"Bị ép" nhận hối lộ, có được miễn trách nhiệm hình sự?

Trong nhiều vụ án liên quan tới các hành vi như Đưa hối lộ, Nhận hối lộ hay Môi giới hối lộ, không ít bị can khai nhận "bị ép" nhận hối lộ, buộc phải nhận tiền hoặc tài sản theo sự tác động của các cá nhân khác để thực hiện các công việc theo chỉ đạo. Theo quy định của pháp luật, vì sao những trường hợp này không được miễn trách nhiệm hình sự? 

Trả lời

Luật sư Trần Hoàng Linh (Công ty Luật Bizlawyer & Partners, Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho biết theo Điều 354 Bộ luật Hình sự 2015, người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn trực tiếp hoặc qua trung gian để nhận, sẽ nhận tiền, vật chất trị giá từ 2 triệu đồng trở lên hoặc lợi ích phi vật chất sẽ bị xử lý hình sự về tội Đưa hối lộ với khung hình phạt cơ bản là 2-7 năm tù. Tùy thuộc giá trị tài sản hối lộ, khung hình phạt cao nhất có thể áp dụng sẽ lên tới chung thân, tử hình, trong trường hợp giá trị tài sản nhận hối lộ từ 1 tỷ đồng trở lên. 

Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định 1-5 năm, bị phạt tiền từ 30-100 triệu đồng và tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

Khác với tội Đưa hối lộ, tội Nhận hối lộ theo Bộ luật Hình sự 2015 không có quy định về trường hợp người phạm tội "bị ép" nhận hối lộ. Do đó, trong trường hợp bị ép thực hiện hành vi nhận hối lộ, pháp luật hiện hành chưa có quy định cụ thể để xem xét miễn trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. 

Tuy nhiên, theo Điều 29 Bộ luật Hình sự 2015, một trong các căn cứ để cơ quan tiến hành tố tụng có thể xem xét miễn trừ trách nhiệm hình sự đó là việc trước khi sự việc bị phát giác, người phạm tội tự thú, khai rõ sự việc, góp phần có hiệu quả vào việc phát hiện và điều tra tội phạm, cố gắng hạn chế đến mức thấp nhất hậu quả của tội phạm và lập công lớn hoặc có cống hiến đặc biệt, được Nhà nước và xã hội thừa nhận.

Về khái niệm "thời điểm phát giác", theo hướng dẫn mang tính tham khảo tại Điều 2 Nghị quyết số 03/2020/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao, có thể hiểu "thời điểm phát giác" là thời điểm cơ quan có thẩm quyền phát hiện tội phạm hoặc thời điểm có người tố giác tội phạm. Trước thời điểm này thì hành vi được coi là trước khi bị phát giác. 

Như vậy, đối với trường hợp "bị ép" nhận hối lộ, dù pháp luật hiện hành chưa có hướng dẫn thi hành cụ thể đối với hành vi Nhận hối lộ nhưng theo Điều 29 Bộ luật Hình sự 2015, người phạm tội cần đáp ứng các điều kiện sau để được xem xét miễn trách nhiệm hình sự, bao gồm: tự thú, khai rõ sự việc trước khi bị phát giác; góp phần hiệu quả vào việc phát hiện, điều tra tội phạm; cố gắng hạn chế thấp nhất hậu quả của tội phạm và lập công lớn hoặc có cống hiến đặc biệt, được Nhà nước và xã hội thừa nhận.

Cần lưu ý theo quy định tại Điều này, trong trường hợp đáp ứng các điều khoản trên, người phạm tội mới có thể được cơ quan tiến hành tố tụng "xem xét" miễn trừ trách nhiệm hình sự, không phải mặc định được miễn trừ. Khi đó, cơ quan chức năng sẽ phải đánh giá một cách toàn diện trên nhiều yếu tố để đánh giá có miễn trừ trách nhiệm cho người có hành vi phạm tội hay không. 

Về khung hình phạt, theo Điều 5 Nghị quyết 03/2020/HĐTP, nếu người phạm tội nhận hối lộ đã chủ động nộp lại ít nhất 3/4 tài sản nhận hối lộ và đã hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn thì không áp dụng mức cao nhất của khung hình phạt mà người phạm tội bị truy tố, xét xử.