Đào tạo nhân lực KHCB: Cần cơ chế Nhà nước đặt hàng

Thực trạng bất cân đối về ngành nghề đào tạo trong giáo dục đại học Việt Nam hiện nay đã được nhiều chuyên gia chỉ rõ. Nhân lực ngành tài chính – ngân hàng, vốn được xã hội coi là những ngành “thời thượng” hiện nay, đang trở nên dư thừa so với nhu cầu.

Theo TS. Nguyễn Trường Giang, Vụ hành chính sự nghiệp (Bộ Tài chính) “Điều tra mới nhất của Viện Nhân lực ngành ngân hàng tài chính và Hay Group cho kết quả năm 2013 sẽ có 12.000 SV chuyên ngành tài chính - ngân hàng thất nghiệp hoặc phải tìm việc khác khi sẽ có 32.000 SV chuyên ngành này ra trường, nhưng chỉ có 20.000 người được các tổ chức tài chính - ngân hàng tuyển dụng. Còn trong bốn năm tới, số SV tài chính - ngân hàng không được tuyển là 13.000 người”.

Sức hút của các ngành đào tạo KHCB đối với xã hội bị giảm sút

Trong khi đó, PGS.TS. Bùi Duy Cam, Hiệu trưởng trường ĐH Khoa học tự nhiên, ĐHQGHN, thừa nhận, ngày càng ít các sinh viên muốn theo học các ngành Khoa học cơ bản và sự thiếu hút nhân lực về KHCB đã và đang xảy ra.

“Một thực tế xảy ra là sinh viên vào học các ngành KHCB đều giảm sút cả về chất lượng và số lượng. Đây sẽ là một nghịch lý trong khi sản phẩm đầu ra của các ngành đào tạo sẽ là các nhà khoa học, các cán bộ quản lý trong lĩnh vực KHCB, cần có năng lực học tập và nghiên cứu đặc biệt. Thực tế hiện nay đã có sự hẫng hụt lớn thế hệ các nhà khoa học đầu ngành, đầu đàn”, báo cáo nghiên cứu của PGS.TS Bùi Duy Cam nhấn mạnh.

Bởi vậy, trước tình trạng “nơi thừa vẫn thừa, chỗ thiếu vẫn thiếu”, các chuyên gia cho rằng Nhà nước phải có chính sách can thiệp mạnh để tránh lãng phí nguồn lực đào tạo. “Có thể phải cắt giảm ngay mức hỗ trợ từ ngân sách nhà nước qua học phí thấp đối với sinh viên tài chính - ngân hàng”, TS. Nguyễn Trường Giang đề xuất.

Đối với các nước phát triển, khoa học cơ bản (KHCB) là xương sống để giữ vững vị trí siêu cường của họ. Còn đối với những nước đang phát triển, việc phát triển nhanh hay chậm, bền vững và có đuổi kịp các nước phát triển hay không phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó việc xây dựng một nền KHCB vững mạnh và đúng hướng là rất quan trọng.

Trong khi tầm quan trọng của KHCB đối với sự phát triển của quốc gia đã được khẳng định thì xu thế xã hội hiện tại lại ít quan tâm vào KHCB. Sự hẫng hụt đội ngũ các nhà khoa học có năng lực nghiên cứu và các chuyên gia thuộc lĩnh vực KHCB đang diễn ra ngày càng trầm trọng.

Cần cơ chế Nhà nước đặt hàng đào tạo với các ngành KHCB

Có thể thấy, dù ngân sách nhà nước cho giáo dục đào tạo nói chung và giáo dục đại học nói riêng trong những năm qua đã tăng nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Việc đầu tư cho giáo dục đào tạo hiện nay còn phân tán, chưa rõ định hướng ưu tiên cho các ngành KHCB. Với mức đầu tư hiện nay, không đủ đề bù đắp chi phí đối với cơ sở đào tạo và càng không tạo được sức hút đối với sinh viên giỏi vào các cơ sở đào tạo KHCB. Điều này càng làm trầm trọng hơn tình hình thu hút sinh viên vào các ngành KHCB.

Bởi vậy, để đảm bảo chất lượng đào tạo cần có bước đột phá nhằm tăng mức đầu tư của Nhà nước hiện nay cho các ngành KHCB. Trước những khó khăn thách thức trong việc đào tạo các ngành KHCB, cơ chế Nhà nước đặt hàng đào tạo đối với các ngành KHCB có thể coi là giải pháp thiết yếu và phù hợp với tình hình hiện nay.

Để giải quyết “bài toán” nhân lực cho các ngành KHCB, TS. Nguyễn Thị Minh, Thứ trưởng Bộ Tài chính, cũng đồng quan điểm: “Đối với những ngành nghề như khoa học cơ bản, người học không có nhu cầu nhưng nhà nước rất cần thì nhà nước sẽ đặt hàng với các trường và sẽ lo tài chính để đảm bảo không mất cân đối cơ cấu các ngành học”.

Hiện trường ĐH Khoa học tự nhiên (ĐHQG Hà Nội) đã xây dựng và trình Đề án “Áp dụng cơ chế tài chính đặc biệt để nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu KHCB”, tham gia thí điểm áp dụng cơ chế đào tạo theo đơn đặt hàng của Nhà nước. Theo đó, trường ĐH Khoa học tự nhiên đã xây dựng hệ thống chuẩn đầu ra theo tiêu chuẩn kiểm định chất lượng chung của ngành và yêu cầu đặc biệt của sản phẩm đào tạo.

Tuy nhiên, đề án cũng khuyến nghị Nhà nước cần ban hành một số cơ chế như: Cơ sở đào tạo cung cấp địa chỉ sử dụng nguồn nhân lực được đào tạo, số lượng, yêu cầu về chất lượng đạt chuẩn quốc gia, địa chỉ sử dụng sinh viên sau khi ra trường, các quy định tạo cơ chế, phối hợp giữa nhà trường, các viện nghiên cứu, các địa phương, đơn vị có nhu cầu sử dụng nguồn nhân lực hỗ trợ các cơ sở đào tạo, bám sát nhu cầu xã hội nhằm cung cấp đủ nguồn nhân lực theo yêu cầu.

Cũng theo đề án này, sinh viên cần cam kết làm việc theo phân công của Nhà nước sau khi ra trường, thực hiện chính sách bồi hoàn kinh phí đào tạo khi không thực hiện sự phân công.

Mạnh Hải