“Học làm gì, mày chỉ chặt ra câu sấu là được thôi!”

Bất công lớn nhất là từ cái nhìn sai lệch

Còn Th. thì nhớ câu chuyện anh bạn của anh trai rất quý mình, đi đâu cũng rủ mình đi cho vui. Nhưng khi đám cưới thì không mời Th. Nguyên nhân anh giải thích là vì Th. bị tật, nhà gái lại kinh doanh, họ sợ mời Th. thì việc làm ăn sau này sẽ không thuận lợi.

Cũng cái chuyện may rủi mê tín, M. kể: “Em có con bạn hàng xóm vô tư lắm. Ngày mùng 1 tết nó chạy qua nhà em chơi rồi kéo em về nhà nó. Nhưng khi mới bước vào sân thì bị mẹ nó mắng té tát vì sợ rước cái xui đến cho nhà nó cả năm sau”.

Anh Tùng thì kể câu chuyện mình ra bưu điện thành phố gửi thư. Vì bệ thềm trước tòa nhà bưu điện quá cao, anh phải đánh vật mãi mới leo lên hết các thang với đôi nạng của mình. Khi đó bất chợt có chị ăn mặc lịch sự bước tới mỉm cười với anh và… móc ra cho anh 10 ngàn đồng. Tùng bảo lúc đó anh cũng chưng hửng chẳng biết phản ứng thế nào. Vì anh dù bị tật nhưng anh không ăn xin, cô gái trẻ kia cũng là có lòng tốt nên không thể chê trách.

Mỗi người một chuyện nhưng gần 30 bạn khuyết tật tham dự hội thảo tập huấn “Bình đẳng và hòa nhập cho người khuyết tật” diễn ra trong ngày 21, 22/9 đều công nhận mọi người có cái nhìn “khác lạ” đối với người khuyết tật (NKT). Cái nhìn ấy có thể là kỳ thị, khinh rẻ, chê trách, xấu xí, vô dụng…; cũng có thể là tội nghiệp, thương hại…

Bà Võ Thị Hoàng Yến, Giám đốc Trung tâm Khuyết tật & phát triển (DRD) cho rằng: “Bất công đến từ chính cái nhìn sai lệch của người không khuyết tật đối với NKT. Nếu nghĩ xấu thì xem NKT như vô dụng; nghĩ tốt thì lo họ không làm được gì, xem họ như đối tượng cần được bảo bọc, chăm sóc như người bệnh. Cả 2 cách nghĩ trên đều không tốt cho sự phát triển của cộng động NKT. Vì nhận thức sai nên dẫn đến hành vi ứng xử sai lệch, tạo thành cộng đồng NKT yếm thế và gần như “vô hình” trong xã hội như hiện nay”.

Thay đổi nhận thức để tiến đến thay đổi hành vi

Bà Hoàng Yến giải thích rõ hơn sự bất công này bằng khái niệm bình đẳng. Theo bà, bình đẳng là được đối xử như nhau, ai cũng như ai, không phân biệt người này với người kia. Ví dụ như người giàu và người nghèo trước tòa án được đối xử là như nhau trước khi bị buộc tội. Khi xem họ bình đẳng thì sẽ cho họ cơ hội cho họ như nhau. Người có tiền thì tự bỏ tiền thuê luật sư, người nghèo thì có luật sư công. Điều đó gọi là công bằng cơ hội.

Còn ở Việt Nam ta, rất nhiều chính sách dành cho NKT tưởng chừng như nhân đạo nhưng thực tế là không tạo điều kiện cho NKT được công bằng về cơ hội. Bà Yến lấy ví dụ như chính sách miễn thi đại học cho NKT. Bà cho rằng: “Vì sao người ta đề ra chính sách đó? Vì người ta nghĩ NKT không có khả năng. Còn NKT ủng hộ chính sách này là những người không tự tin vào khả năng mình có thể thi như người không khuyết tật”.

Theo bà, để có công bằng thực sự thì phải cho NKT thi cử như người không khuyết tật. Nếu vì họ bị hạn chế ở một khả năng nào đó thì có thể tạo điều kiện để giảm bớt bất tiện trên như: nếu thí sinh là người khiếm thị thì có đề thi và làm bài bằng chữ nổi, thí sinh yếu tay viết chậm thì cộng thêm giờ… Trong học tập cũng hoàn toàn có thể cho học sinh khuyết tật học hòa nhập và tạo điều kiện hỗ trợ các em học tập theo đặc thù dạng tật của các em. Đó mới thực sự là cách đối xử công, giúp NKT phát triển tốt nhất.

Bà Yến cho biết: “Hiện nay, niều người vẫn nghĩ NKT là người bệnh nên sẽ dẫn đến bảo bọc, chăm sóc thái quá, đối xử như người bệnh nên cũng không cho đi học, đi làm. Không ai tạo điều kiện cho họ làm những việc mà họ có thể làm. Lâu dần NKT nghĩ mình không làm được gì, là người vô dụng, trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội. Một số ít NKT có chút tài năng thì được khen thái quá, dẫn đến sự tự thị không đáng có. Chính cách nghĩ sai dẫn đến hành vi sai và cả 1 cộng đồng không thể phát triển tốt hơn được”.

Do đó, bà cho rằng: “Điều cần thay đổi lớn nhất hiện nay là nhận thức của cộng đồng đối với NKT cũng như nhận thức của NKT đối với giá trị của chính mình. Chỉ có nhận thức đúng mới dẫn đến hành vi đúng, tạo thành các thói quen, lối ứng xử, chính sách hỗ trợ phù hợp cho NKT phát triển, hòa nhập với xã hội”.

Tùng Nguyên