Đã có "chìa khóa" hoá giải "bài toán" tranh chấp đất đai nhà thờ họ!

Theo phong tục, tập quán, các dòng họ của Việt Nam thường hình thành một quỹ đất để xây dựng nhà thờ hay từ đường để sử dụng cho việc chung như họp bàn, cúng tế, gặp gỡ của cả dòng họ. Quyền sử dụng đất của dòng họ theo tục lệ được giao cho những người trưởng họ quản lý, sử dụng.

Vai trò trưởng họ được chuyển giao với hình thức cha truyền con nối qua nhiều đời trong gia đình người trưởng họ. Theo đó, quyền sử dụng đất vốn thuộc về quyền sử dụng đất của cả dòng họ dần trở thành tài sản của các cá nhân của người trưởng họ. Rất nhiều trường hợp diện tích đất này còn được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho cá nhân người trưởng họ.

Đây là nguồn gốc nảy sinh các tranh chấp giữa thành viên tộc họ và cá nhân của người trưởng họ. Theo Luật sư Quách Thành Lực (Giám đốc Công ty Luật TNHH LSX) thì những vụ kiện này thường kéo dài nhiều năm, hao tổn nhiều thời gian công sức và thường kéo theo hệ lụy phá vỡ quan hệ tình cảm nội tộc.

Để giải quyết vấn đề tranh chấp này các thành viên trong dòng họ rất cần làm rõ quyền sở hữu, giải quyết các tranh chấp, điểm còn mập mờ về quyền, nghĩa vụ giữa người trưởng tộc và thành viên của dòng họ.

Thứ nhất: Với đất của dòng họ chưa được Cấp giấy chứng nhận

Cần cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất mang tên dòng họ.

Nên kiểm tra các tài liệu địa chính tại địa phương như sổ địa chính, sổ mục kê, sổ kiến điền, bản đồ địa chính các thời kỳ để xác định nguồn gốc đất người sử dụng đất. Tìm lại gia phả, ước tộc, các văn bản họp bàn liên quan đến việc xác định nguồn gốc đất người sử dụng đất; xác định thực tế sử dụng đất.

Dựa trên các tài liệu này, dòng họ sẽ đề nghị cơ quan có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận theo quy định tại Khoản 5 điều 100 Luật đất đai năm 2013 quy định:  “Cộng đồng dân cư đang sử dụng đất có công trình là đình, đền, miếu, am, từ đường, nhà thờ họ; đất nông nghiệp quy định tại khoản 3 Điều 131 của Luật này và đất đó không có tranh chấp, được Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất xác nhận là đất sử dụng chung cho cộng đồng thì được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất”.

Trong Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất sẽ ghi nhận một người là đại diện cả dòng họ đứng ra quản lý, sử dụng thay mặt cả dòng họ theo quy định tại khoản 3 điều 7 Luật đất đai năm 2013:  “Người đại diện cho cộng đồng dân cư là trưởng thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, tổ dân phố hoặc người được cộng đồng dân cư thỏa thuận cử ra đối với việc sử dụng đất đã giao, công nhận cho cộng đồng dân cư”.

Khi Giấy chứng nhận đất được cấp cho dòng họ thì việc sử dụng đất này sẽ phải tuân thủ những hạn chế về quyền như:  “Cơ sở tôn giáo, cộng đồng dân cư sử dụng đất không được chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, tặng cho quyền sử dụng đất; không được thế chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất”(Khoản 2 điều Điều 181. Quyền và nghĩa vụ của cơ sở tôn giáo, cộng đồng dân cư sử dụng đất). Đây là một hạn chế giúp đất của dòng họ được duy trì đời này qua đời khác, không bị thất tán.

Thứ hai: Với đất đã được cấp giấy chứng nhận chỉ mang tên người trưởng họ qua các đời khác nhau.

Luật sư Lực cho biết, đất đã được cấp giấy chứng nhận cho cá nhân thì quyền sử dụng, định đoạt thuộc về cá nhân đó, thành viên dòng họ có thể bị tước quyền sử dụng, khai thác diện tích đất này bất cứ khi nào.

Nếu không thể thương lượng được với người trưởng họ về việc xác định lại quyền sử dụng đất thì cần phải khởi kiện ra tòa để có Bản án xác định rõ ràng quyền sử dụng đất thuộc về ai.

Việc các thành viên dòng họ cần làm là cần xác minh nguồn gốc đất bằng cách thu thập các bằng chứng như đã đề cập ở phần trên sau đó thực hiện bước hòa giải tranh chấp đất tại UBND cấp xã, tiếp đó khởi kiện ra tòa án có thẩm quyền.

Ngày 05 tháng 3 năm 2020, Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết số 01/2020/NQ- HĐTP“Hướng dẫn áp dụng một số quy định của pháp luật trong giải quyết tranh chấp về tài sản chung của dòng họ”. Nghị quyết này giải quyết các vấn đề như:“Xác định thành viên dòng họ; quyền khởi kiện vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của dòng họ; đương sự trong vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ; địa chỉ của người bị kiện, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan; nhập vụ án tranh chấp về tài sản chung của dòng họ”. 

Theo luật sư Lực, những nội dung hướng dẫn cụ thể này hứa hẹn sẽ tháo gỡ rất nhiều vướng mắc các thủ tục, trình tự tố tụng trong việc giải quyết các tranh chấp tài sản dòng họ, rút ngắn thời hạn giải quyết các vụ án dạng này.

Ngọc Hân (thực hiện)