Tín dụng tiêu dùng: Hãy là khách hàng thông thái

Vì sao vay tiêu dùng lãi suất lại cao?

Tín dụng tiêu dùng hay còn có các tên khác như vay mua hàng trả góp, vay tín chấp tiêu dùng… là một khái niệm không còn mới trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Đây là một nghiệp vụ cho vay dựa trên uy tín cá nhân có thể đánh giá được của một tổ chức tín dụng thương mại dành cho một khách hàng mà không cần phải thế chấp tài sản. Đó là những giao dịch mà ở đó mỗi bên đều tìm kiếm để thoả mãn lợi ích của mình. Trong trường hợp này người tiêu dùng (NTD) được hưởng lợi là có ngay hàng hoá, dịch vụ để sử dụng, tiêu dùng mặc dù trong túi chưa có đủ tiền. Số tiền còn vay nợ lại sẽ được trả dần phù hợp với thu nhập của họ. Ngược lại, họ cũng phải trả giá ngang bằng với khát vọng có ngay hàng hoá được các ngân hàng hay công ty tài chính (CTTC) đáp ứng, đó là phải tuân thủ các quy định về nghĩa vụ trong hợp đồng cho vay mà điểm nổi lên là lãi suất thường khá cao so với lãi suất cho vay thông thường (vay kinh doanh, mua nhà…) của các Ngân hàng thương mại.

Hiện nay, tại Việt Nam, NTD thường hướng nhu cầu của mình tới các CTTC bởi thủ tục của các công ty này thường nhanh gọn, đơn giản hơn nhiều so với các ngân hàng. Bên cạnh đó, các công ty này cũng hướng đến cho vay tín chấp tiêu dùng ở ba dòng sản phẩm - dịch vụ rất phổ thông là: dịch vụ tài chính mua xe máy trả góp, dịch vụ tài chính mua sắm đồ điện tử gia dụng và dịch vụ cho vay tiền mặt phục vụ các nhu cầu tiêu dùng cá nhân.

Hiện lãi suất các khoản vay tiêu dùng trên thị trường được các CTTC áp dụng thường dao động từ 1,6% - 7%/tháng. Sự chệnh lệch lãi suất này tuỳ thuộc từng đối tượng khách hàng thoả mãn được nhiều hay ít các điều kiện cho vay; theo đó, CTTC áp dụng nhiều mức lãi suất cho khách hàng dựa vào lịch sử tín dụng, khả năng chi trả của khách hàng, đặc thù sản phẩm vay… Nói một cách dễ hiểu là những khách hàng càng có nhiều thông tin chứng minh khả năng trả nợ của mình thì mức lãi suất cho vay sẽ càng thấp. Các CTTC có kỹ thuật tính lãi suất theo thang điểm rất cụ thể đối với từng khách hàng. Bên cạnh đó, mức lãi suất còn phụ thuộc vào thời gian vay, khoản trả trước (số tiền trả trước của khách hàng để mua sản phẩm)…

Các khoản vay tiêu dùng của các CTTC thường có mức lãi suất cao hơn mức cho vay thông thường của các NHTM bởi phân khúc khách hàng mà CTTC hướng đến phục vụ là những người không có đủ điều kiện (hoặc ngại) tiếp cận tín dụng từ ngân hàng và hình thức cho vay tiêu dùng là cho vay tín chấp (không tài sản đảm bảo) trong khi đó, vay ngân hàng thường là vay thế chấp. Và theo nguyên lý đơn thuần nhất thì rủi ro tín dụng lớn sẽ phải đi kèm với lãi suất cao. Mặt khác, về mô hình hoạt động của CTTC, với các đặc thù như: không được huy động vốn trực tiếp từ dân cư mà phải vay lại từ ngân hàng hoặc tổ chức tài chính khác, do đó, chi phí vốn đầu vào cũng cao hơn nhiều so với các ngân hàng. Bên cạnh đó, hoạt động cho vay tiêu dùng của CTTC cũng không giống như hoạt động cho vay mua nhà, mua ô tô… của các ngân hàng mà thường là những khoản vay ngắn và rất nhỏ, (chỉ từ vài triệu đến vài chục triệu/1 hợp đồng), luôn gắn liền với hoạt động mua sản phẩm của khách hàng tại điểm bán; cùng với đó là việc phải triển khai hệ thống dịch vụ đến từng điểm bán hàng; xây dựng đội ngũ quản lý, thu hồi nợ; trích lập dự phòng rủi ro lớn… những chi phí này CTTC đều phải tính vào chi phí đầu vào của mỗi loại sản phẩm.

Mặc dù, lãi suất cho vay của các khoản vay của CTTC cao nhưng NTD vẫn quyết định lựa chọn bởi tính tiện lợi, thủ tục nhanh gọn và đáp ứng tốt nhu cầu tiêu dùng nhanh của cá nhân. Các CTTC có thể hỗ trợ vốn cho khách hàng chỉ sau 1 ngày, 1 giờ thậm chí là… 15 phút. Trong khi đó, nếu đến các ngân hàng thì có thể phải chờ cả tuần thậm chí là không vay được vì không đáp ứng các điều kiện bắt buộc.

Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy, ở các nước châu Âu hay Ấn độ, Trung Quốc… lãi vay tiêu dùng do các CTTC cung cấp thường cao gấp đến 10 lần so với lãi suất của ngân hàng nhưng thị trường này vẫn phát triển và khách hàng vẫn chấp nhận vì những ưu việt về sự nhanh chóng và tại chỗ trong giải ngân, sự đơn giản về thủ tục, sự phù hợp với khả năng chi trả… mà loại hình này mang lại.

Khách hàng là người quyết định khoản vay

Trong quá trình sử dụng sản phẩm tài chính tiêu dùng mà các CTTC đang triển khai, không ít khách hàng đã phàn nàn về việc sau khi vay mới tá hỏa vì lãi suất phải trả cao. Đây cũng chính là điều khiến các CTTC đau đầu nhất trong quá trình xử lý vướng mắc với người vay hiện nay. Thực tế các phàn nàn này thường đến từ một số khách hàng mặc dù lúc đầu đồng ý với điều khoản đã được thông tin đến họ đầy đủ, chính thức và trước khi ký hợp đồng các công ty cũng đã yêu cầu đọc kỹ các điều khoản đó. Thế nhưng, khi không trả được nợ hoặc vì lý do nào đó, khách hàng nói không hiểu đã ký gì và cho rằng họ đã bị ép buộc phải trả lãi suất quá cao…

Chính vì thế, các chuyên gia tài chính khuyên rằng: Khách hàng hãy là NTD thông thái đồng thời phải tự mình quyết định và chịu trách nhiệm với khoản vay. Bởi lẽ, về mặt pháp lý, đây là những thỏa thuận dân sự và CTTC là loại hình tổ chức tín dụng phi ngân hàng, được điều chỉnh bởi các quy định của Luật các TCTD và các văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành ngân hàng. Theo đó, các CTTC có quyền thỏa thuận về mức lãi suất cho vay tiêu dùng với từng khách hàng, từng sản phẩm. Mỗi hợp đồng vay được ký giữa CTTC và khách hàng là một thỏa thuận với sự tự nguyện của khách hàng khi chọn sản phẩm vay phù hợp với nhu cầu và khả năng chi trả. Ngoài việc nhân viên tư vấn và giúp khách hàng chọn được gói vay phù hợp nhất thì mọi quyết định vay đều phụ thuộc vào khách hàng trên tinh thần hiểu và tự nguyện để có thể tránh được những tình huống khó xử sau khi giải ngân. Vì vậy, trong xã hội hiện đại, NTD luôn cần phải học cách sử dụng đồng tiền và phải là NTD thông minh.

Chính vì thế, trước khi vay, khách hàng cần lưu ý các điểm sau:

Thứ nhất, Cần xác định rõ nguồn tài chính để trả nợ, nó phải đảm bảo tính khả thi và chỉ nên vay để mua những mặt hàng/dịch vụ tiêu dùng thiết yếu.

Thứ hai, Thực tế cho thấy hợp đồng tín dụng thường dài và có nhiều thuật ngữ có thể dẫn đến khách hàng không hiểu hết hoặc hiểu lầm. Do vậy NTD phải đọc thật kỹ nội dung hợp đồng; điểm nào chưa thấy, chưa rõ cần hỏi ngay lại nhân viên tư vấn.

Thứ ba, mức phí phạt vi phạm hợp đồng của các CTTC thường khá lớn (đặc biệt là phí trả nợ trước hạn, hoặc chậm trả nợ). Do vậy khách hàng phải cân đối kỹ khả năng tài chính, xác định chính xác thời gian có nguồn trả nợ để ký kết thời hạn vay và kỳ hạn trả nợ. Tránh tình trạng khi vay thì muốn vay thời gian dài cho yên tâm, đến khi có tiền lại không dám trả nợ, âm thầm chịu lãi hoặc nếu trả thì phải chịu tiền phí trả nợ trước hạn khá lớn.

Có thể nói, thị trường tài chính tiêu dùng tại Việt Nam có rất nhiều tiềm năng và mới chỉ ở giai đoạn sơ khai. Việc phát triển nó là tất yếu bởi hoạt động này sẽ là giải pháp hữu hiệu về tài chính giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân; kích cầu tiêu dùng và góp phần xóa bỏ “tín dụng đen”. Vay tín chấp lãi suất cao hơn vay thế chấp, đó là điều tự nhiên không chỉ ở Việt Nam mà còn ở các nước phát triển. Đây là xu hướng tài chính cá nhân hiện đại, không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Về nguyên lý, tự bản thân nó sẽ có những điều chỉnh để phù hợp với thị trường, do đó chúng ta cần có cái nhìn khách quan về nó. Và để thị trường phát triển bền vững và chuyên nghiệp, bên cạnh việc Nhà nước cần có hành lang pháp lý riêng cho loại hình hoạt động này, tạo ra sự minh bạch và cạnh tranh lành mạnh; các CTTC cần phát triển bài bản, lành mạnh để nâng sức cạnh tranh trên thị trường, hài hòa lợi ích của doanh nghiệp và khách hàng; Nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức cần thực hiện tốt hơn nữa công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức về tài chính tiêu dùng thì mỗi NTD cần là khách hàng thông thái.

Trần Ngọc (Ths Tài chính ngân hàng)