Từ xung đột học trò tới hành vi có dấu hiệu phạm tội

Thời gian qua, sự xuất hiện của liên tiếp những vụ việc, thậm chí án mạng liên quan tới bạo lực học đường gây ra sự bức xúc trong xã hội, dấy lên hồi chuông cảnh tỉnh trong mỗi gia đình và nhà trường về sự cấp thiết của việc quản lý, giáo dục con em. 

Từ vụ án học sinh lớp 11 trường THPT Đặng Thai Mai (Thanh Hóa) dùng dao đâm tử vong nam sinh khóa trên cùng trường; vụ việc nam sinh lớp 10 bị nhóm bạn đánh tử vong tại Trường Cao đẳng Nông nghiệp Thanh Hóa; nữ sinh lớp 8 bị đánh hội đồng, tổn thương 3 xương sườn tại trường THCS An Điền (TPHCM) hay mới nhất là vụ việc học sinh lớp 8 dùng dao tấn công, đẩy bạn xuống hồ tại phường Yên Bái (tỉnh Lào Cai), nhiều người không khỏi ngỡ ngàng trước sự quyết liệt, hung hăng, manh động của những học sinh còn trong độ tuổi ngồi ghế nhà trường. 

Từ những sự việc nhuốm màu bạo lực trên, câu hỏi chung được nhiều người đặt ra rằng theo quy định của pháp luật, học sinh ở độ tuổi nào có thể phải chịu trách nhiệm hình sự? Trường hợp chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm, cơ quan có thẩm quyền có thể xử lý ra sao? 

Khi nào có thể xử lý hình sự? 

Luật sư Trần Hoàng Linh (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho biết theo Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015, người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm với mọi tội phạm quy định tại Bộ luật này. 

Đối với trường hợp từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi, người trong độ tuổi này phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một trong các điều như Điều 123 (Giết người), Điều 134 (Cố ý gây thương tích), Điều 141 (Hiếp dâm), Điều 168 (Cướp tài sản) hay Điều 170 (Cưỡng đoạt tài sản)... 

Theo Điều 9 Bộ luật này quy định về phân loại tội phạm, tội phạm rất nghiêm trọng là tội phạm có mức cao nhất của khung hình phạt từ trên 7 năm đến 15 năm tù còn tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm có mức cao nhất của khung hình từ trên 15 năm đến 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình.

"Những vụ việc bạo lực học đường phần lớn có dấu hiệu của tội Giết người hoặc Cố ý gây thương tích. Trong đó, tội Giết người thuộc nhóm tội phạm đặc biệt nghiêm trọng bởi có khung hình phạt cao nhất là tử hình (trường hợp phạm tội với người dưới 16 tuổi) còn Cố ý gây thương tích thuộc nhóm tội phạm rất nghiêm trọng nếu dẫn tới hậu quả gây thương tật từ 61% trở lên hoặc làm chết người. 

Để xác định có căn cứ xử lý hình sự hay không, cần xác định hai vấn đề mấu chốt. Thứ nhất, người thực hiện hành vi đã đủ 14 tuổi hay chưa và thứ hai, tính chất, mức độ nghiêm trọng và hậu quả của hành vi như thế nào, có khả năng lập tức tước đoạt tính mạng người khác hay không. Từ đó, cơ quan công an sẽ áp dụng các biện pháp tố tụng phù hợp theo quy định pháp luật", luật sư phân tích. 

Đối với những dấu hiệu tội danh khác như Làm nhục người khác, Gây rối trật tự công cộng hay Cố ý gây thương tích (trường hợp thương tật dưới 61%), do Bộ luật Hình sự 2015 không quy định nên nếu người thực hiện hành vi chưa đủ 16 tuổi, cơ quan công an sẽ không xem xét trách nhiệm hình sự. 

Về mức phạt trong trường hợp xử lý hình sự người dưới 18 tuổi, Điều 101 Bộ luật Hình sự 2015 quy định đối với người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi, nếu điều luật quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình, thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 18 năm tù. Nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất không quá 3/4 mức phạt tù mà điều luật quy định.

Đối với người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi, nếu điều luật được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình, thì mức hình phạt cao nhất không quá 12 năm tù. Nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất không quá 1/2 mức phạt tù mà điều luật quy định.

Xử lý ra sao nếu học sinh chưa đủ 14 tuổi? 

Vậy còn với trường hợp học sinh thực hiện hành vi có dấu hiệu tội phạm khi chưa đủ 14 tuổi, pháp luật quy định các biện pháp xử lý ra sao? 

Theo Điều 92 Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012, biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng sẽ được áp dụng với các đối tượng sau:

Thứ nhất, người từ đủ 12 đến dưới 14 tuổi thực hiện hành vi có dấu hiệu của tội phạm đặc biệt nghiêm trọng (VD: Giết người) theo quy định tại Bộ luật Hình sự; 

Thứ hai, người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi thực hiện hành vi có dấu hiệu của tội phạm rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng, trừ những tội phạm quy định tại khoản 2 Điều 12 của Bộ luật Hình sự

Thứ ba, người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi thực hiện một trong các hành vi quy định tại khoản 2, khoản 3 Điều 90 của Luật này và trước đó đã bị áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn.

Thứ tư, người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi thực hiện một trong các hành vi quy định tại khoản 4 Điều 90 của Luật này nhưng không phải là tội phạm và trước đó đã bị áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn.

Như vậy, đối với trường hợp người thực hiện hành vi chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự, cơ quan có thẩm quyền có thể áp dụng biện pháp xử lý là đưa vào trường giáo dưỡng. Thời hạn áp dụng biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng là 6-24 tháng. 

Về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do sức khỏe, tính mạng của học sinh khác bị xâm phạm, Điều 586 Bộ luật Dân sự 2015 quy định người chưa đủ 15 tuổi gây thiệt hại mà còn cha mẹ thì cha mẹ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại. Nếu tài sản của cha, mẹ không đủ để bồi thường mà con chưa thành niên gây thiệt hại có tài sản riêng (VD: Tài sản thừa kế) thì lấy tài sản đó để bồi thường phần còn thiếu, trừ trường hợp quy định tại Điều 599 của Bộ luật này.

Trường hợp người từ đủ 15 đến chưa đủ 18 tuổi gây thiệt hại thì phải bồi thường bằng tài sản của mình. Nếu không đủ tài sản để bồi thường thì cha, mẹ phải bồi thường phần còn thiếu bằng tài sản của mình.

Như vậy, đối với trường hợp học sinh gây thiệt hại về sức khỏe, tính mạng của người khác, nếu chưa đủ 15 tuổi, cha mẹ học sinh có trách nhiệm bồi thường cho gia đình học sinh bị thiệt hại. Trường hợp đã đủ 15 tuổi thì phải bồi thường bằng tài sản của mình, nếu không đủ thì cha, mẹ phải bồi thường phần còn thiếu.

Việc bồi thường thiệt hại được xác lập trên tinh thần đàm phán, thương lượng giữa các bên, căn cứ các Điều 590, 591 Bộ luật Dân sự 2015. Trường hợp không thể thỏa thuận và vụ việc không được giải quyết bằng Vụ án hình sự, bên bị thiệt hại có quyền khởi kiện dân sự để yêu cầu Tòa án giải quyết.