Kỳ 2: Huyền thoại đánh giặc giữ làng bằng bằng độc Ch’pơơr

Đánh giặc bằng độc Ch’pơơr

Trước đây người Cơtu chủ yếu đi săn thú hay chiến đấu với kẻ thù bằng pa’nanh (nỏ) hoặc pr’lóh (một loại ống thổi tên). Pa’nanh được dùng để săn thú hoặc bắn hạ kẻ thù còn pr’loh chủ yếu để săn chim, sóc,... Nhưng chúng có một điểm chung là sử dụng nọc độc Ch’pơơr để tẩm vào đầu mũi tên.

“Hồi đó, có không ít thanh niên hạ cả một con gấu chỉ bằng một mũi tên có tẩm Ch’pơơr. Trong các cuộc giao tranh giữa các buôn làng ngày xưa, Ch’pơơr cũng là một vũ khí mà ai cũng khiếp sợ. Buôn làng nào sở hữu kịch độc Ch’pơơr là coi như nắm chắc phần thắng, không sợ bất cứ thế lực nào xâm phạm làng bản của mình” - già làng Bh’riu Prăm kể.

Không những giúp đồng bào Cơtu trong việc săn bắn, tự vệ, mà kịch độc Ch’pơơr còn làm nên những chiến thắng lẫy lừng của người Cơtu trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Trong đó, phải kể đến Anh hùng C’lâu Nâm - huyền thoại sống về người dũng sĩ diệt Mỹ không cần súng giữa đại ngàn.

Mặc dù chiến tranh đã đi qua nhưng lớp lớp thế hệ người Cơtu vẫn giữ gìn bí quyết chế tác Ch’pơơr như một niềm trân trọng với tổ tiên - Ảnh: Vương Hoàng

Theo một số già làng Cơtu, vào thời kỳ chống thực dân Pháp xâm lược, đồng bào Cơtu trên dãy Trường Sơn hùng vỹ chưa có vũ khí hiện đại nhưng vẫn tiêu diệt hàng nghìn tên địch nhờ kịch độc Ch’pơơr. “Ngày đó, nếu không có Ch’pơơr chắc đồng bào Cơtu mình cũng không còn. Làng bản cũng mất tích vì giặc Pháp xâm chiếm” - già C’lâu Nâm, một người con ưu tú của đồng bào Cơtu ở huyện Tây Giang, khẳng định.

Theo tài liệu ghi lại, trước những năm 1945, thực dân Pháp đã đặt chân đến địa bàn biên giới Tây Giang, lập đồn tại thôn Atu (xã Ch’Ơm) và thôn Z’mớ (xã Lăng). Vào tháng 6/1945, một trung đội Pháp hành quân từ bến Hiên lên Tây Giang để củng cố, tăng viện 2 đồn Atu và Z’mớ. Người Cơtu căm thù lũ xâm lược ác ôn, tận dụng vũ khí thô sơ hiện có của mình, đứng lên chống lại. Khi chúng đến thôn Abanh (xã Tr’hy), lực lượng thanh niên xã Axan đã cùng nhau vót chông tẩm độc, chuẩn bị nỏ ná, giáo dụ để phục kích. Đồng bào giả làm người gùi đồ cho chúng rồi dùng mác đâm chém, giết giặc.

Tiếp đến, các làng khác dọc đường chúng quay lại như thôn Voòng (xã Tr’hy), Pơr’ning (xã Lăng), Arui (xã Dang) cũng nô nức phấn khởi, tiếp tục phục kích đánh giặc. Vừa khiếp sợ, vừa  bị thương, bị sốt rét nên khi trở về lại bến Hiên, chúng chỉ còn sống sót vài tên.

Đồng bào Cơtu đã dùng vũ khí thò, nỏ, ná thô sơ được tẩm độc Ch’pơơr, phá vỡ kế hoạch hành quân của giặc Pháp ngay từ đầu. Cùng với đó, đồng bào Cơtu còn men theo đường rừng sang thôn Da’dụp (thuộc huyện K’lùm, tỉnh Sê Kông - Lào) giúp dân đánh Pháp, giải thoát nhân dân Lào ở một số cụm bản giáp ranh khỏi cảnh bị nhốt “nội bất xuất, ngoại bất nhập”.

Những chiến công lẫy lừng

Trong 2 cuộc chiến chống giặc ngoại xâm, đồng bào Cơtu ở các huyện miền núi Đông Giang, Tây Giang và Nam Giang (Quảng Nam) đã cùng một lòng theo Đảng, Bác Hồ, quyết tâm đánh đuổi bóng giặc xâm lăng.

Lặn lội đến tận thôn Pơr’ning, xã Lăng (huyện biên giới Tây Giang, Quảng Nam), chúng tôi cũng tìm gặp già C’lâu Nâm để nghe chính ông kể về những chiến công của mình nhờ loại kịch độc mà cha ông đã dày công sáng chế.

Trong căn nhà đầy bằng khen, giấy khen, cựu chiến binh C’lâu Nâm, dù đã ngoài 80 tuổi, vẫn quắc thước, rắn rỏi, tươi cười kể về những trận đánh giặc bằng kịch độc Ch’pơơr. Sớm trở thành một tay thợ săn có tiếng từ khi chỉ mới 13 tuổi, nhờ khả năng sử dụng thành thạo pa’nanh mà ông được tin tưởng truyền lại cách chế tác Ch’pơơr. Ngày đó cũng là ngày giặc Mỹ kéo quân giày xéo quê hương ông. Vậy là ông tham gia cách mạng, và những mũi tên tẩm Ch’pơơr cũng trở thành thứ vũ khí ông luôn mang bên mình để đánh giặc.

“Tháng 12 năm 1960, địch đi càn tại BhaNân, thôn Alanh, xã Mà Cooi. Địch hành quân từ bến Hiên lên đến đồn Kà Xah. Tiểu đội 9 người của tôi do đồng chí Bh’nướch Ríp chỉ huy phục kích, dùng nỏ, ná, cây đung đưa cắm chông… để chặn đánh giặc. Tôi dùng nỏ bắn mũi tên đầu tiên, hạ ngay tên địch bằng Ch’pơơr. Trận đó, chúng tôi tiêu diệt 39 tên, làm bị thương 6 tên mà không có một tiếng súng” - già làng C’lâu Nâm nhớ lại.

Nhưng trận đánh đáng nhớ nhất của ông là trận đánh thôn P’Jương thuộc xã Cà Dăng vào tháng 2/1964. Ngày 17/2/1964, một mình Clâu Nâm, với cây nỏ và bó tên tẩm kịch độc bên người, đột kích tiêu diệt 2 tên địch trong đồn, cướp súng, phá vỡ điện đàm của chúng rồi sau đó hạ thêm được 15 tên khác ở thôn Men, xã Cà Dăng…

Đưa cho chúng tôi xem cánh nỏ và ống tên đã lên bóng, già làng C’lâu Nâm tự hào cho biết, đó là cây nỏ đã theo ông từ trận đầu đánh Mỹ. “Chỉ nhờ nó mà tôi hạ được cả trăm tên giặc” – ông cười tự hào.

Chia tay núi rừng Đông Giang và Tây Giang, chúng tôi ra về nhưng lòng nhớ mãi lời nói của già làng Bh’riu Prăm khi tiễn biệt: “Bây giờ không còn thú dữ nữa, cũng không còn những cuộc giao tranh hay chiến đấu, nhưng đồng bào Cơtu vẫn gìn giữ bí quyết chế tác Ch’pơơr như một niềm trân trọng với tổ tiên. Bởi đó là di sản quý báu mà tổ tiên để lại. Người Cơtu mãi tự hào về Ch’pơơr, về sức mạnh kiên cường của những người con của núi”.

Vương Hoàng