Giải mã cơn sốt gà lôi trắng: Ranh giới giữa thú chơi và vòng lao lý

Lý giải cơn sốt gà lôi trắng

Những ngày qua, vụ việc liên quan đến gà lôi trắng bất ngờ trở thành tâm điểm chú ý của dư luận. Trước đó, từng có nhiều người bị xử lý hình sự vì nuôi hoặc mua bán loài chim này mà không có giấy phép.

Gà lôi trắng - loài chim rừng sở hữu bộ lông trắng muốt xen hoa văn đen, mào đỏ nổi bật và dáng đi khoan thai - từ lâu đã chinh phục giới chơi sinh vật cảnh nhờ sở hữu vẻ đẹp hiếm thấy. 

Nhiều năm qua, thị trường mua bán gà lôi trắng diễn ra âm thầm nhưng sôi động, với giá dao động từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng mỗi cặp, tùy thuộc vào nguồn gốc và độ thuần chủng.

Thế nhưng, chính cơn sốt này đã khiến không ít người phải trả giá đắt: Chỉ cần thiếu hiểu biết về các quy định pháp luật, thú chơi tưởng chừng vô hại có thể nhanh chóng biến thành hành vi vi phạm nghiêm trọng, bởi đây là loài động vật nằm trong Sách Đỏ Việt Nam và được pháp luật Việt Nam bảo vệ nghiêm ngặt.

Với hơn 20 năm kinh nghiệm làm việc và trải nghiệm thực tế trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học, Tiến sĩ sinh học Vũ Anh Tài - Nguyên cán bộ Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, hiện công tác tại tổ chức Earthworm Foundation - cho biết, gà lôi trắng là loài động vật hoang dã phân bố trong các cánh rừng tự nhiên nguyên sinh của Việt Nam.

Theo vị tiến sĩ, loài chim có bộ lông trắng muốt, dáng vẻ kiêu hãnh này không chỉ "đẹp mã" trong mắt người yêu chim cảnh mà còn là minh chứng cho sự nguyên vẹn của những cánh rừng nguyên sinh Việt Nam.

"Sự có mặt của loài này cho thấy sinh cảnh còn khá nguyên vẹn, ít bị tác động", ông nhấn mạnh.

Theo ông Tài, gà lôi trắng có 5 phân loài, trong đó 2 phân loài là đặc hữu của Việt Nam, đây là giá trị sinh học, sinh thái cao nhất của loài. Tuy nhiên, diện tích rừng tự nhiên giảm nhanh do khai thác gỗ, làm nương rẫy, cùng với tình trạng săn bắt để nuôi làm sinh vật cảnh đã khiến quần thể của loài suy giảm nghiêm trọng.

Báu vật sinh thái giữa nguy cơ mai một

Tiến sĩ Vũ Anh Tài cho biết, vào năm 2007, gà lôi trắng từng được xếp vào nhóm "nguy cơ thấp" (LR - Low Risk) ở Việt Nam, tương đồng với đánh giá của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) năm 2016.

Nhưng chỉ trong khoảng 10 năm, khi rừng tự nhiên bị thu hẹp và tình trạng săn bắt gia tăng, mức độ đe dọa của loài ở Việt Nam đã được nâng lên thành "sẽ nguy cấp" (VU - Vulnerable) trong Sách Đỏ Việt Nam 2024.

Vị chuyên gia cũng chỉ ra, ngoài mất môi trường sống, loài này còn bị săn bắt cả trứng để ấp nuôi, biến một sinh vật hoang dã tuyệt đẹp thành món "độc lạ" trong mắt một số người có tiền, thể hiện sự chịu chơi của giới nhà giàu.

Theo Tiến sĩ Tài, gà lôi trắng từng nằm trong Phụ lục IB của Nghị định 06/2019/NĐ-CP - nhóm cấm săn bắn, buôn bán. Hiện nay, do gà lôi trắng đã được nuôi và nhân giống khá nhiều, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã đưa loài này vào Phụ lục IIB - nhóm hạn chế săn bắn, buôn bán. Các cơ sở nuôi nhốt, nhân giống phải được đăng ký, kiểm định và cấp phép.

"Người dân muốn chăn nuôi, nhân giống loài này cần nắm rõ quy định, liên hệ kiểm lâm và các tổ chức bảo tồn để tổ chức tốt cơ sở nuôi, đảm bảo điều kiện chuyên môn. Khi đó, sản phẩm mới có giấy chứng nhận và được phép lưu thông", ông khuyến cáo.

Vị tiến sĩ cũng nhấn mạnh, người mua vật nuôi, cây cảnh cần có ý thức, chỉ chọn các cá thể có giấy phép để tránh rắc rối pháp lý.

Theo lời Tiến sĩ Tài, hiện nay, gà lôi trắng chỉ còn tồn tại lác đác ở một số vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên. Ngoài môi trường tự nhiên, chúng có thể được nhìn thấy trong các cơ sở nuôi nhốt.

"Thông tư 27/2025/TT-BNNMT cho phép các cơ sở chăn nuôi được nhân giống các loài động thực vật hoang dã quý hiếm, là cơ hội để loài này được bảo tồn và phát triển tốt hơn. Tuy nhiên, phải kiểm soát chặt chẽ hoạt động của các cơ sở đó để hạn chế tối đa việc mua bán động thực vật hoang dã thực sự", ông nói.

Theo tiến sĩ, gà lôi trắng không chỉ là sinh vật đẹp, mà còn là chỉ báo sinh thái của những cánh rừng nguyên sinh. Giữ được loài này đồng nghĩa giữ được một phần linh hồn rừng Việt Nam - điều mà luật pháp, khoa học và cả cộng đồng cùng phải chung tay thực hiện.