Tập tục kì lạ, tắm sông "xả xui" của người Jrai

Tắm sông, xả xui

Tình cờ đi ngang huyện Krông Pa (Gia Lai) những ngày cuối năm, chúng tôi thấy rất nhiều người dân Ja Rai đang trầm mình dưới sông Ba. Ghé tai hỏi nhỏ một người dân thì được biết là già làng đang tiến hành xả xui cho ông Ksor Ythe (48 tuổi) và Nay H’Sương (30 tuổi, cùng trú buôn H’Nga, xã Ia Rmok, huyện Krông Pa) vì liên tục những điều không may tìm đến hai người này.

Theo chị Nay H’Sương kể lại, đợt hạ sinh người con thứ 2 phải mổ, vết mổ chưa lành thì chưa đầy 1 năm chị lại thập tử nhất sinh vì đau ruột thừa. Công việc làm ăn của gia đình cũng liên tục gặp những điều không may, bởi, được mùa mì thì thương lái ép giá, có giá lại mất mùa. Vậy nên chị đã đến nhà già làng để xin nhờ già làng kết nối với thần linh vừa là người chứng kiến chị trầm mình xuống sông Ba để nước cuốn trôi những vận xui xẻo của chị.

Còn đối với ông Ksor Ythe thì đầu tháng 7/2017, 1kg quả xoay có giá 60 nghìn đồng nên mình đi lấy cùng 8 người trong buôn H’Nga. Vì lần đầu mình đi lấy quả xoay nên trong lúc cắt hạ một cành nặng trĩu quả xoay đã bị ngã gãy tay. Vừa ra viện được gần một tuần thì lại bị ngã gãy răng. Vận xui đến nhiều quá nên mình phải nhờ già làng cúng xả xui.

“Nhờ anh em trong nhà mình bàn với ông Ythe cùng nhau mua một con vịt, một con lợn nhỏ, vài chum rượu cần nhờ già làng đến cúng xả xui. Cuối năm rồi, nhờ sông Ba cuốn đi hết những chuyện buồn để sang năm nhiều lúa, nhiều củ mì hơn”, ông Ksor YThe mong muốn.

Năm nay đã hơn 82 mùa rẫy nhưng đôi chân già làng Nay Bé vẫn vững chãi để bước suống sông cắm hai cây rừng và cột một sợi dây màu trắng vào. Già Nay Bé giải thích: “Tục xả xui của người Ja Rai không thể thiếu hai cây rừng, đây là sự mát mẻ và cũng tượng trưng cho thần linh. Đặc biệt là có thể ngăn cản lại những điều không may mắn. Còn sợi dây màu trắng là sự trong sáng, phước lành…”.

Sau khi được già làng Nay Bé làm một số thủ tục, chị H’Sương choàng lên mình một tấm áo rách rồi lặn qua sợi dây theo hướng ngược dòng chảy của sông. “Khi lặn xuống sông người bị vận đen cởi bỏ chiếc áo rách, để dòng nước sông Ba cuồn đi. Những điều không may cũng theo đó mà đi xa”, Già Nay Bé lý giải và cho biết sau khi làm nghi thức xả xui ở dưới sông phải về nhà để cảm ơn ông bà, tổ tiên.

Nét độc đáo trong phong tục

Sau khi trầm mình ở dòng sông Ba, chị H’Sương đã đưa 3 chum ghè rượu, 1 con heo về nhà cúng. Tại đây, già Nay Bé xin Yàng (thần linh): “Những người thân của con đang chảy máu. Họ đang lo sợ. Hôm nay với 3 chum rượu, 1 con heo, 1 tấm lòng lương thiện cho phép linh hồn họ được trở về. Từ nay về sau sẽ không xảy ra chuyện gì nữa. Họ sẽ giúp đỡ, sống hòa thuận với những người trong buôn làng, những thần linh xấu hãy xa họ ra. Ông bà tổ tiên hãy về che chở cho con cháu được sống bình an”.

Xin Yàng xong, chị H’Sương đến uống 3 chum rượu cần, mỗi chum một ly nhỏ. Sau đó hai tay mang đến mời từng người lớn tuổi trong nhà.

Hoàn tất công việc, già Ythe xua đi bầu không khí căng thẳng “Chuyện buồn đã qua rồi, đây là những bình rượu may mắn. Mọi người hãy chung vui rồi ngày mai lên rẫy chăm chỉ làm ăn”. Nghe xong, mọi người cùng xếp thành vòng tròng, họ bắt cặp với những người ngồi gần mình để mời nhau rượu cần. Mỗi lần mời xong, họ thể hiện tình cảm thân thiết bằng một cái ôm hoặc bắt tay.

Già Nay Bé- một già làng uy tín, hiểu biết của buôn H’Nga chia sẻ: “Muốn chữa bệnh phải đến bệnh viện, việc xả xui là cho những người bị tại nạn hay bệnh viện chữa khỏi bệnh, về nhà thì mới xin Yàng cho những điều may mắn…”

Ông Ksor Phúc- Phó phòng quản lý di sản văn hóa (Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai) cho biết: Những trường hợp cúng xả xui là tai nạn, gia đình có nhiều người chết liên tiếp, việc này giúp họ trấn an tinh thần. Người Ja Rai thường chọn những người lớn tuổi, có uy tin, am hiểu về tục này để chứng kiến, làm nghi thức. Và phải là người trong làng.

Việc này không tốn kém kinh tế bởi chỉ cần một con vịt, một con lợn, không yêu cầu to hay nhỏ. Nếu gia đình nào khó khăn thì mọi người trong dòng họ có trách nhiệm cùng nhau ủng hộ. “Tâm linh thì chưa bàn đến, nhưng việc đầu tiên sau khi được cúng xả xui là người dân ổn định tâm lý, tự tin trở lại để làm ăn, sinh sống. Tục xả xui này là một nét độc đáo trong những phong tục của người Ja Rai”, ông Phúc nói.

Phạm Hoàng