Rau má và những công dụng quý không phải ai cũng biết

Định danh rau má

Rau má, Tích tuyết thảo, còn có tên là Liên tiền thảo (pennywort) vì lá tròn như những đồng tiền kim loại, tên khoa học là Centella asiatica (L.) thuộc họ Hoa tán Umbelliferae. Đây là loài rau dại ăn được thường mọc ở những nơi ẩm ướt như thung lủng, bờ mương thuộc những vùng nhiệt đới như Việt Nam, Lào, Cambuchia, Indonesia, Malasia, Madagascar . . .

Tuỳ theo khu vực trồng hoặc mùa thu hoạch thành phần có thay đổi, thường rau má có chứa các chất sau: beta caroten, sterols, saponins, alkaloids, flavonols, saccharids, calcium, iron, magnesium, manganese, phosphorus, potassium, zinc, các loại vitamins B1, B2, B3, C và K…

Thành phần dinh dưỡng trong 100 gam dịch chiết rau má có: 88.20 g nước, 3.20 g chất đạm protein, 1.80 g chất carbohydrate (mono, disaccharide), 4.5 g cellulose, 3.70 mg vitamin C, 0.15 mg vitamin B1, 2.29 mg Calcium, 2.00 mg Phospho, 3.10 mg Sắt, 1.30 mg β carotene (tiền vitamin A…

Các món ăn từ rau má

Ở Việt Nam, các bà nội trợ quen dùng rau má cả lá lẫn dây tươi để chế biến món ăn. Danh sách những món ăn dùng rau má làm nguyên liệu khá dài, có thể kể như: rau má trộn thịt bò, rau má xào ngan, chân gà hấp rau má, gỏi rau má chả cá... Hai món đại diện quen thuộc là Gỏi rau má trộn tôm thịt và Canh rau má nấu hến.

* Gỏi rau má trộn tôm thịt bò

Các bà nội trợ đã rất khôn khéo khi tạo món ăn pha trộn vị hơi đắng, bùi bùi của rau má quyện với vị ngọt của thịt bò, vị chua chua cay cay của nước trộn gỏi đã tạo ra một món gỏi rau má hấp dẫn. Đặc biệt món gỏi này có thể dùng làm khai vị trong các buổi tiệc dân giã.

* Canh rau má

Canh rau má, thường nấu với tôm hay hến, là một loại canh ngon bổ và giải nhiệt rất tốt cho con người. Cách nấu canh cũng đơn giản như mọi canh rau thông thường khác, chỉ lưu ý rau má còn non lá xanh nõn không đậm đà có thể nấu nhanh, những lá rau xanh sậm hơn cần tăng thời gian lâu hơn một tí.

Các thức uống từ rau má

Rau má có tính giải nhiệt. Vận dụng đặc tính này, người Việt chúng ta quá quen uống với ly nước rau má lạnh mùa hè. Gần đây nhiều cơ sở nông nghiệp hữu cơ còn phát kiến một thức uống rau má mới, rất tiện lợi là trà rau má với hai dạng sản phẩm là trà thô và trà túi lọc được người tiêu dùng ưa chuộng.

* Nước rau má xay

Cách làm rất đơn giản: Rau má rửa sạch, nhặt bỏ hết phần dễ, để khô nước; Xay nhuyễn hoặc giã nát rồi cho thêm nước đun sôi để nguội vào; Khuấy đều rồi đem lọc hết bã là có thành phẩm để sử dụng. Để có hương vị hơn, có thể cho thêm muối, đường, vắt tí chanh….

* Trà rau má

Hiện nay, nhiều cơ sở sản xuất nông nghiệp cho ra đời một sản phẩm giải khát “chức năng” rất được ưa chuộng là trà rau má. Cách chế biến trà rau má cũng khá đơn giản: Rau má nguyên liệu được rửa tự động, sau đó đưa vào lò sấy và sản xuất ra trà.

Năm 2014, HTX NN Quảng Thọ, Quảng Điền, Thừa Thiên Huế đã đưa ra thị trường sản phẩm nông nghiệp hữu cơ VietGAP là Trà rau má (Centella Tea) rộng rãi trên thị trường.

Và những vị thuốc quý

Theo y học cổ truyền, rau má có vị đắng, hơi ngọt, tính bình, vào Can, Tỳ Vị có tác dụng dưỡng âm, thanh nhiệt, nhuận gan, giải độc, lợi tiểu. Đông y thường dùng rau má làm thuốc bổ dưỡng, sát trùng, chữa thổ huyết, tả lỵ, khí hư, bạch đới, mụn nhọt, rôm sẩy.

Từ những năm 1940, y học hiện đại bắt đầu nghiên cứu những tác dụng của rau má: Rau má có những hoạt chất thuộc nhóm saponins (còn được gọi là tripernoids) bao gồm asiaticoside, madecassoside, madecassic acid và asiatic acid…

* Đối với da

Nhiều công trình nghiên cứu cho thấy dịch chiết rau má có khả năng kích hoạt quá trình phân chia tế bào và kích thích sự tổng hợp collagen của mô liên kết, thúc đẩy sự hình thành tế bào da, giúp nhanh liền vết thương và mau lên da non. Nhờ tác dụng lên tuần hoàn da, nên rau má cũng được ứng dụng làm kem bôi mặt để làm bớt những vết nhăn giúp mặt trẻ trung, giảm lão hóa.

Hiên nay, chất chiết trích từ rau má đã được sử dụng rất đa dạng dưới hình thức thuốc tiêm, thuốc bột, thuốc mở để điều trị tất cả các chứng bệnh về da như vết bỏng, vết thương do chấn thương, do giải phẩu, cấy ghép da, những vết lở loét lâu lành, vết loét do ung thư, bệnh phong, vẩy nến…

Hoạt chất asiaticoside trong rau má cũng đã được ứng dụng trong điều trị bệnh phong và bệnh lao, do asiaticoside có thể làm tan lớp màng sáp bọc những vi khuẩn này, giúp hệ miễn dịch của cơ thể tiêu diệt chúng.

* Đối với hệ tim mạch

Hoạt chất Bracoside A kích thích sự bài tiết nitric oxide (NO) của mô để làm dãn nở vi động mạch cùng mao quản, nên lượng máu di chuyển qua mô được nhiều hơn nên có khả năng chấm dứt được các cơn đau tim, đồng thời các chất độc dễ được đào thải giúp tế bào sống được thoải mái trong một môi trường lành mạnh.

Đối với tuần hoàn huyết, những hoạt chất của rau má có tác dụng cải thiện vi tuần hoàn ở các tĩnh mạch, mao mạch, bảo vệ lớp áo trong của thành mạch và làm gia tăng tính đàn hồi của mạch máu. Do đó, rau má cũng hữu ích để điều trị và phòng bệnh tĩnh mạch ở các chi dưới như dãn tĩnh mạch, trĩ, phù tĩnh mạch chân.

Chất xơ trong rau má cũng giúp giảm cholesterol máu, nên cũng có tác dụng rất tốt với tim mạch.

* Đối với hệ thần kinh

Những hoạt chất trong rau má như Bracoside B có tác dụng lên hoạt động của hệ thần kinh trung ương, tăng cường các chất trung gian chuyển hóa (neurotransmitters) giúp cho tế bào thần kinh, não bộ hoạt động tích cực hơn, làm giảm căng thẳng tâm lý, tăng khả năng tập trung tư tưởng và giúp cải thiện trí nhớ của người già.

Những dẫn xuất của chất Asiaticoside có khả năng bảo vệ các tế bào thần kinh trong bệnh Alzeheimer.

Triterpenoids trong rau má cũng có thể làm giảm sự lo lắng và tăng cường chức năng tâm thần ở một số cá nhân.

* Đối với bệnh ung thư

Cũng như các loại rau trái khác, rau má có chứa beta caroten, sterols, saponins, alkaloids, flavonols, terpenoids, các vitamin… là những chất chống oxy hóa thiên nhiên, giúp cơ thể chống lại stress oxy hóa, các rối loạn DNA, ngăn chăn quá trình ung thư hóa.

Nghiên cứu trên chuột cho thấy, dịch chiết rau má có khả năng chữa lành khối u dạ dày chuột, có khả năng kháng khối u.

Thay lời kết

Rau má cũng chỉ là một loại rau dại “sau hè nhà”. Nhưng nếu hiểu, biết cách sử dụng, thì rau má lại khá đa năng: chế biến ra nhiều món ăn ngon, thức uống bổ dưỡng và khá là nhiều thuốc chữa nhiều bệnh, từ tiêu nhiệt, giải cảm hay những bệnh ngoài da, cho đến những bệnh thần kinh, tim mạch…

Cần lưu ý, rau má cũng là một thực phẩm chức năng, thực phẩm thuốc, nên khi sử dụng cần có định mức, liều lượng. Rau má có tính hàn, rất dễ gây lạnh bụng, nên uống quá nhiều có thể gây tiêu chảy. Ngoài ra, sử dụng nước rau má tươi sống có thể gặp nguy cơ rối loạn tiêu hóa, ngộ độc vì vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm như nhiễm khuẩn, nhiễm thuốc bảo vệ thực vật…

TS.BS Trần Bá Thoại

Uỷ viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam