Lối thoát nào cho 23 nhà đầu tư 10 năm ròng rã đi đuổi “vịt trời” tại HACINCO?

Để làm rõ vấn đề này, phóng viên Báo Điện tử Dân trí đã có cuộc trao đổi với Luật sư Vũ Hồng Thanh - Luật sư thuộc Công ty Luật TNHH Đông Hà Nội, Đoàn Luật sư TP Hà Nội dưới góc độ pháp lý.

Thưa luật sư, từ năm 2010, Ủy ban nhân dân TP Hà Nội đã ban hành Quyết định 1886/QĐ-UBND về việc điều chỉnh vốn điều lệ và cơ cấu vốn điều lệ để thực hiện cổ phần hóa HACINCO, nhưng đến nay vẫn không triển khai thực hiện được. Luật sư đánh giá như thế nào về tính pháp lý của Quyết định này?

Luật sư Vũ Hồng Thanh: Nội dung chủ yếu của Quyết định 1886/QĐ-UBND là điều chỉnh vốn điều lệ và cơ cấu vốn điều lệ theo hướng tăng tỷ lệ vốn góp của nhà nước từ 9,11% lên 49,6% và Tổng Công ty HANDICO đầu tư thêm vốn thay thế các cổ phiếu không hợp lệ bị loại theo như phương án đề xuất của Tổng Công ty HANDICO (tại Công văn số 599/TCT-ĐTQLV ngày 29/05/2009) và Sở Tài chính TP Hà Nội (tại Công văn số 441/STC/TCDN-P2 ngày 17/02/2006).

Từ khi Quyết định này được ban hành, UBND TP Hà Nội đã có rất nhiều văn bản chỉ đạo thực hiện, mà gần nhất là Công văn số 8384/VP-KT ngày 03/12/2015; Công văn số 1433/VP-KT ngày 01/3/2016, chỉ đích danh 03 đơn vị chủ chốt là: Sở Tài chính, Tổng Công ty HANDICO, HACINCO khẩn trương thực hiện chỉ đạo của UBND TP Hà Nội để chuyển HACINCO thành Công ty cổ phần. Tuy nhiên cho đến nay vẫn không thể triển khai thực hiện được bởi Quyết định 1886/QĐ-UBND có rất nhiều điểm bất hợp lý, trái quy định pháp luật, cụ thể:

Thứ nhất, việc tăng tỷ lệ cổ phần của nhà nước tại HACINCO là trái với hình thức cổ phần hóa được quy định tại Điều 3, Nghị định 187/2004/NĐ-CP; đi ngược lại với tinh thần cổ phần hóa đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 94/2005/QĐ-TTg ngày 05/5/2005 “Nhà nước giữ cổ phần ở mức thấp hoặc không giữ cổ phần” (điểm b, khoản 2, Chương I, Phân A, Phụ lục ban hành kèm theo Quyết định số 94/2005/QĐ-TTg); trái với chủ trương của Đảng, Nhà nước tạo “sân chơi chung”bình đẳng cho các loại hình doanh nghiệp, doanh nghiệp tư nhân hay doanh nghiệp nhà nước đều chịu sự điều chỉnh bởi Luật doanh nghiệp năm 2005, thay vì áp dụng theo một đạo luật riêng biệt như trước đây (Luật doanh nghiệp nhà nước năm 2003)

Thứ hai, việc Tổng Công ty HANDICO đầu tư thêm số tiền 17.360.450.000 đồng để tăng tỷ lệ cổ phần nhà nước là không phù hợp với thực tế và quy định pháp luật, bởi căn cứ theo quy định tại Quy chế quản lý và sử dụng Quỹ hỗ trợ sắp xếp doanh nghiệp (Ban hành kèm theo Quyết định số 76/2003/QĐ-BTC ngày 28/5/2003 của Bộ Tài chính) thì việc sử dụng Quỹ Hỗ trợ sắp xếp doanh nghiệp của Tổng Công ty HANDICO để thay thế cho những cổ phần chào bán sai quy định nhằm tăng tỷ lệ cổ phần nhà nước không thuộc nội dung hỗ trợ tài chính đối với doanh nghiệp cổ phần hóa (theo quy định từ Điều 10 đến Điều 13). Hơn nữa, thực tế Tổng Công ty HANDICO đầu tư thêm số tiền 17.360.450.000 đồng cũng không phù hợp với thực tế khi HACINCO đã sử dụng số tiền trên 23 tỷ đồng của nhà đầu tư và người lao động suốt hơn 10 năm qua, thì chỉ cần áp theo mức lãi suất ngân hàng của số tiền trên 23 tỷ đồng đã là một số tiền “khủng” khi cộng dồn cả tiền gốc (theo Điều 1 Quyết định 1886/QĐ-UB) và tiền lãi của 10 năm, chứ không thể chỉ là một con số 17.360.450.000 đồng mà thôi.

Thưa luật sư, việc chậm cổ phần hóa tại HACINCO thì các nhà đầu tư có được tính lãi đối với số tiền họ bỏ ra để mua cổ phần hay không?

Luật sư Vũ Hồng Thanh: tôi cho rằng việc việc tính lãi (nếu có) hoàn toàn không hợp lý và không đúng quy định pháp luật bởi:

Một là, việc tính lãi cho các nhà đầu tư là hết sức vô lý và không có cơ sở.

Phải khẳng định lại rằng Quyết định 1886/QĐ-UBND của UBND TP Hà Nội là đi ngược lại chủ trương, chính sách cổ phần hóa của Đảng, Nhà nước ta và không công bằng với các nhà đầu tư. Thế nhưng giả thiết Quyết định 1886/QĐ-UBND được thực hiện thì sẽ căn cứ vào đâu để tính lãi trả cho các nhà đầu tư? Tính lãi trên số tiền mua cổ phần theo lãi suất cơ bản của Ngân hàng Nhà nước hay tính lãi theo lãi suất cho vay trên thị trường? Vậy còn những khoản lãi đối với cơ hội kinh doanh, trượt giá… thì sẽ được tính như thế nào? Các nhà đầu tư mua cổ phần là để trở thành cổ đông chứ đâu phải gửi tiền tại ngân hàng để được tính lãi. Phương án giữ nguyên quyết định tăng tỷ lệ vốn nhà nước và trả lãi cho các nhà đầu tư trong quá trình cổ phần hóa từ 2005 đến nay là hoàn toàn vô lý và không có cơ sở pháp luật.

Đặt giả thiết nếu các nhà đầu tư tiến hành đầu tư vàng vào năm 2005: Theo số liệu công bố của Tổng cục thống kê thì giá vàng mua vào năm 2005 trung bình là 8.160.000 đồng/lượng, còn giá vàng mua vào năm 2015 trung bình là 33.120.000 đồng/lượng. Chỉ nhìn vào con số này sau 10 năm chúng ta đã thấy sự chệnh lệch gấp hơn 4 lần. Vậy đối với số tiền hơn 21 tỷ đồng của các nhà đầu tư mua cổ phần từ 2005 đến nay thì giá trị chênh lệch sẽ như thế nào? Điều đó càng cho thấy, việc tính lãi cho các nhà đầu tư là quá thiệt thòi và không công bằng đối với họ, bởi hoàn toàn không có ai mang tiền ra gửi ngân hàng trong suốt hơn một thập kỷ qua, trong vụ việc này.

Hai là, HACINCO hiện tại không phải là doanh nghiệp Nhà nước mà bản chất là công ty cổ phần, vì vậy phải công nhận tư cách cổ đông cho các nhà đầu tư và bảo đảm quyền được nhận cổ tức của họ.

Đối chiếu với các quy định của pháp luật về doanh nghiệp Nhà nước xuyên suốt qua các thời kỳ, có thể thấy kể từ thời điểm chào bán thành công cổ phần ra công chúng, HACINCO đã không còn là doanh nghiệp nhà nước bởi không đủ tỷ lệ vốn góp theo đúng quy định pháp luật

Căn cứ theo quy định tại Luật Doanh nghiệp Nhà nước năm 2003 thì: “Doanh nghiệp Nhà nước là tổ chức kinh tế do Nhà nước sở hữu toàn bộ vốn điều lệ hoặc có cổ phần, vốn góp chi phối, được tổ chức dưới hình thức công ty nhà nước, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn” (Điều 1) và: “Doanh nghiệp có cổ phần, vốn góp chi phối của Nhà nước là doanh nghiệp mà cổ phần hoặc vốn góp của Nhà nước chiếm trên 50% vốn điều lệ, Nhà nước giữ quyền chi phối đối với doanh nghiệp đó”(Khoản 5 Điều 3)

Điều này cũng được khẳng định rõ trong Luật Doanh nghiệp năm 2005: “Doanh nghiệp nhà nước là doanh nghiệp trong đó Nhà nước sở hữu trên 50% vốn điều lệ” (khoản 22 Điều 4) và đến nay theo Luật doanh nghiệp năm 2014 thì tỷ lệ sở hữu vốn của Nhà nước trong doanh nghiệp phải là 100% vốn điều lệ thì mới được gọi doanh nghiệp Nhà nước (theo khoản 8 Điều 3).

Trở lại thời điểm năm 2005, sau khi bán cổ phần hợp pháp ra công chúng, tỷ lệ vốn góp của nhà nước đã được điều chỉnh theo Quyết định số 7867/QĐ-UB ngày 30/11/2005 chỉ còn chiếm 9,11% vốn điều lệ (người lao động chiếm 11,18%; nhà đầu tư chiếm 79,71% vốn điều lệ của HACINCO). Rõ ràng với tỷ lệ vốn góp này thì HACINCO không còn là doanh nghiệp Nhà nước nữa.

Bên cạnh đó, ngoài việc Quyết định số 1886/QĐ-UBND ngày 22/4/2010 của UBND TP Hà Nội về việc điều chỉnh tăng tỷ lệ vốn góp của nhà nước là một quyết định không hợp pháp, đi ngược với chủ trương của Chính phủ, chính sách, pháp luật về cổ phần hóa của Đảng và Nhà nước ta, thì tỷ lệ vốn điều lệ mà Nhà nước sở hữu theo Quyết định trái pháp luật này chỉ chiếm 49,6% vốn điều lệ, cũng chưa đủ để được coi là chi phối theo Luật doanh nghiệp nhà nước năm 2003, chưa đạt trên 50% vốn điều lệ theo Luật doanh nghiệp năm 2005, và càng không thể được coi là đã nắm giữ toàn bộ 100% vốn điều lệ theo Luật doanh nghiệp năm 2014. Do vậy, cổ phần của HACINCO từ khi được người lao động và các nhà đầu tư mua một cách hợp pháp vào năm 2005 đã chiếm đến trên 90% vốn điều lệ nên về bản chất, HACINCO không thể được coi là một doanh nghiệp Nhà nước nữa.

Đặc biệt, trên thực tế vốn Nhà nước tại HACINCO thời điểm năm 2005 là con số âm, Nhà nước mất hoàn toàn vốn tại doanh nghiệp này.

Theo công văn số 5494/UB-TP ngày 24/11/2006 của UBND TP Hà Nội thì kể từ thời điểm ban hành Quyết định số 6680/QĐ-UB ngày 29/9/2005 phê duyệt giá trị doanh nghiệp và phương án cổ phần hóa, hoạt động sản xuất kinh doanh tại HACINCO liên tục thua lỗ với số tiền lên tới 7.400 triệu đồng, vượt quá số vốn Nhà nước hiện có tại HACINCO (7.189 triệu đồng). Cho tới năm 2006, theo thông tin của Sở Tài chính nắm bắt và báo cáo thì tình hình tài chính của HACINCO vẫn hết sức khó khăn, kết quả sản xuất kinh doanh vẫn tiếp tục thua lỗ dẫn đến mất hết vốn nhà nước tại doanh nghiệp này.

Có thể thấy, vốn Nhà nước tại HACINCO từ khi có Quyết định cho phép cổ phần hóa thực tế chỉ chiếm 9,11% vốn điều lệ của công ty, sau đó tiếp tục giảm xuống trong thời gian tiếp theo cho đến khi mất hết vốn Nhà nước, và ở thời điểm năm 2005 đã âm tới 756 triệu đồng. Nguyên nhân là do tình hình kinh doanh của HACICNCO trong thời gian này bị liên tục thua lỗ bởi sự điều hành kém hiệu quả của Ban lãnh đạo công ty thời kỳ này. Chính vì vốn Nhà nước không còn nên ngay tại thời điểm năm 2005, HACINCO đã sử dụng toàn bộ số tiền trên 23 tỷ của người lao động và của các nhà đầu tư mua cổ phần hợp pháp tại phiên đấu giá cổ phần hoá HACINCO để sản xuất, kinh doanh trong suốt hơn một thập kỷ qua, từ đó giúp công ty đứng vững và phát triển, tạo nên những giá trị lợi nhuận to lớn và thương hiệu lớn mạnh cho HACINCO ngày nay.

Từ những căn cứ trên đây có thể khẳng định rằng: cổ phần của HACINCO từ khi được người lao động và nhà đầu tư mua một cách hợp pháp đã chiếm trên 90% vốn điều lệ của doanh nghiệp, thì về bản chất HACINCO không thể coi là một doanh nghiệp Nhà nước được nữa.

Theo hồ sơ vụ việc thì thấy rõ các nhà đầu tư đã mua cổ phần của HACINCO là những nhà đầu tư hợp pháp, thuộc đối tượng và điều kiện được mua cổ phần theo quy định tại Điều 4 Nghị định 187/2004 và Điều 7 Quy chế đấu giá. Là những người đã quyết định đầu tư vào HACINCO, họ đã tuân thủ nghiêm chỉnh các quy định tại Điều 8, Điều 9, Điều 15 Quy chế đấu giá, tiến hành mua cổ phần theo đúng trình tự, thủ tục từ việc đăng ký tham gia cho đến việc đặt cọc, nộp phiếu tham dự đấu giá và thanh toán mua cổ phần (điều này được khẳng định tại Công văn số 368/TTGDHN-BĐG ngày 09/4/2007 của Trung tâm giao dịch chứng khoán Hà Nội đã xác nhận danh sách 23 nhà đầu tư mua cổ phần của HACINCO là hợp pháp). Như vậy cho đến thời điểm thanh toán xong tiền mua cổ phần, các nhà đầu tư đã chính thức thực hiện xong nghĩa vụ của mình và bắt đầu được hưởng các quyền lợi hợp pháp của những cổ đông trong doanh nghiệp được cổ phần hoá.

HACINCO bản chất cũng không phải là doanh nghiệp Nhà nước nữa và cũng đã thừa nhận tư cách cổ đông của các nhà đầu tư và người lao động khi rút vốn của họ về để sử dụng sản xuất kinh doanh suốt hơn 10 năm qua.

Vì những lẽ đó, phải công nhận tư cách cổ đông của các nhà đầu tư và đảm bảo quyền được chia cổ tức của họ đối với lợi nhuận kinh doanh thu được từ khi có quyết định cho phép triển khai cổ phần hóa HACINCO đến nay. Quyền lợi của họ được nhận là cổ tức chứ không phải là lãi suất ngân hàng, bởi họ là cổ đông hợp pháp của HACINCO chứ không phải là khách hàng của một ngân hàng nào đó.

Vậy thưa luật sư, giải pháp tối ưu để hoàn tất quá trình cổ phần hóa HACINCO nhằm đảm bảo công bằng cho tất cả các cổ đông theo đúng quy định pháp luật là gì?

Luật sư Vũ Hồng Thanh: Để giải quyết dứt điểm những tồn tại, hạn chế trong quá trình cổ phần hóa tại HACINCO, đảm bảo cân bằng quyền lợi hợp pháp của Nhà nước, nhà đầu tư và người lao động, các cơ quan ban ngành cần xem xét, quyết định điều chỉnh giảm vốn điều lệ tương ứng với số cổ phần không bán được, bán sai quy định tương tự như việc trước đó UBND TP Hà Nội đã ban hành Quyết định số 7867/QĐ-UB ngày 31/11/2005 để điều chỉnh giảm vốn điều lệ của HACINCO.

Việc điều chỉnh giảm vốn điều lệ về vốn thực góp là phù hợp với phương án cổ phần hóa ban đầu đã được phê duyệt tại Quyết định 6680/QĐ-UB ngày 29/9/2005, theo đó hình thức cổ phần hóa là “Bán một phần vốn nhà nước hiện có tại doanh nghiệp hoặc kết hợp vừa bán bớt một phần vốn nhà nước vừa phát hành thêm cổ phiếu để thu hút vốn”; đúng theo quy định tại Khoản 2 Điều 3 Nghị định 187/2004/NĐ-CP); phù hợp với tinh thần của Quyết định số 94/2005/QĐ-TTg Thủ tướng Chính phủ: “Nhà nước giữ cổ phần ở mức thấp hoặc không giữ cổ phần”.

Cụ thể, vốn điều lệ của HACINCO cần được điều chỉnh về số vốn thực góp như sau:

Tổng vốn điều lệ: 28.328.160.000 đồng, trong đó:

+ Vốn góp của Nhà nước: 4.553.600.000 đồng; tương ứng 16.07% vốn điều lệ;

+ Vốn góp của cổ đông trong doanh nghiệp mua theo giá ưu đãi: 1.889.790.000 đồng, tương ứng 6.67 % vốn điều lệ;

+ Vốn của cổ đông mua đấu giá trên sàn giao dịch: 21.884.770.000 đồng, tương ứng 77.26 % vốn điều lệ.

Sau khi xử lý kết quả bán cổ phần như trên, UBND TP Hà Nội sẽ ban hành quyết định điều chỉnh quy mô và cơ cấu vốn điều lệ, làm cơ sở để HACINCO tổ chức Đại hội cổ đông theo đúng quy định của pháp luật hiện hành và ra Quyết định công nhận HACINCO trở thành Công ty cổ phần.

Rõ ràng việc tăng tỷ lệ vốn góp của Nhà nước tại HACINCO là trái với quy định của pháp luật và việc tính lãi đối với số tiền của các nhà đầu tư từ 2005 đến nay là không có cơ sở. Đã đến lúc Sở Tài chính Thành phố Hà Nội, Tổng công ty HANDICO, Công ty HACINCO cần thực hiện đúng các quy định của pháp luật về cổ phần hóa để đưa vụ việc cổ phần hóa tại HACINCO đi đến hồi kết, đảm bảo quyền - lợi ích hợp pháp cho người lao động và các nhà đầu tư để họ không còn phải sống trong cảnh trông chờ đi “đuổi vịt trời” nữa.

Dân trí sẽ tiếp tục thông tin đến bạn đọc diễn biến tiếp theo của vụ việc.

Anh Thế