Phụ huynh "bất lực" khi con nổi loạn tuổi dậy thì: Cú "sốc liên hoàn"

Tuổi dậy thì… nổi loạn

"Có lúc tôi từng nghĩ, đứa con trai mà 17 năm trước tôi dứt ruột đẻ ra, giờ không phải là con của mình. Dẫu biết tuổi này con đang ẩm ương, nhưng không ngờ sự ẩm ương lại bước đi quá xa đến như vậy".

Đó là tâm sự của phụ huynh Hoàng Giang (Hải Phòng). Với chị, thời gian hơn một năm trở lại đây là những tháng ngày phải "đau đầu" với đứa con trai đang ở tuổi ăn, tuổi lớn. Từ hình ảnh một cậu nhóc ngoan ngoãn, sống tình cảm, bố mẹ phàn nàn thì cũng chỉ "cười xòa cho xong", sau khi bước chân vào cấp 3, con trai chị Giang "lột xác" thành một đứa trẻ ngang bướng, đua đòi.

"Nếu như trước đây, tôi nói gì con đều vâng lời, hoặc có vấn đề gì không đồng tình thì hai mẹ con cũng nói chuyện với nhau rất nhỏ nhẹ. Tuy nhiên, bây giờ thì khác. Mẹ nói một câu, con cãi một câu.

Chưa hết, mặc dù mới bước vào năm học nhưng tôi đã bị "mời" lên nói chuyện vì thầy chủ nhiệm phát hiện con tụ tập cùng một vài người bạn hút trộm thuốc trong nhà vệ sinh. Thầy còn phê bình kết quả học tập của con giảm sút dữ dội, cả ngày chỉ mải mê bày ra những trò chọc phá vô bổ thay vì chuyên tâm vào bài vở" - chị Giang kể lại.

Trước sự thay đổi của cậu con trai, gia đình chị thường xuyên xảy ra những trận cãi vã. Bữa cơm đôi khi cũng "chan đầy nước mắt" bởi con phạm lỗi, bố mẹ không kiềm chế được mà la mắng; còn cậu con trai thì tức tối bỏ vào phòng.

Phụ huynh Đỗ Văn Nhất (Thanh Trì, Hà Nội) cũng rơi vào trường hợp tương tự. Vốn là một đứa trẻ mang cá tính mạnh, do đó, bước vào tuổi dậy thì, con gái anh Nhất càng trở nên ương bướng, nổi loạn tới mức bố mẹ, gia đình phải chịu những cú "sốc liên hoàn".

"Hai năm trước, khi đang học lớp 7, con bé "mở màn" sự thay đổi của mình bằng việc trở nên ương bướng và chưng diện. Thời gian tiếp theo, tôi và vợ phải khốn khổ khi con yêu đương, thường xuyên trốn học thêm để đi la cà cùng bạn bè", anh Nhất dẫn chứng.

Phụ huynh này chia sẻ, vợ chồng anh đã rơi vào hết cảm xúc này đến cảm xúc khác, từ bất ngờ, hoang mang rồi đến tuyệt vọng.

"Ngày trước, tôi tự nhủ mình cần bĩnh tĩnh để thuyết phục con. Tuy nhiên, càng ngày con càng trở nên "quá chướng". Mới đây, khi Hà Nội hết giãn cách, con đi suốt từ sáng tới tối mới chịu về. Khi con bước vào nhà, vợ chồng tôi "chết đứng" khi thấy màu tóc đen của con nay chuyển thành màu xanh biển. Hỏi thì con bảo thế này mới hợp mốt.

Không kiềm chế nổi bản thân, tôi tát con và yêu cầu đi nhuộm lại ngay màu tóc đen ban đầu. Chẳng nói một lời, con lau nước mắt, bỏ về phòng riêng và nhịn ăn. Tôi bất lực vì đẻ con ra mà không thể dạy. Cảm giác như trên hành trình dậy thì của con, cả tôi và con đang dần lạc hướng...".

Đòn roi khiến con tổn thương và gục ngã

Theo chuyên gia tâm lý Vũ Thu Hà - Viện trưởng Viện nghiên cứu đào tạo và can thiệp tâm lý Việt Nam - VPIT, câu chuyện trẻ trở nên ương bướng, chống đối ở tuổi dậy thì là vấn đề mà nhiều gia đình mắc phải.

Ở độ tuổi này, bên cạnh sự phát triển nhanh chóng về thể chất, trẻ cũng có sự thay đổi rõ rệt về mặt tâm lý, cùng với đó là mong muốn được khẳng định cái tôi "Tôi là ai, tôi ở đâu trong cuộc sống, thế giới này".

Có rất nhiều cách để trẻ khẳng định bản thân ở tuổi dậy thì. Có em thì khẳng định bản thân thông qua chiều hướng tích cực, ví dụ như đặt ra mục tiêu và quyết tâm theo đuổi, cũng như có những người bạn và các mối quan hệ kết nối đầy lành mạnh. Tuy nhiên, trong quá trình đó, có nhiều trẻ sa ngã, khẳng định bản thân thông qua những hành vi mang tính tiêu cực như quậy phá, bướng bỉnh, đua đòi…

Nếu như không có sự chỉ dẫn và đồng hành của người lớn để phân tích sự đúng sai, cũng như đưa ra các giới hạn, thì rất có thể những biểu hiện tiêu cực này sẽ dễ trở thành lối mòn trong tính cách, tác động xấu đến phẩm chất cũng như sự phát triển của trẻ về sau.

Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều phụ huynh khi thấy con mắc lỗi, bướng bỉnh không nghe lời… thì đã dùng mọi biện pháp hà khắc như la mắng, phạt, thậm chí đánh đập, với mong muốn con đi đúng đường.

Theo nhà tâm lý Vũ Thu Hà, đây là cách làm sai, phản khoa học, không những không giúp trẻ tốt lên mà dễ khiến các em ngày càng lầm đường lạc lối.

"Ở tuổi dậy thì, mang tâm lý mình dần trở thành người lớn, nhiều trẻ có lòng tự tôn rất cao. Kéo theo đó là sự thay đổi tâm lý, buồn vui thất thường, hay cáu giận song cũng dễ tổn thương. Do đó, nếu có hành động nào ảnh hưởng tiêu cực tới lòng tự tôn, các con sẽ gục ngã.

Việc phụ huynh sử dụng đòn roi hay những biện pháp cấm cản hà khắc sẽ khiến trẻ có nguy cơ chống đối, phản ứng một cách kịch liệt đằng sau lớp vỏ bọc mà người lớn cho rằng đã "thuần hóa" được một đứa trẻ ngoan ngoãn, nghe lời".

Chuyên gia cho rằng, không chỉ gây tổn thương cho trẻ, việc sử dụng bạo lực hay la mắng con trước mặt mọi người sẽ đẩy khoảng cách giữa cha mẹ và con cái ngày một xa. Có những đứa trẻ phải bỏ nhà ra đi bởi câu chửi mắng của cha mẹ. Thậm chí, nhiều trẻ em còn mang trong mình tư tưởng căm ghét đấng sinh thành, thứ tình cảm tiêu cực ấy theo trẻ cả đời, ảnh hưởng tới việc xây dựng các mối quan hệ trong tương lai.

Bạn trẻ Vũ Thành (24 tuổi) cũng đồng tình với quan điểm này. Đã từng trải qua thời dậy thì đầy "bạo loạn", chịu đựng không ít đòn roi của phụ huynh, Thành cho rằng, bạo lực hay những câu chửi mắng có thể giúp con trưởng thành, nhưng lại đớn đau và mang đầy "vết xước".

"Ngày lớp 6, tôi hư đến nỗi trốn học, trộm tiền của bố mẹ đi chơi game. Một lần, "bắt tại trận" tôi đang chơi điện tử ở tiệm net, bố dành cho tôi một cái tát xây xẩm mặt mày, kèm theo câu nói "Về nhà!" đầy quyền uy.

Vừa về tới cổng, bố bắt tôi quỳ xuống, lột sạch quần áo và đứng trần truồng ngoài sân. Bố làm vậy để cốt cho tôi thấy "xấu hổ mà chừa tính xấu". Sau ngày đó, tôi cũng dần bỏ chơi game. Nhưng vết thương danh dự khi bị nhiều người quen nhìn thấy tôi trong cảnh "không mảnh vải che thân" cứ theo tôi từ năm 12 tuổi đến tận bây giờ".

"Làm mát" những "cái đầu nóng" bằng sự cảm thông

Khẳng định tuổi dậy thì là thời điểm để trẻ tìm hiểu bản sắc cá nhân, do đó, việc con đi lạc hướng là điều khó tránh khỏi, theo chuyên gia tâm lý Vũ Thu Hà, thay vì đánh mắng hay chỉ trích con một cách nặng nề, cha mẹ cần là thực sự bao dung để cùng con vượt qua "cơn lũ".

"Đứng trước những bước đi lầm lỡ của con ở giai đoạn dậy thì, bố mẹ hãy đồng cảm, lắng nghe, phân tích đúng sai trong hành vi của trẻ.

Ví dụ, trong trường hợp trẻ bỏ nhà đi chơi game, nếu bố mẹ quá gay gắt đánh mắng hay phạt, trẻ sẽ tìm cách tránh xa cha mẹ và tìm cơ hội để sa đà vào game nhiều hơn. Thay vào đó, cả hai thế hệ hãy cùng ngồi lại, tìm hiểu nguyên nhân tại sao con lại nghiện game đến thế, đồng thời chỉ ra cho con hậu quả nếu như con quá đắm chìm vào thế giới ảo. Thông qua cuộc trò chuyện này, trẻ sẽ phần nào hiểu rõ và điều chỉnh hành vi của mình".

Nhìn ở góc độ khác, nhà giáo Hương Giang (giáo viên trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm) cho hay, đối diện với những biến động tâm sinh lý ở tuổi dậy thì của trẻ, cha mẹ cần bớt cái tôi trong giao tiếp - ứng xử.

Đứng trước sự ồn ào, giận dữ của lứa tuổi ẩm ương, phụ huynh cần kiềm chế cơn nóng giận. Đợi đến khi không khí lắng dịu, bố mẹ nên nói chuyện với con trên nguyên tắc tôn trọng, đồng cảm. Một số câu hỏi như "Điều gì đang làm phiền con vậy?", "Con đang gặp phải vấn đề gì?"... có thể giúp trẻ bình ổn lại tâm trạng và biết được mình đang nhận được sự quan tâm từ bố mẹ, từ đó dễ dàng chia sẻ những khúc mắc, bực bội trong lòng.

Đã từng cùng cậu con trai vượt qua giai đoạn "khủng hoảng" của tuổi dậy thì, cô Giang cho hay, để có thể đồng hành cùng con, cha mẹ cần thay đổi để thích ứng. Phụ huynh có thể bỏ một chút thời gian, công sức để tìm hiểu về đặc điểm tâm lý lứa tuổi thiếu niên, đồng thời quan sát, cảm nhận con yếu gì, thiếu gì, cần gì để phát triển tốt nhất trong giai đoạn dậy thì.

"Khi con bị sốt, cha mẹ cho con uống thuốc hoặc đắp khăn ướt lên trán để hạ sốt. Nhưng "làm mát" những "cái đầu nóng" ở lứa tuổi dậy thì không đơn giản như vậy. Để con đi đúng đường, cần bỏ vào đó rất nhiều thời gian, sự cầu kỳ và tâm huyết.

Vì con, cha mẹ có thể bớt giao lưu bạn bè, thậm chí tạm hy sinh một số mục tiêu cá nhân để có thêm thời gian tương tác với con thông qua những hoạt động mang tính gắn kết như cùng xem phim, chơi thể thao, chơi cờ vua…

Không có một công thức giáo dục chung nào cho mọi đứa trẻ. Tuy nhiên, tôi tin rằng, đứa trẻ nào, nhất là với những em đang ở độ tuổi ẩm ương, cũng luôn cần sự quan tâm và thấu hiểu. Đồng hành với quá trình dậy thì của con, bên cạnh phụ huynh, giáo viên cũng hãy trở những người bạn đáng tin cậy nhất".