“Tôi sẽ đưa vấn đề bôxít ra trước Quốc hội”

Ông Cao Sỹ Kiêm, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, đã có cuộc trao đổi với phóng viên báo Dân trí về một số vấn đề liên quan đến dự án bôxít.

Ông có bất ngờ với việc Thủ tướng quyết định dừng dự án xây dựng cảng Kê Gà và một loạt chuyên gia lên tiếng cần xem lại toàn bộ dự án bôxít tại Tây Nguyên?

Không phải bây giờ mà ngay khi dự án khai thác bôxít tại Tây Nguyên mới được trình lên, đã có nhiều ý kiến về vấn đề vận chuyển, giá thành, quản lý khoáng sản nhưng sau đó vẫn quyết làm. Bây giờ có một số số liệu cho thấy năng suất quá thấp, chi phi tăng, lỗ tăng, đường vận chuyển huyết mạch để tăng hiệu quả kinh tế của cả dự án lại không rõ ràng.

Trước thì dự kiến làm cảng Kê Gà nhưng bây giờ, tính số tiền xây dựng cảng và số tiền thu được từ dự án cho thấy không đảm bảo hiệu quả và chắc chắn lâu dài cũng có vấn đề. Việc Thủ tướng quyết định dừng Kê Gà để cân nhắc cẩn trọng, toàn diện tôi cho là đúng đắn. Và lúc này lại nảy sinh vấn đề: Có tiếp tục làm cảng Kê Gà nữa hay không?

Không chỉ cảng Kê Gà, nhiều ý kiến còn cho rằng quy hoạch và quyết định triển khai xây dựng dự án bôxít Tây Nguyên cũng không phù hợp…

Điều đó phải dựa trên các cơ sở số liệu thì mới kết luận được. Phải nghe họ phân tích tiếp những mặt được, chưa được.

Quốc hội cần sớm lập ủy ban điều tra độc lập dự án bôxít Chuyên gia Kinh tế - TS Lê Đăng Doanh cho rằng: “Chấp nhận loại bỏ dự án bôxít ra khỏi Tây Nguyên là việc cần làm và càng sớm càng tốt. Đến lúc này, đã thấy rõ sự không hiệu quả của dự án này, nếu đầu tư cảng nơi khác thì chi phí đầu tư càng đội lên và thua lỗ càng chồng chất. Tôi mong muốn Quốc hội sớm lập một ủy ban điều tra độc lập đối với dự án bô xít bởi việc điều tra lại hiệu quả của dự án cần những chuyên gia hàng đầu chứ không thể là người của Bộ Công thương hay Vinacomin”.

Nếu bảo dừng lại để sau này tiếp tục làm, nhiều nhà khoa học đã tính toán cả về yếu tố kinh tế lẫn kỹ thuật đều cho thấy có rất nhiều rủi ro, nguy hiểm. Còn nếu dừng không làm tiếp thì xét lại vấn đề, hai nhà máy bôxít Tân Rai và Nhân Cơ có khả năng tồn tại, phát triển không?

Vừa rồi, theo lãnh đạo Vinacomin, alumin từ dự án bôxít Tây Nguyên sẽ được vận chuyển qua cảng khác, trước mắt là Gò Dầu (Đồng Nai), ngoài ra đang triển khai xây dựng cảng Vĩnh Tân (Bình Thuận) để thay thế. Nhưng tôi nhấn mạnh, đó chỉ là trước mắt và không mang tính cơ bản, lâu dài.

Họ nói là không tốn kém gì nhưng sự thực thì đã bỏ ra nhiều tỷ rồi và đang tiếp tục nhận thêm nhiều tỷ nữa. Đó là chưa kể, còn mang lại nhiều hệ lụy kinh tế khác.

Câu hỏi đặt ra là giải quyết vấn đề này thế nào? Đó là vấn đề kinh tế chung của đất nước chứ không đơn giản chỉ là một dự án. Nay vụ việc đã xảy ra, chúng ta đang trong giai đoạn tái cấu trúc lại nền kinh tế, chỉnh sửa khuyết điểm thì phải tỏ thái độ dứt khoát với dự án trên. Cần phải có cái nhìn toàn cục hơn, nếu dự án không đáp ứng được yêu cầu đề ra thì phải sắp xếp giải quyết tồn tại, để hạn chế được rủi ro và không gây nên hậu quả lâu dài.

Khi thuyết phục dự án, Bộ Công thương và Vinacomin (khi đó là TKV) đều đưa ra các căn cứ cho thấy hiệu quả của dự án, dựa trên những cân nhắc tính toán kỹ lưỡng. Việc này nói lên điều gì, thưa ông?

Phải yêu cầu các cơ quan này giải trình thêm: khi lập tờ trình họ lấy số liệu ra làm sao, tính toán tác động khi đó như thế nào, tác động bây giờ ra làm sao. Việc ngay khi dự án bôxít được đưa ra, có nhiều ý kiến phản biện của nhiều nhà khoa học, nhà kinh tế nhưng dường như không được xem xét cẩn trọng cũng là một yếu tố để so sánh, phân tích. Tại sao đã có cảnh báo như vậy rồi mà vẫn quyết làm, phải có giải thích rõ ràng.

Chủ tịch hội đồng thành viên tập đoàn Than – khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) Trần Xuân Hoà trong một cuộc trả lời phỏng vấn đã nói: “Vì đây là dự án bôxít đầu tiên mà chúng tôi làm, nên phải làm đã thì mới biết đến năm nào thì có lãi”...

Cái đó phải xem lại về tư duy làm kinh tế. Dĩ nhiên, một dự án thì thời gian đầu cũng chưa thể lãi ngay. Nhưng ngay khi lập dự án cũng phải tính toán là thời điểm nào hòa vốn, thời điểm nào có lãi dựa trên cơ sở quy hoạch tổng thể tuổi thọ của cả dự án đó. Chấp nhận mấy năm đầu phải lỗ để những năm sau có lãi thì mình vẫn chấp nhận làm.

Như tôi đã nói, nếu còn tù mù là chưa biết bao giờ có lãi thì phải xem lại. Làm làm gì nếu chưa biết bao giờ có lãi?

Tất nhiên người ta có thể lấy lý do lạm phát, giá thành vật liệu, vận chuyển khác thời điểm hiện nay… Và dĩ nhiên dự báo thì cũng có xác suất nhưng giải thích phải nghe được, đúng thực tế. Còn nếu ngụy biện cho cái làm sai, làm trái, đầy rủi ro là không được.

Liệu đây có phải là thời điểm thích hợp để xem xét lại toàn bộ dự án bôxít ở Tây Nguyên, thưa ông?

Tôi biết cử tri cũng đang đặt nhiều câu hỏi liên quan đến dự án kể trên. Và chắc chắn rằng kỳ họp Quốc hội sắp tới, nội dung này sẽ được đưa ra. Chắn chắn cá nhân tôi cũng sẽ lên tiếng về vấn đề này.

Chiều 24/2, trả lời báo chí liên quan đến dự án bôxít Nhân Cơ (Đăk Nông), ông Lê Viết Chuẩn - Tổng Giám đốc Tập đoàn Than Khoáng sản (Vinacomin) cho biết, việc quyết định đầu tư cho dự án này cũng như dự án Tân Rai căn cứ vào tính khả thi về kỹ thuật và kinh tế của dự án tại thời điểm xem xét và có tính đến mức độ rủi ro.   Theo ông Chuẩn, quyết định đầu tư dự án Nhân Cơ đã tuân thủ đầy đủ quy định về quản lý đầu tư xây dựng cơ bản. Tại thời điểm phê duyệt dự án điều chỉnh (tháng 2/2010), dự án đạt hiệu quả kinh tế.   Ông Lê Minh Chuẩn bác bỏ quan điểm cho rằng, “dự án Tân Rai-Lâm Đồng đi vào vận hành sẽ không có hiệu quả kinh tế, tạo thêm gánh nặng cho Vinacomin”. Ông Chuẩn lý giải, tại thời điểm hiện nay, do kinh tế thế giới suy giảm khiến giá các mặt hàng khoáng sản, trong đó có alumin, giảm theo nên kéo hiệu quả kinh tế của dự án này đi xuống. Song, với xu thế nền kinh tế thế giới đang phục hồi, ngành công nghiệp sản xuất nhôm sẽ tăng trở lại và việc giá alumin sẽ gia tăng là hoàn toàn có thể.   Tổng giám đốc Vinacomin cũng cho biết, nhà máy alumin đang trong giai đoạn chạy thử. Ngày 26/12/2012, nhà máy cho ra sản phẩm alumin đầu tiên với chất lượng sản phẩm alumin (theo phân tích ban đầu) là đạt yêu cầu theo hợp đồng EPC đã ký kết.   “Chúng tôi cho rằng sẽ không công bằng nếu đánh giá hiệu quả kinh tế dự án chỉ căn cứ vào hiệu quả kinh tế đơn thuần của dự án đối với chủ đầu tư mà không tính đến hiệu quả kinh tế-xã hội lan tỏa, cũng như ý nghĩa chính trị, an ninh quốc phòng của dự án đối với địa phương và khu vực Tây Nguyên” - Tổng giám đốc Vinacomin nói.   Theo đó, dự án sẽ thu hút khoảng 1.500 lao động địa phương, có đóng góp cho ngân sách, tạo điều kiện phát triển công nghiệp hỗ trợ cũng như hạ tầng kỹ thuật, văn hóa xã hội cho địa phương và khu vực.   Cũng theo vị lãnh đạo này, việc nghiên cứu thu hồi các sản phẩm có ích từ bùn đỏ (thu hồi lại xút, sản xuất sắt xốp, xỉ) đã có kết quả ban đầu khích lệ, khả năng thành công lớn. Nếu thành công sẽ mang lại nguồn thu bổ sung cho dự án và đặc biệt là giảm thiểu mức độ ô nhiễm của bùn đỏ, giảm thiểu việc đầu tư hồ bùn đỏ.   Bích Diệp

Phúc Hưng (thực hiện)