Phong cách nuôi dạy của cha mẹ ảnh hưởng đến hành vi con trẻ như thế nào?

Các nhà tâm lý học phát triển từ lâu đã quan tâm đến việc cha mẹ ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của trẻ. Tuy nhiên, việc tìm ra mối liên hệ nhân - quả thực tế giữa hành động cụ thể của cha mẹ và hành vi sau này của con cái là rất khó.

Một số trẻ em được nuôi dưỡng trong những môi trường khác nhau hoàn toàn có thể có tính cách giống nhau khi trưởng thành. Ngược lại, những đứa trẻ ở chung nhà và được nuôi dưỡng trong cùng một môi trường có thể lớn lên với những tính cách khác biệt.

Bất chấp những thách thức này, các nhà nghiên cứu cho rằng có mối liên hệ giữa các phong cách nuôi dạy con cái và sự phát triển nhận thức cũng như hành vi của trẻ khi trưởng thành.

Vào những năm 1960, nhà tâm lý học Diana Baumrind đã thực hiện một nghiên cứu trên hơn 100 trẻ em ở độ tuổi mẫu giáo. Vị chuyên gia này sử dụng các phương pháp như quan sát tự nhiên, phỏng vấn phụ huynh và các cách thức nghiên cứu khác nhau. Thông qua đó cô đã xác định được một số khía cạnh quan trọng trong việc nuôi dạy con cái.

Những khía cạnh này bao gồm: kỷ luật, sự ấm áp và nuôi dưỡng, phong cách giao tiếp, kỳ vọng về sự trưởng thành và kiểm soát. Dựa trên những khía cạnh này, Baumrind gợi ý rằng phần lớn các bậc cha mẹ thể hiện một trong ba phong cách nuôi dạy con cái khác nhau. Nghiên cứu sau đó của Maccoby và Martin đã đề xuất thêm một phong cách nuôi dạy con thứ tư. Mỗi phong cách đều có những ảnh hưởng khác nhau đến hành vi của trẻ.

4 phong cách nuôi dạy con cái phổ biến

Độc đoán

Trong phong cách nuôi dạy con cái này, trẻ phải tuân theo những quy tắc nghiêm ngặt do cha mẹ đặt ra. Việc không tuân theo các quy tắc như vậy thường dẫn đến hình phạt. Các bậc cha mẹ thường không giải thích lý do đằng sau những quy tắc. Nếu được yêu cầu giải thích, thì họ có thể chỉ trả lời: "Bởi vì bố/ mẹ đã nói như vậy rồi".

Phụ huynh theo phong cách nuôi dạy độc đoán không đáp ứng nhiều nguyện vọng của con cái. Thay vào đó, họ mong đợi con cái cư xử tài giỏi và không mắc lỗi, nhưng rất ít định hướng về những gì trẻ nên làm hoặc tránh trong tương lai. Nếu trẻ mắc sai lầm sẽ bị trừng phạt khá nghiêm khắc, chính đứa trẻ cũng không thể hiểu mình đã làm gì sai.

Baumrind cho rằng, những bậc cha mẹ này "muốn con cái vâng lời tuyệt đối và hướng tới địa vị, đồng thời mong đợi mệnh lệnh của họ được thực hiện mà không cần giải thích".

Quyết đoán

Tương tự phong cách độc đoán, những bậc cha mẹ theo phong cách nuôi dạy con quyết đoán cũng thiết lập các quy tắc và hướng dẫn để con cái tuân theo. Tuy nhiên, phong cách nuôi dạy con này dân chủ hơn.

Cha mẹ quyết đoán giao tiếp thường xuyên với con cái, lắng nghe và xem xét những suy nghĩ, cảm xúc và ý kiến của con. Họ mong đợi nhiều điều ở con cái, đồng thời cũng mang đến sự ấm áp, phản hồi kịp thời và hỗ trợ thỏa đáng cho trẻ.

Baumrind cho biết, những bậc cha mẹ này "giám sát và truyền đạt các tiêu chuẩn rõ ràng cho hành vi của con cái họ. Họ quyết đoán, nhưng không xâm phạm và hạn chế. Phương pháp kỷ luật của họ là hỗ trợ thay vì trừng phạt. Họ muốn con cái mình trở thành người quyết đoán, có trách nhiệm với xã hội và bản thân, biết tự điều chỉnh và hợp tác".

Sự kết hợp giữa kỳ vọng và hỗ trợ này giúp con cái phát triển các kỹ năng như độc lập, tự chủ và tự quản lý bản thân.

Dễ dãi

Kiểu nuôi dạy này đôi khi bị coi là nuông chiều, bởi các bậc cha mẹ thường rất ít đưa ra yêu cầu với con cái. Họ hiếm khi trừng phạt trẻ vì họ có kỳ vọng tương đối thấp với sự trưởng thành và tự chủ của chúng.

Theo Baumrind, những bậc cha mẹ dễ dãi "đáp ứng nhu cầu của con nhanh hơn là đòi hỏi. Họ là mẫu người không quá truyền thống và khoan dung. Họ không đòi hỏi những hành vi trưởng thành mà cho phép trẻ tự điều chỉnh và tránh đối mặt với các vấn đề".

Không can thiệp

Đây là phong cách thứ tư mà nhà tâm lý học Eleanor Maccoby and John Martin đã đề xuất, đó là nuôi dạy không để tâm hoặc bỏ bê. Phong cách làm cha mẹ này có đặc điểm là ít kỳ vọng vào con cái, khả năng đáp ứng thấp và rất ít giao tiếp.

Những bậc cha mẹ này đáp ứng các nhu cầu cơ bản của đứa trẻ như đồ ăn, nơi ở nhưng lại tách rời khỏi cuộc sống của con mình. Họ không tham gia hướng dẫn, lên kế hoạch, đặt ra các quy tắc hay thậm chí là không hỗ trợ chúng.

Phong cách nuôi dạy ảnh hưởng ra sao đến sự phát triển của trẻ?

Ngoài nghiên cứu ban đầu của Baumrind, các chuyên gia đã thực hiện một số nghiên cứu về tác động của phong cách nuôi dạy con cái. Từ số các phát hiện đã chỉ ra:

- Phong cách nuôi dạy con cái kiểu độc đoán thường tạo ra những đứa trẻ ngoan ngoãn và tài giỏi, nhưng chúng xếp hạng thấp hơn về sự hạnh phúc, năng lực xã hội và lòng tự trọng.

- Phong cách nuôi dạy con cái quyết đoán có xu hướng tạo ra những đứa trẻ hạnh phúc, có năng lực và thành công.

- Phong cách nuôi dạy con cái kiểu dễ dãi, nuông chiều thường dẫn đến những đứa trẻ có xếp hạng thấp về mức độ hạnh phúc và khả năng tự chủ. Những đứa trẻ này có nhiều khả năng gặp vấn đề với người có quyền hạn và có xu hướng học kém ở trường.

- Phong cách nuôi dạy con cái kiểu không can thiệp xếp hạng thấp nhất trên tất cả các lĩnh vực cuộc sống. Những đứa trẻ này có xu hướng thiếu tự chủ, có lòng tự trọng thấp và năng lực kém hơn các bạn cùng lứa tuổi.

Nuôi dạy con cái theo phong cách quyết đoán có nhiều ưu điểm

Bởi vì cha mẹ có quyết đoán thường là kiểu người hiểu lý lẽ và công bằng, con cái của họ có nhiều khả năng tuân theo yêu cầu của cha mẹ hơn.

Ngoài ra, bởi vì những bậc cha mẹ này luôn có sự giải thích khi đặt ra các quy tắc nên trẻ em có nhiều khả năng tiếp thu những bài học hơn.

Thay vì chỉ đơn giản tuân theo các quy tắc vì chúng sợ bị trừng phạt, con cái của các bậc cha mẹ kiểu quyết đoán có thể hiểu tại sao các quy tắc tồn tại, có công bằng và chấp nhận được hay không. Từ đó, những đứa trẻ cố gắng tuân theo dựa vào ý thức nội tại của riêng mình về điều gì là đúng và sai.

Phong cách nuôi dạy con cái của từng bậc cha mẹ cũng kết hợp với nhau để tạo nên sự pha trộn độc đáo trong mỗi gia đình. Ví dụ, người mẹ có thể thể hiện phong cách độc đoán trong khi người cha ủng hộ cách tiếp cận dễ dãi hơn.

Điều này đôi khi có thể khiến đứa trẻ bị bối rối. Để tạo ra một cách tiếp cận gắn kết trong việc nuôi dạy con cái, điều cần thiết là cha mẹ phải học cách hợp tác và kết hợp các phong cách nuôi dạy con cái hợp lý.

Liên kết giữa phong cách nuôi dạy con cái và hành vi dựa trên nghiên cứu tương quan. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp vẫn tồn tại những biến số, chẳng hạn như tính cách của đứa trẻ.

Một nghiên cứu được công bố vào năm 2006 cho thấy cha mẹ của những đứa trẻ có cá tính mạnh thể hiện sự kiểm soát ít hơn theo thời gian. Trẻ em "cứng đầu" không phải vì cha mẹ chúng quá dễ dãi mà trong một số trường hợp, những đứa trẻ có cá tính mạnh hay dữ dội nên cha mẹ buộc phải từ bỏ việc cố gắng kiểm soát con mình.

Các nhà nghiên cứu cũng lưu ý rằng các mối tương quan giữa phong cách nuôi dạy con cái và hành vi đôi khi rất không rõ ràng. Trong nhiều trường hợp, kết quả hành vi đứa trẻ không như dự đoán: Những bậc cha mẹ nuôi dạy theo phong quyết đoán có thể có con cái hay bất chấp hoặc có hành vi phạm pháp, trong khi những bậc cha mẹ dễ dãi lại có con tự tin và thành công trong học tập.

Yếu tố văn hóa cũng đóng một vai trò quan trọng trong phong cách nuôi dạy con cái và tính cách của chúng sau khi lớn lên. Tác giả Douglas Bernstein viết trong cuốn sách Essentials of Psychology: "Không có phong cách nuôi dạy con cái nào là tốt nhất. Việc nuôi dạy con cái kiểu quyết đoán thường có kết quả tích cực trong các gia đình Âu Mỹ, nhưng chưa chắc đã khiến những đứa trẻ người Mỹ gốc Phi hoặc người Mỹ gốc Á có kết quả học tập tốt được".

***

Tạm kết

Tùy theo phong cách nuôi dạy có thể tạo ra những đứa trẻ có tính cách khác nhau. Tuy nhiên, các yếu tố khác bao gồm văn hóa, tính cách, nhận thức của trẻ về cách đối xử của cha mẹ và ảnh hưởng của xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong hành vi của trẻ.