, nặng tới 6.000 tấn.

Sinh vật này được biết đến với tên gọi Pando, trong tiếng Latin có nghĩa là “kẻ lan tỏa”.

Sinh vật lớn nhất thế giới

Pando thực chất là một quần thể vô tính gồm 47.000 thân cây dương rung (Populus tremuloides), tất cả đều sở hữu bộ gene giống hệt nhau, mọc lên từ một hệ thống rễ ngầm duy nhất.

Quần thể này trải rộng trên diện tích khoảng 43 hecta và được công nhận là sinh vật đơn lẻ lớn nhất từng được ghi nhận trên Trái Đất về khối lượng.

Khác biệt hoàn toàn so với các quần thể cây dương nhỏ phổ biến ở Bắc Mỹ, Pando luôn được giới khoa học nhấn mạnh về sự phi thường của nó trong tự nhiên.

Pando đã tồn tại suốt 14.000 năm, ngay từ sau kỷ băng hà cuối cùng. Mặc dù mỗi thân cây riêng lẻ chỉ có tuổi thọ khoảng 130 năm, nhưng hệ thống rễ mẹ liên tục sản sinh ra các thân cây mới, tạo nên một chu kỳ tái sinh khép kín.

Chu kỳ này đã nuôi dưỡng một hệ sinh thái hoàn chỉnh, bao gồm ít nhất 68 loài thực vật và vô số loài động vật như cáo, chim, hươu, hải ly, côn trùng thụ phấn và hoa dại.

Dần bị “gặm nhấm” từ bên trong

Bất chấp quy mô và tuổi đời đáng kinh ngạc, Pando đang lặng lẽ suy yếu. Điều bất ngờ là sự suy yếu này không phải do con người đốn hạ, mà vì nó đang bị “ăn thịt” dần từ bên trong.

Thủ phạm chính là những loài động vật ăn cỏ quen thuộc: hươu và nai sừng tấm. Việc mất đi các loài săn mồi tự nhiên như sói và báo sư tử - vốn từng kiểm soát quần thể hươu - đã khiến số lượng động vật ăn cỏ này gia tăng nhanh chóng.

Các loài động vật này đặc biệt ưa thích tụ tập trong khu vực Pando do đây là rừng được bảo vệ, không cho phép săn bắn. Hậu quả là mọi chồi non vừa mọc lên từ hệ rễ đều bị gặm mất phần ngọn, dẫn đến chết non. Pando vẫn tiếp tục sinh ra cây mới, nhưng quá trình tái sinh bị bóp nghẹt ngay từ khi bắt đầu.

Thực tế cho thấy, chỉ có một khu vực nhỏ được rào chắn từ vài thập kỷ trước để phục hồi sinh thái là nơi duy nhất chứng kiến sự tái sinh thành công. Tại đây, không có sự hiện diện của hươu hay nai sừng tấm, và các thân cây mới đã mọc dày đặc.

Song song với áp lực từ động vật ăn cỏ, các bệnh thực vật cũng đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến Pando. Các nhà nghiên cứu đã ghi nhận ít nhất 3 loại bệnh chính bao gồm loét vỏ cây bồ hóng, đốm lá và nấm phá hủy thân. Mặc dù cây dương đã thích nghi với mầm bệnh qua hàng nghìn năm, sự kết hợp giữa bệnh tật và thiếu tái sinh đang làm suy yếu cấu trúc tuổi thọ của quần thể.

Tuy nhiên, mối đe dọa đáng lo ngại nhất lại đến từ biến đổi khí hậu. Sau hàng nghìn năm sống trong điều kiện khí hậu ổn định hậu băng hà, Pando giờ đây phải đối mặt với nhiệt độ mùa hè tăng kỷ lục, hạn hán kéo dài và nguồn nước suy giảm.

Với việc Hồ Fish - hồ nước gần nhất - nằm ngoài tầm với hệ thống rễ cây, Pando không thể tiếp cận các nguồn nước mới. Điều này khiến sự hình thành lá vào mùa xuân ngày càng khó khăn hơn, làm giảm diện tích quang hợp và khả năng sống còn của sinh vật.

Dù không có nhiều nghiên cứu khoa học chuyên biệt về Pando, nhưng các quần thể cây dương rung khác ở Bắc Mỹ cũng đang vật lộn với áp lực tương tự từ thay đổi lượng mưa, thời tiết bất thường cho đến cháy rừng. Đơn cử, một đợt cháy nghiêm trọng có thể xóa sổ hàng nghìn năm lịch sử sinh học chỉ trong vài giờ.

Tuy vậy, hy vọng chưa hoàn toàn tắt. Pando từng vượt qua những biến động lớn khi người châu Âu đặt chân đến vùng đất này vào thế kỷ 19, khi hoạt động giải trí gia tăng vào thế kỷ 20, và trong các trận dịch, cháy rừng trước đây.

Các nhà khoa học hiện đang hợp tác chặt chẽ với các nhóm bảo tồn, điển hình là tổ chức Friends of Pando, để nghiên cứu khả năng phục hồi của sinh vật vĩ đại này. Họ cũng đang sử dụng công nghệ ghi hình video 360 độ để giúp công chúng trên toàn thế giới tiếp cận và thấu hiểu tầm quan trọng của Pando.

"Pando không chỉ là một sinh vật đơn lẻ. Nó là một biểu tượng sinh học của sức sống, sự thích nghi và kết nối tự nhiên", Richard Elton Walton, nghiên cứu viên sau tiến sĩ về Sinh học, Đại học Newcastle, nhận định. 

"Giữ được Pando không đơn thuần là bảo vệ một sinh vật - mà là gìn giữ cả một hệ sinh thái, một phần lịch sử sống động nhất của Trái Đất".