Thường vụ Quốc hội chê Bộ Tài chính “làm phức tạp thêm” thu phí BOT

Đây là quan điểm của Uỷ ban Thường vụ (UBTV) Quốc hội trong Báo cáo kết quả giám sát việc thực hiện chính sách pháp luật về đầu tư khai thác các công trình giao thông theo hình thức hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT) vừa được cơ quan này gửi Quốc hội.

Theo đó, bên cạnh những đánh giá tích cực của mô hình hợp tác công tư (PPP) trong phát triển hạ tầng, qua thời gian giám sát, UBTV Quốc hội đã chỉ rõ nhiều hạn chế thiếu sót từ chính sách đến thực tiễn quản lý từ các bộ, ngành, địa phương và trách nhiệm của các chủ đầu tư dự án khiến BOT đang trở thành tâm điểm của dư luận.

Cụ thể, UBTV Quốc hội khẳng định, do là chính sách mới tại Việt Nam nên nhiều nội dung của các văn bản quy phạm pháp luật có xung đột, chồng chéo, thiếu đồng bộ trong các quy định từ khâu quy hoạch, lập kế hoạch, xác định danh mục dự án đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư, theo dõi, đánh giá, thanh tra, kiểm tra của các cấp, các ngành.

Một số nội dung liên quan đến đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT còn chưa đầy đủ, tính ổn định của chính sách không cao, chưa tuân thủ cơ chế thị trường

UBTV Quốc hội nêu rõ: Do hình thức đầu tư này chưa phổ biến, nên khi xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, các cơ quan nhà nước liên quan đều tiếp cận chủ yếu theo hướng điều chỉnh hình thức đầu tư công và đầu tư từ nguồn vốn của tư nhân mà chưa xét đến đặc thù của việc đầu tư theo hình thức PPP.

Đơn cử như: "Các dự án đầu tư theo hình thức PPP đều cần thiết phải có cơ chế phân bổ và chia sẻ rủi ro; chi phí đầu tư, vận hành khai thác; nguồn vốn của nhà đầu tư phải bao gồm lợi nhuận, nguồn vốn huy động từ các tổ chức tín dụng phải bao gồm lãi vay…" UBTV nêu rõ.

Cơ quan của Quốc hội khẳng định: Chính sách BOT thời gian qua chưa có tiêu chí rõ ràng về việc lựa chọn những dự án “nâng cấp, cải tạo” hay đầu tư tuyến mới để thực hiện theo hình thức hợp đồng BOT hay đầu tư bằng nguồn vốn nhà nước.

Việc thiếu quy định về trình tự, hình thức tham vấn của chính quyền địa phương với người dân trong khu vực dự án và các bên liên quan về: Thẩm định và phê duyệt phương án bồi thường, tái định cư, vị trí đặt trạm, mức giá sử dụng dịch vụ… khiến một số dự án có chi phí dự toán cao hơn thực tế.

Về vấn đề đang gây nhiều bức xúc trong dư luận là cách đặt trạm thu phí và mức phí, cơ quan của Quốc hội khẳng định: "Còn nhiều bất cập". Cụ thể như Thông tư số 159/2013/TT-BTC ngày 14/11/2013 (Thông tư 159) của Bộ Tài chính quy định về vị trí đặt trạm thu phí cách nhau trên 70 km chưa rõ cơ sở khoa học để đưa ra quy định này, dẫn tới tình trạng khoảng cách giữa một số trạm thu phí dưới 70 km.

Việc Bộ Tài chính ban hành Thông tư riêng về mức thu phí cho từng dự án để áp dụng trên cơ sở phù hợp với khung mức phí được quy định tại Thông tư 159, trong đó quy định độ dao động trong khung mức phí này đối với từng loại xe là tương đối cao nên các trạm thu phí khác nhau trên cùng tuyến quốc lộ có mức thu khác nhau.

Mức thu phí được tính dựa trên nguyên tắc hạch toán giữa chi phí đầu tư và giá thành, tuy nhiên vẫn gây bức xúc cho người sử dụng dịch vụ do chênh lệch về mức thu phí không công bằng giữa mức phí và chất lượng dịch vụ được sử dụng.

UBTV Quốc hội khẳng định: "Việc ban hành từng Thông tư riêng về mức phí giai đoạn trước 01/01/2017 vừa làm phức tạp thêm thủ tục hành chính vừa thiếu minh bạch về cơ sở xác định mức thu phí, dễ dẫn đến cơ chế xin - cho trong thực hiện", UBTV Quốc hội cho hay.

Về hình thức thu phí: Hiện nay, tiêu chuẩn chung về công nghệ thu phí vẫn chưa được quy định dẫn đến tình trạng các trạm thu phí được xây dựng với hệ thống thiết bị, phần mềm khác nhau gây khó khăn trong việc kiểm soát doanh thu thực tế.

Đặc biệt, UBTV Quốc hội cho rằng vai trò của người dân khi sử dụng dịch vụ tại các con đường BOT chưa được quan tâm đúng mức. "Việc tham vấn ý kiến khi quyết định chủ trương đầu tư đối với các dự án thu phí trên đường hiện hữu chưa được quy định cụ thể đã làm hạn chế quyền của người dân. Mặt khác, việc chưa có quy định để người sử dụng dịch vụ phản hồi việc cung cấp dịch vụ đối với các cơ quan quản lý nhà nước đã làm hạn chế chất lượng cung ứng dịch vụ và khó khăn trong công tác quản lý chất lượng dịch vụ đối với doanh nghiệp dự án BOT", UBTV cho biết.

Nguyễn Tuyền