Thuyền cổ dưới ao cá ở Bắc Ninh có từ thời Đông Sơn, cách đây 2.000 năm?

7 tháng đã trôi qua, kể từ khi người dân phát hiện 2 thuyền cổ trong khi cải tạo ao nuôi cá ở khu phố Công Hà (phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành nay là phường Song Liễu, tỉnh Bắc Ninh). Đến nay, câu hỏi lớn nhất mà giới khảo cổ học và bà con địa phương quan tâm là niên đại của 2 hiện vật này. 

Mới đây, một số nguồn tin cho rằng kết quả xét nghiệm Carbon-14 (C14) xác định, 2 thuyền có từ thời Đông Sơn. Theo các tài liệu, văn hoá Đông Sơn tồn tại cách ngày nay khoảng 2.000-3.000 năm, trên các lưu vực sông Hồng, sông Mã, sông Cả.

Tuy nhiên, 2 nguồn tin của Dân trí khẳng định, đến thời điểm này chưa có kết quả phân tích C14 để khẳng định chính xác niên đại của 2 thuyền. 

Liên quan đến vấn đề này, TS Nguyễn Việt, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu tiền sử Đông Nam Á cho rằng: "Với kinh nghiệm nhiều năm nghiên cứu và bảo tồn thuyền cổ, không cần đợi kết quả phân tích C14, tôi vẫn khẳng định đây là thuyền được làm từ thời Đông Sơn - khoảng 1.800-2.000 năm trước". 

Theo TS Nguyễn Việt, dựa vào kỹ thuật làm thuyền có thể thấy, 2 hiện vật đều dùng độc mộc làm đáy,  ván được nối với nhau bằng mộng, các chốt gỗ giúp ổn định thân thuyền và tăng chiều cao.

"Những kỹ thuật này là đỉnh cao của công nghệ đóng tàu, thuyền thời Đông Sơn", ông Việt đánh giá.

Vị chuyên gia cho rằng, nhìn bên ngoài, 2 hiện vật tìm thấy ở Bắc Ninh giống thuyền nhưng có thể đây là kết cấu giúp làm nổi một kiến trúc phía trên. Bằng chứng rõ ràng nhất là dọc thuyền có 8 thanh ngang, mỗi thanh cách nhau khoảng 1,2m được dùng để đỡ tấm sàn. 

"Hai hiện vật này không có đầu và đuôi rõ ràng, không có mái chèo, bánh lái để di chuyển như một con thuyền thông thường. Khi quan sát kỹ, chúng tôi thấy có nhiều lỗ trên mặt sàn. Thời xưa, các cọc có thể cắm vào lỗ để đỡ một không gian kiến trúc ở phía trên", ông Việt phân tích.

Cần phương án bảo tồn trước khi quá muộn

Đến nay, nhiều tháng đã trôi qua, TS Nguyễn Việt bày tỏ lo lắng khi mới chỉ có phương án lấp đất tạm thời để bảo tồn 2 chiếc thuyền tại chỗ. 

Vị chuyên gia đánh giá, 2 hiện vật này không chỉ có giá trị với Việt Nam mà còn mang  ý nghĩa ở tầm quốc tế.

"Hai hiện vật ở Bắc Ninh có cấu trúc nguyên vẹn, đẹp, thuộc sở hữu của những người thuộc tầng lớp quý tộc. Với hiện vật đã phát lộ, không có biện pháp bảo tồn, gỗ sẽ bị mủn và hư hỏng, chỉ tồn tại được 6 tháng đến 2 năm", ông bày tỏ. 

Theo ông Việt, dù dùng ngân sách nhà nước hay huy động xã hội hoá, cơ quan chức năng cần có trách nhiệm "cứu" 2 hiện vật này. Bản thân ông sẵn sàng kêu gọi xã hội hoá với số tiền hàng tỷ đồng, nhanh chóng vào cuộc bảo tồn và gìn giữ chúng cho muôn đời sau. 

Về kinh nghiệm bảo tồn, vị chuyên gia cho rằng, bảo tồn trong phòng thí nghiệm có quy trình phức tạp nhưng hoàn toàn làm được.

Với phương pháp này, chuyên gia sẽ tháo rời các tấm gỗ, đánh số thứ tự, trung hoà lưu huỳnh và ngâm trong các bể, thay nước 6 tháng một lần, tiêm polyethylene glycol - hoá chất từng được sử dụng để bảo quản tàu chiến Vasa ở Thuỵ Điển - thay thế nước bị kẹt bên trong gỗ để chống cong vênh, phơi khô từng tấm và mang ra trưng bày.

Trong trường hợp cơ quan chức năng muốn bảo tồn nguyên trạng tại chỗ, ông Việt cho rằng, có thể biến nơi tìm thấy 2 chiếc thuyền thành công viên hoặc bảo tàng ngoài trời.

"Chúng tôi có thể làm mái che và bể ngầm chống thấm để gỗ không tiếp xúc với nước và đất, kiểm soát độ pH, dùng vật liệu chống ẩm và nhiệt... Các chuyên gia bảo tồn tàu ở sông Rhine (Đức) sẵn sàng sang Việt Nam hỗ trợ", ông cho biết.

Có kinh nghiệm lâu năm trong lĩnh vực khảo cổ học, ông Việt nêu quan điểm, nếu 2 hiện vật được bảo quản tốt, thế giới có thể hỗ trợ để nâng cấp thành di sản của UNESCO (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc), mở rộng diện tích khai quật để tìm thêm các hiện vật ở khu vực xung quanh. 

Trước đó, như Dân trí đã thông tin, sau khi 2 thuyền phát lộ, đất bên trong từng khoang đã được bóc tách, sàng lọc, lấy mẫu và đem đi phân tích. Đất hai bên được giữ lại để không làm hư hỏng cấu trúc. 

Mỗi thuyền dài 16,25m, chiều rộng là 2,25m. Khoang sâu nhất, tính từ mạn thuyền lên phần còn nguyên vẹn phía trên là 2,15m.

Quá trình nghiên cứu tại hiện trường hé lộ 2 đầu thuyền được đấu nối với nhau bằng một thanh gỗ dài 6,4m, ván được kết nối bằng mộng rất kiên cố.

Trong 12 khoang, nhóm nghiên cứu không tìm thấy hiện vật như gốm sứ hay kim loại, chỉ phát hiện một số hạt quả. Tuy nhiên, các hạt này của loại cây nào vẫn cần được tiếp tục làm rõ.

Một điểm độc đáo cho thấy kỹ thuật làm thuyền tiến bộ là vách khoang kết nối với nhau bằng lỗ mộng, đóng từ trên xuống dưới. Đây là một kỹ thuật được cho là khác biệt so với các thuyền được tìm thấy ở một số nước khác.