Bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn bỏ trốn, sẽ bị mất đi những quyền tố tụng cơ bản nào?

Bị can bỏ trốn mất quyền lợi gì?

Nhiều độc giả Dân trí bày tỏ thắc mắc, trong vụ án Nguyễn Thị Thanh Nhàn - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty AIC bỏ trốn và đang bị truy nã, ngoài việc bị truy tố sẽ mất đi những quyền cơ bản nào?

Giải đáp băn khoăn trên, TS LS Đặng Văn Cường, Trưởng văn phòng luật Chính Pháp, đoàn luật sư Hà Nội cho biết, trong tố tụng thì sẽ chia làm hai bên đó là bên buộc tội và bên gỡ tội, trong đó bên buộc tội sẽ là cơ quan điều tra, viện kiểm sát. Bên gỡ tội là bị can, bị cáo, người bào chữa cho bị can bị cáo.

Về nguyên tắc thì hoạt động buộc tội sẽ có trước, hoạt động gỡ tội có sau. Có buộc tội thì mới có gỡ tội và buộc tội ở đâu thì sẽ gỡ tội ở đó. Với thân phận là bị can, bị cáo, thậm chí bị can bị cáo có thể còn bị tạm giam, tạm giữ thì việc thực hiện quyền tự bào chữa là rất hạn chế.

Bởi vậy trong trường hợp bị tạm giữ, tạm giam, bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử trong vụ án hình sự thì người bị buộc tội, bị can, bị cáo có quyền tự mình bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa. Đây là quyền hiến định và được bộ luật tố tụng hình sự quy định rất cụ thể đầy đủ.

Luật sư Cường khẳng định, việc tự bào chữa của bị can, bị cáo là hành động đưa ra các tài liệu chứng cứ, đồ vật để chứng minh mình không thực hiện hành vi phạm tội; hoặc hành vi phạm tội của bản thân không đến mức nghiêm trọng như vậy; chứng minh hậu quả không phải do bị cáo gây ra.

Pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam quy định bị can, bị cáo có quyền nhưng không có nghĩa vụ chứng minh mình vô tội. Bị can bị cáo không có nghĩa vụ phải nhận mình có tội và không bắt buộc phải đưa ra những bằng chứng chứng cứ để chống lại mình.

Bởi vậy, theo luật sư Cường, quyền bào chữa là quyền mà pháp luật ghi nhận đối với người bị buộc tội, có thực hiện quyền đó hay không là do bị can, bị cáo tự quyết định. Nếu bị can, bị cáo tham gia tố tụng, không bỏ trốn thì sẽ tiếp xúc với cơ quan tiến hành tố tụng; được tiếp cận những thông tin, tài liệu có liên quan đến vụ án theo quy định của pháp luật về tố tụng hình sự; được bày tỏ quan điểm thái độ ý kiến của mình đối với các tài liệu chứng cứ buộc tội mà cơ quan tiến hành tố tụng thu thập được; được quyền tham gia đối chất, nhận dạng; được quyền đặt câu hỏi đối với người khác khi tranh tụng, được quyền trình bày ý kiến để bào chữa cho bản thân mình...

Nếu bị can bỏ trốn và bị truy nã thì tất cả các quyền đó, tất cả các hoạt động tố tụng sẽ không được tham gia. Bị can bỏ trốn và bị truy nã sẽ không có cơ hội để tiếp cận thông tin, tài liệu cũng như cơ hội để trình bày quan điểm ý kiến của mình đối với các chứng cứ buộc tội. Do đó trong vụ án xảy ra tại bệnh viện đa khoa Đồng Nai và công ty AIC thì cơ quan điều tra cho rằng nếu bị can Nguyễn Thị Thanh Nhàn tiếp tục bỏ trốn thì coi như từ bỏ quyền tự bào chữa là có cơ sở lý luận.

Bị can đầu thú nhận được quyền lợi gì?

Trong trường hợp bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn đầu thú, tham gia tố tụng ở giai đoạn truy tố, xét xử thì sẽ có cơ hội để thực hiện quyền tự bào chữa và nhờ người khác bào chữa theo quy định của pháp luật.

Thực tiễn tố tụng cho thấy, trong những trường hợp bị can, bị cáo bỏ trốn, bị truy nã thì thường sẽ bị bất lợi trong việc đưa ra các chứng cứ, tài liệu, đồ vật để chứng minh cho hành vi của mình là không phạm tội hoặc chứng minh vai trò không đáng kể, chứng minh thiệt hại không phải do mình gây ra... Đến khi bị cơ quan chức năng bắt giữ thì tâm lý chán nản, suy sụp và gần như không quan tâm nhiều đến các chứng cứ buộc tội, bởi vậy việc gỡ tội sẽ không đạt hiệu quả.

Việc bị can bỏ trốn, bị truy nã cũng không thể thực hiện được quyền nhờ người khác bào chữa theo quy định của pháp luật. Vì theo luật sư Cường, Bộ luật tố tụng hình sự quy định bị can, bị cáo có thể tự mình bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa. Những người thân thích của bị cáo cũng có quyền mời luật sư bào chữa cho các bị can, bị cáo. Tuy nhiên, đơn mời luật sư đó phải có sự xác nhận của bị can, bị cáo về việc đồng ý người thân mời luật sư bào chữa. Bởi vậy đối với trường hợp như bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn thì dù người thân có mời luật sư bào chữa cho bà Nhàn thì thủ tục đăng ký bào chữa cũng không thể thực hiện được bởi cơ quan tố tụng chưa xác định được bà Nhàn có đồng ý để người thân nhờ luật sư bào chữa cho mình hay không.

Theo quy định của pháp luật thì hành vi không nhận tội, bỏ trốn, bị truy nã không phải là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Thế nhưng, hành vi gây khó khăn cản trở cho cơ quan điều tra, không thành khẩn khai báo, không ăn năn hối cải, không tự nguyện bồi thường khắc phục hậu quả lại là những tình tiết cho thấy tính chất nghiêm trọng của vụ án và ý thức chấp hành pháp luật của bị can, bị cáo. Bởi vậy, trong trường hợp có căn cứ để kết tội đối với bị cáo thì những bị cáo gây cản trở cho hoạt động điều tra, không nhận thức được hành vi phạm tội của mình, không sửa chữa khắc phục hậu quả giảm bớt thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra thì sẽ phải chịu mức hình phạt nghiêm khắc.

Đối với bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn thì hiện nay cơ quan cảnh sát điều tra bộ công an đã có kết luận điều tra đề nghị viện kiểm sát xem xét truy tố đối với bà Nhàn về tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng và tội đưa hối lộ. Theo quy định của pháp luật thì với tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng thì hình phạt có thể tới 20 năm tù, tội đưa hối lộ hình phạt cũng có thể tới 20 năm tù. Trường hợp bị kết tội về hai tội danh này thì hình phạt đối với bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn sẽ không quá 30 năm tù.