Phân tầng, xếp hạng đại học: Cần tính đến bài học kinh nghiệm của nước ngoài

Trong bài viết: “Lý thuyết hệ thống và ứng dụng trong phân tầng và xếp hạng đại học Việt Nam”, PGS.TS Trần Khánh Đức, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội đã có những phân tích các cơ sở khoa học của lý thuyết hệ thống và vận dụng trong phân tầng và xếp hạng trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam. Các kinh nghiệm quốc tế trong phân tầng và xếp hạng trong hệ thống giáo dục đại học. Đồng thời, đề xuất tháp phân tầng và bộ tiêu chí xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam.

Nghị định quy định tiêu chuẩn phân tầng, khung xếp hạng và tiêu chuẩn xếp hạng cơ sở giáo dục đại học (73/2015/NĐ-CP) ngày 8 tháng 9 - 2015 của Chính phủ thì hoạt động phân tầng cơ sở giáo dục đại học là sự sắp xếp thành các nhóm các cơ sở giáo dục đại học theo mục tiêu, định hướng đào tạo dựa trên các tiêu chuẩn phù hợp với quy định của Nghị định này. Cơ sở giáo dục đại học được phân thành 3 tầng: cơ sở giáo dục đại học định hướng nghiên cứu; cơ sở giáo dục đại học định hướng ứng dụng và cơ sở giáo dục đại học định hướng thực hành.

Xếp hạng là sự sắp xếp các cơ sở giáo dục đại học theo thứ tự từ cao xuống thấp về chất lượng được tính bằng điểm theo khung xếp hạng trong mỗi tầng của hệ thống giáo dục đại học.

Khung xếp hạng là các giới hạn trên và giới hạn dưới được tính bằng điểm để phân chia các cơ sở giáo dục đại học thành các hạng theo nhóm chất lượng trong mỗi tầng của hệ thống giáo dục đại học.

Theo đó, PGS.TS Trần Khánh Đức đã đưa ra phân tích các mô hình phân tầng hệ thống giáo dục đại học như mô hình Mỹ, Trung Quốc, Hàn quốc… Với mô hình Việt Nam, dựa theo sứ mạng và mục tiêu của các Đại học và các trường đại học Việt Nam có thể phân tầng các Đại học và các trường đại học Việt Nam với các tầng sau: (không phân biệt trường công hay trường tư; trường quốc tế). Cụ thể:

Đại học khoa học & nghiên cứu (Research Univesity/Institute) theo đuổi sứ mạng và mục tiêu đẳng cấp khu vực và quốc tế về nghiên cứu và đào tạo nhân lực trình độ cao, chất lượng cao (Tiến sĩ; sau Tiến sĩ và Thạc sĩ theo hướng Hàn lâm-nghiên cứu).

Có thể tính đến các cơ sở GDĐH ở tốp này là các Đại học quốc gia Hà Nội; TP HCM; Các trường Đại học Bách khoa Hà nội; TP HCM; Y-Dược Hà Nội và TP HCM; Trường Đại học kinh tế quốc dân; HV nông nghiệp Hà Nội..Đại học sư phạm HN.. Tầng này chiếm khoảng 10%.

Các Trường Đại hoc khoa học ứng dụng & kỹ thuật theo các ngành/chuyên ngành như: Các trường đại học xây dựng/nông-lâm nghiệp/Mỏ-địa chất/Công nghiệp/Sư phạm/Bưu chính-viễn thông/Ngoại thương/ Thương mại… Tầng này chiếm khoảng 30%

Các trường đại học công nghệ & nghề nghiệp: Bao gồm các trường đại học theo hướng thực hành-nghề nghiệp ở các vùng/địa phương như Trường đại học Điện lực, FPT; Trường đại học Thủ đô/ Trường đại học Phú yên; Hải Phòng…. Tầng này chiếm khoảng 60%.

Sứ mạng và mục tiêu của Hệ thống giáo dục đại học như sau:

Việt Nam tham gia bảng xếp hạng QS Asia có phù hợp?

Trong lĩnh vực giáo dục đại học đã có đến 15 hệ thống xếp hạng quốc tế với 5 hệ thống được xem là phổ biến là:

ARWU, còn được biết dưới tên gọi Bảng xếp hạng Giao thông Thượng Hải (Trung Quốc), ra đời năm 2003; QS World, trước đây thường được gọi là THES hoặc THE-QS, ra đời năm 2004 tại Anh Quốc; Webometrics, chuyên xếp hạng trang web của các trường đại học, ra đời năm 2004 tại Tây Ban Nha;

QS Asia, dành riêng cho khu vực châu Á dựa trên hệ thống xếp hạng toàn cầu của QS, ra đời năm 2009 và THE, tách ra từ nhóm THE-QS và kết hợp với Thomson Reuters thành một hệ thống riêng, mới ra đời năm 2010 tại Anh Quốc.

PGS.TS Trần Khánh Đức cho biết, tuy cùng chung các chuẩn mực về đào tạo và nghiên cứu cùng các điều kiện đảm bảo chất lượng về đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất, chương trình đào tạo …song các Hệ thống xếp hạng trên có triết lí, mục đích và các chuẩn mực, tiêu chí khác nhau.

Theo nhiều chuyên gia nghiên cứu thì trong giai đoạn trước mắt (2020-2025) các đại học và trường đại học Việt Nam nên tham gia hệ thống xếp hạng QS Asia. Một số trường đại học mạnh có thể tham gia các Bảng xếp hạng quốc tế như QS World/ THE… với thứ hạng còn thấp để làm quen với các luật chơi và chuẩn mực quốc tế.

Theo PGS.TS Đức, xếp hạng đại học trong nước nên được thực hiện theo các phân tầng giáo dục đại học (Nghiên cứu/Khoa học ứng dụng/ Thực hành-nghề nghiệp) với các tiêu chí đánh giá cơ bản về chất lượng đào tạo/chất lượng nghiên cứu/ chất lượng đội ngũ giảng viên/Uy tín trong nước và quốc tế/Tỷ lệ việc làm sau tốt nghiệp/Tỷ lệ GV/SV…. Có thể xếp hạng theo từng tiêu chí hay kết quả tổng hợp các tiêu chí như sau:

Bộ tiêu chí đánh giá xếp hạng đại học Việt Nam

PGS.TS Trần Khánh Đức cho rằng, việc đánh giá xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam dựa trên Bộ tiêu chí trên được thực hiện theo các phân tầng của cơ sở giáo dục đại học với sự điều chỉnh các tỷ trọng % ở các tiêu chí cho phù hợp với từng Tầng.

Kết quả xếp hạng ở từng tầng dựa trên tổng số tỷ trọng % của từng tiêu chí đạt được của từng cơ sở giáo dục đại học được đánh giá (tương ứng 1% là một điểm và Điểm đạt tối đa là 100 điểm).

Phân tầng và xếp hạng đại học là một vấn đề mới và phức tạp đối với Việt Nam trong quá trình phát triển và hội nhập khu vực/quốc tế. Công việc này có tác động to lớn đến sự phát triển của từng cơ sở GD ĐH nói riêng và toàn hệ thống giáo dục Đại học Việt Nam nói chung trong hiện tại cũng như trong tương lai.

PGS.TS Trần Khánh Đức cho hay, vấn đề này, cần được tiếp tục nghiên cứu dựa trên quan điểm, cách tiếp cận hệ thống hiện đại, có tính đến các bài học, kinh nghiệm khu vực và quốc tế.

Hồng Hạnh