Hướng đi của kiến trúc Việt Nam trong dòng chảy hội nhập

Dưới đây là chia sẻ của TS.KTS Phan Đăng Sơn - Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam về chiến lược trọng tâm và kỳ vọng về tương lai của ngành.

Hội Kiến trúc sư Việt Nam đã và đang thực hiện những nhiệm vụ trọng tâm nào để thúc đẩy sự phát triển của ngành kiến trúc trong giai đoạn hiện nay nhằm xây dựng một ngành kiến trúc Việt Nam giàu bản sắc?

- Sứ mệnh của Hội Kiến trúc sư Việt Nam từ ngày thành lập cách đây hơn 77 năm (27/4/1948) là góp phần thúc đẩy sự phát triển của ngành kiến trúc Việt Nam đáp ứng từng giai đoạn, đồng thời định vị được tương lai phát triển đúng hướng, với tinh thần phát huy truyền thống bản sắc hiệu quả, trong sự hòa quyện với phát triển đất nước hiện đại, tiên tiến, sánh vai cường quốc năm châu.

Các nhiệm vụ trọng tâm mà Hội đang thực hiện hiện nay:

Chủ trì triển khai 5 đề án theo định hướng phát triển kiến trúc Việt Nam đến 2050 được Thủ tướng phê duyệt kèm theo quyết định 1246/QĐ-TTg năm 2021 (mỗi đề án tiến hành trong 8-9 năm) gồm các định dạng: đề án sưu tầm và lưu giữ bản sắc truyền thống; đề án phát huy, tiếp biến, làm mới bản sắc vào phát triển kiến trúc; đề án phát triển kiến trúc nông thôn trong thời kỳ hiện đại và hội nhập; đề án nâng cao chất lượng đào tạo kiến trúc sư; đề án nâng cao chất lượng lý luận phê bình kiến trúc phù hợp giai đoạn mới.

Tổ chức các chương trình nghị sự, hội thảo, tọa đàm, triển lãm thường xuyên cấp quốc tế, quốc gia (mỗi năm 5-7 kỳ), và các chương trình cụ thể gắn với yêu cầu các tỉnh thành về những vấn đề phục vụ phát triển kiến trúc địa phương, tháo gỡ điểm nóng về chuyên môn (mỗi năm tùy theo nhu cầu và chủ động đề xuất của hội).

Phối hợp cùng Bộ Xây dựng, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, tổ chức giải thưởng kiến trúc quốc gia theo định kỳ, nhằm tôn vinh sáng tạo kiến trúc xuất sắc, phục vụ thiết thực phát triển đất nước từng giai đoạn, lan tỏa đồng hành cộng đồng; phối hợp Tổng hội Xây dựng Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Bộ Xây dựng tổ chức giải thưởng “Loa thành” sinh viên tốt nghiệp xuất sắc ngành kiến trúc xây dựng hàng năm; tổ chức và bảo trợ tổ chức các giải thưởng chuyên đề; tổ chức kết nối và tập hợp, cổ vũ kiến trúc sư, sinh viên kiến trúc Việt Nam tham gia các giải thưởng kiến trúc quốc tế ở nhiều cấp độ.

Tổ chức phát triển kiến trúc sư trẻ bằng nhiều hình thức: liên hoan kiến trúc sư trẻ toàn quốc và vùng miền; mời kiến trúc sư trẻ tham gia các chương trình nghị sự trong nước và quốc tế tại các tổ chức hội tham gia và các chương trình tự do.

Chủ trì xuất bản các ấn phẩm về tổng kết phát triển kiến trúc, bàn về các vấn đề chuyên sâu kiến trúc; hỗ trợ và bảo trợ xuất bản các ấn phẩm chuyên ngành như tạp chí kiến trúc, các sách do tác giả kiến trúc sư viết, chuyên đề Trend 26+...

Kết nối, đồng hành cùng các doanh nghiệp, để tổ chức các chương trình lan tỏa, phát triển kiến trúc có chất lượng, gắn kết hơi thở cuộc sống; phối hợp doanh nghiệp, nhà đồng hành tôn vinh sáng tạo, tổ chức các cuộc thi bám sát chỉ đạo Chính phủ, bộ chuyên ngành để tìm kiếm, đóng góp những sản phẩm kiến trúc có chất lượng, phục vụ thiết thực cho phát triển kinh tế xã hội đất nước và những yêu cầu chính đáng, cấp thiết từ cộng đồng. 

Những thách thức lớn nhất trong việc xây dựng và duy trì bản sắc kiến trúc Việt Nam là gì?

- Nhận thức từ người làm kiến trúc của một bộ phận vẫn còn thiếu sâu sắc và nhất quán, ví dụ vẫn không ít lực lượng kiến trúc sư ủng hộ cho phát triển kiến trúc theo hướng nhại cổ máy móc, cầu kỳ trưởng giả, không lấy bản sắc kiến trúc dân tộc đích thực làm nền tảng để sáng tạo nghề. Việc ngại tự nhập cuộc, để được đào tạo, nâng cao thường xuyên cũng là một hạn chế mà kiến trúc sư Việt Nam hay gặp. Trong khi đó công tác nghiên cứu - lý luận - phê bình - đào tạo ở Việt Nam còn chưa thể hiện được vai trò và tác dụng hữu hiệu, có sức thuyết phục.

Nhận thức và hiểu biết về lĩnh vực từ cộng đồng cũng còn là một bài toán nhiều ẩn số và nhiều lời giải. Trong đó, việc công nhận và cổ vũ cho xu hướng kiến trúc gắn phát triển với khai thác bản sắc và hiện đại đúng tôn chỉ mục đích bền vững từ cộng đồng cũng còn không ít hạn chế. 

Sự ảnh hưởng mạnh mẽ, thường xuyên của các xu hướng kiến trúc quốc tế, nhất là với những sản phẩm kiến trúc quy mô lớn, có khả năng định hình phát triển cho mỗi thành phố, khu vực, mà phần nhiều hiện nay do kiến trúc sư quốc tế thực hiện, được các chủ đầu tư tôn vinh, lựa chọn, cũng dẫn đến có thể tạo ra nguy cơ mất đi bản sắc văn hóa đích thực từ bản địa.

Việc thiếu hụt các nghiên cứu sâu về kiến trúc truyền thống, sự thiếu quan tâm đến yếu tố văn hóa ngay từ khâu quy hoạch đô thị cũng là những vấn đề cần bàn và tháo gỡ.

Việc có một ấn phẩm góp phần định hình xu hướng riêng của ngành kiến trúc nội thất Việt Nam như Trend 26+, ông có kỳ vọng gì về tương lai của ngành?

- Sau khi đọc tổng thể về Trend 26+, tôi cảm nhận bước đầu là ấn phẩm Trend 26+ có khả năng tạo ra một sân chơi tốt trong việc kết nối kiến trúc nội thất Việt Nam với thế giới, và thế giới với Việt Nam. Từ đó, góp phần quan trọng về mặt lý luận - phê bình - phản biện - gợi mở, cho định hình xu hướng kiến trúc nội thất mang đậm bản sắc Việt trong mối tương giao quốc tế. Điều đó làm cho kiến trúc nội thất Việt Nam luôn có được chất đương đại - hội nhập mà vẫn giữ được bản sắc riêng.

Trend 26+ có cơ hội trở thành một nhân tố góp phần thúc đẩy ngành kiến trúc nội thất Việt Nam phát triển mạnh mẽ, đúng luồng mạch, gắn với văn hóa bản địa hơn.

Với sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và hiện đại, kiến tạo tương lai của những không gian sống vừa tiện nghi, vừa đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc như Trend+ đang theo đuổi, sách còn có thể là một kênh “hữu xạ” để lan tỏa ra cộng đồng. Từ đó giúp cộng đồng (nhất là người sử dụng sản phẩm nội thất) thêm thấu đáo về căn cơ và có thêm kiến thức về cảm nhận và chấp nhận cũng như góp sức - trí, định hình nội thất kiến trúc cho mình và cho xã hội đúng hướng.

Trend+ cũng là cầu nối giữa người sáng tạo kiến trúc nội thất và người cung cấp vật liệu, công nghệ, để tạo thành những không gian kiến trúc nội thất đáp ứng thích dụng về công năng, an toàn về sử dụng, thẩm mỹ về cảm thụ, phát huy về chất liệu, sinh thái cho bền vững. Dù hiện nay trong số đã phát hành là Trend 26+ chưa làm rõ được điều này.

Ngành nội thất với phạm vi rộng không phải là kiến trúc. Nhưng sản phẩm cuối cùng của ngành nội thất chính là những tác phẩm kiến trúc, ở những mức độ sáng tạo khác nhau. Sáng tạo kiến trúc, mà kiến trúc nội thất là một mảng ghép không thể thiếu, chính là một sản phẩm nghệ thuật cho con người sử dụng không gian của nó tạo ra, chứ không phải chỉ để chiêm bái.