Bộ Giáo dục nhận thiếu sót đã gây hiểu nhầm "khai tử" môn lịch sử

5 vấn đề gây tranh cãi môn Lịch sử

Tại hội nghị giao ban báo chí ngày 17/11, Bộ GD-ĐT đã nói rõ thêm về các vấn đề chính liên quan đến GD Lịch sử và môn học lịch sử (LS) ở cấp THPT. Các ý kiến chưa đồng tình với dự thảo CT tổng thể với 5 vấn đề:

Thứ nhất, cần đổi mới môn học Lịch sử, giáo dục Lịch sử theo tinh thần NQ29 là chuyển từ tập trung trang bị kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh, phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi HS; muốn vậy phải rất coi trọng việc làm cho GD LS không gây áp lực nặng nề, làm buồn chán học sinh như hiện nay, trái lại GD LS phải trở nên hấp dẫn, hứng thú với người học.

Thứ hai, Ban xây dựng CT không coi trọng GD LS, để LS là môn học tự chọn thì sẽ rất ít HS chọn học LS, như thế chẳng khác gì xoá sổ LS trong giáo dục cấp THPT.

Thứ ba, Theo tinh thần coi trọng GDLS, có ý kiến cho rằng nếu tích hợp trong môn KHXH hoặc môn CD với TQ thì không thể hiện được tầm quan trọng của GD LS; khó tích hợp các mạch kiến thức GDCD, GDLS và GDQPAN; trái với yêu cầu giáo dục định hướng nghề nghiệp ở cấp THPT; đội ngũ giáo viên hiện nay không dạy được môn học mới này.

Thứ tư, Nếu để kiến thức LS ở 3 môn CD với TQ, KHXH, Lịch sử ở cùng cấp học thì kiến thức LS bị xé lẻ hoặc chồng chéo nhau giữa 3 môn.

Thứ năm, Đề nghị duy trì LS là môn học riêng, bắt buộc với tất cả các học sinh.

Bộ GD-ĐT: Gây hiểu nhầm là do trình bày chưa rõ

Ban xây dựng CT GDPT TT - Bộ GD-ĐT đã trả lời từng vấn đề như sau:

Nhất trí về vấn đề thứ nhất và xin được nói rõ thêm: muốn giáo dục lịch sử trở nên hấp dẫn học sinh, chuyển từ tập trung trang bị kiến thức sang phát triển phẩm chất, năng lực HS là một yêu cầu phải được thực hiện đổi mới đồng bộ các yếu tố, từ xác định mục tiêu giáo dục. Theo đó, lựa chọn nội dung và tổ chức nội dung GD, đa dạng hoá và đổi mới hình thức GD, phương pháp GD, đổi mới cách thức đánh giá HS.

Các yếu tố trên có quan hệ chặt chẽ và tác động qua lại với nhau nên khi bàn về cách thức tổ chức nội dung giáo dục (môn học LS đứng độc lập hay không độc lập) thì phải xét trong mối quan hệ với các yếu tố đó và cũng phải xét vấn đề GD LS hay môn học LS trong tổng thể chương trình GDPT, không thể xét riêng về tổ chức nội dung GD hay riêng môn học LS và GDLS.

Về vấn đề thứ hai, không phải là HS thích thì (chọn) học, không thích thì thôi, xoá sổ môn học lịch sử. Trái lại, theo Dự thảo CT TT tất cả học sinh đều bắt buộc phải học nội dung GD Lịch sử trong ít nhất 2 môn: Công dân với Tổ quốc và 1 trong 2 môn Lịch sử hoặc môn KHXH.

Ngoài ra, học sinh còn được học trong các môn học khác, nhất là trong môn Ngữ văn và trong các hoạt động trải nghiệm sáng tạo; học sinh còn có thể tự chọn thêm các chuyên đề học tập mở rộng hoặc nâng cao về LS. Thời lượng bắt buộc dành cho nội dung GD LS trong chương trình mới chắc chắn sẽ nhiều hơn trong CT hiện hành, điều này là rõ ràng vì CT hiện hành bắt buộc HS học LS 1,5 tiết/ tuần; dự thảo CT TT mới bắt buộc HS phải học CD với TQ 3 tiết/tuần, cộng thêm môn KHXH 3 tiết/tuần hoặc LS 3 tiết/tuần.

Ban xây dựng CT TT nhận thiếu sót là đã trình bày chưa rõ trong văn bản dự thảo, gây hiểu nhầm và từ một vài người phát biểu không chính xác dẫn đến xôn xao dư luận. Tiếp thu các góp ý, văn bản CC TT sẽ được điều chỉnh, bổ sung cho rõ vấn đề này.

Về vấn đề thứ 3, liên quan đến dạy học tích hợp và phân hoá, trước hết phải khẳng định đây là vấn đề có nhiều yêu cầu mới của CT GDPT nên không thể tránh khỏi những băn khoăn, thắc mắc.

Mỗi lĩnh vực giáo dục được thực hiện qua nhiều môn học, trong đó có một hoặc một số môn học cốt lõi. Nhà giáo dục giỏi phải biết tổ chức nội dung trong từng môn học, cũng như giữa các môn học sao cho các kiến thức được dạy không bị chồng chéo mà lại có tác dụng soi sáng, hỗ trợ lẫn nhau để tăng hiệu quả giáo dục. Cách sắp xếp các môn học CD với TQ và môn KHXH (hoặc môn) LS trong dự thảo CT mới là kết quả của việc rút kinh nghiệm nhằm khắc phục hạn chế của CT hiện hành và tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của CT GD một số nước. Việc tiếp sau đây là phải xây dựng CT môn học, viết SGK và thực hiện quá trình giáo dục sao cho tốt nhất.

Về tên gọi của môn học, chúng ta biết rằng để bảo đảm tầm quan trọng của môn học/lĩnh vực giáo dục nào thì không phải là cần gọi tên môn học đó một cách “đích danh”, “trực tiếp” (như tên các môn học trong các chương trình truyền thống) mà là: người học nắm được kiến thức của môn học/lĩnh vực đó ở mức độ nào, bằng cách nào (có hiệu quả không) và kiến thức đó có chuyển hoá thành phẩm chất (hứng thú, niềm tin, đạo đức, thái độ...) và năng lực (vận dụng kiến thức cùng với các phẩm chất cá nhân để giải quyết các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống).

Việc lựa chọn tên môn học chủ yếu dựa vào tính chất của môn học. Ở cấp THPT, có 4 môn học bắt buộc đối với tất cả HS thì 3 môn được đặt tên “trực tiếp” theo truyền thống là Ngữ văn, Toán, Ngoại ngữ (tiếng Anh, tiếng Pháp,...), là do tính chất công cụ cho hoạt động của con người và 1 môn CD với TQ (là môn học có tên mới) do vai trò đặc biệt, có ý nghĩa chính trị trong lĩnh vực giáo dục đạo đức – công dân, góp phần quan trọng hình thành phẩm chất công dân, năng lực và trách nhiệm, nghĩa vụ công dân đối với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Việc đặt tên như vậy được thực hiện thống nhất với các môn học/lĩnh vực giáo dục khác trong CT.

Việc sắp xếp môn học như vậy không trái với yêu cầu giáo dục định hướng nghề nghiệp ở THPT vì đã đảm bảo cho HS phân hoá: Ngoài môn CD với TQ là bắt buộc chung, những HS định hướng các ngành nghề liên quan đến lĩnh vực xã hội có thể học môn Lịch sử (với yêu cầu cao về kiến thức và khoa học Lịch sử) và chọn thêm các chuyên đề mở rộng/ nâng cao về Lịch sử, những học sinh khác thì học môn KHXH (với yêu cầu nhẹ hơn về LS).

Việc thiết kế môn học tích hợp mới theo các mạch kiến thức dựa theo các môn học truyền thống mà chưa tích hợp thật mạnh (như một số nước phát triển đã làm) là một giải pháp đã cân nhắc đến năng lực dạy học tích hợp còn hạn chế của đa số giáo viên các môn học hiện nay.

Về vấn đề thứ tư, trong CT mới HS sẽ học kiến thức LS trong ít nhất 2 môn học nghĩa thì kiến thức LS sẽ được sắp xếp theo lôgic mới chứ không phải là xé lẻ kiến thức.

Việc xây dựng CT, viết SGK phải đảm bảo yêu cầu này và phải tránh chồng chéo/lặp lại kiến thức LS giữa môn CD với TQ với môn KHXH, giữa môn CD với TQ với môn LS; giữa 2 môn KHXH và môn LS thì có thể có cùng có một số nội dung kiến thức LS vì 2 môn này nhằm đáp ứng 2 nhóm HS khác nhau (mỗi em không bắt buộc phải học cả 2 môn này).

Thực tế là kiến thức LS hay những vấn đề có liên quan đến LS đang tồn tại trong nhiều hoạt động, quá trình, hiện tượng khác nhau, việc lựa chọn, tách ra và sắp xếp như thế nào trong các môn học là nghệ thuật của nhà giáo dục trong việc chuyển tải nội dung khoa học thành nội dung dạy học, tránh cho môn học không chỉ là bản sao chép rút gọn một khoa học chuyên ngành, rất đảm bảo lôgic hình thức, nhưng chính vì vậy mà không tránh được hiện tượng phải có nhiều kiến thức hàn lâm, xa rời cuộc sống, gây quá tải cho học sinh như nhiều môn học hiện nay.

Ban xây dựng dự thảo CT TT đã cân nhắc đến việc này nhưng, theo tinh thần đó, CT môn học phải là sản phẩm của tác giả CT môn học và cần có sự góp ý xây dựng của nhiều người, nhất là các nhà Sử học và các nhà Giáo dục.

Về vấn đề thứ 5, cần có môn học riêng với tên gọi Lịch sử, Ban soạn thảo cho rằng, việc bố trí các môn học ở cấp THPT cũng như trong toàn bộ CT GDPT mới phải quán triệt yêu cầu đổi mới, phải đặt trong mối quan hệ tổng thể giữa các môn học, phải tạo thuận lợi cho việc đổi mới cả nội dung, hình thức tổ chức, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá HS, hướng tới đáp ứng tốt nhất mục tiêu giáo dục học sinh toàn diện đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh, phát triển hài hoà cả thể chất và tinh thần, hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực người công dân Việt Nam thời kỳ CNH, HĐH và hội nhập quốc tế.

Ban xây dựng chương trình cho rằng nếu giữ môn học với tên gọi Lịch sử, với lôgic nội dung kiến thức như hiện nay thì khó đáp ứng được các yêu cầu đổi mới.

Nguyễn Lương