Hải quân EU hiện diện ở Biển Đông, Trung Quốc “đe” tình hình thêm phức tạp

Đây là những vấn đề được nêu ra tại phiên họp chiều 17/11, kết lại Hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông lần thứ 12, sau 9 phiên thảo luận.

Động thái của Trung Quốc, Mỹ, Châu Âu trên Biển Đông

Trong các nội dung bàn thảo, về tình hình Biển Đông hiện nay, một số đại biểu cho rằng, Trung Quốc đã lợi dụng tình hình Covid-19 để gia tăng nhịp độ hoạt động trên thực địa, mở rộng kiểm soát trên Biển Đông và cố ý va chạm với nhiều nước.

Các mục tiêu cơ bản của Trung Quốc ở Biển Đông không thay đổi, nhưng gần đây Trung Quốc chủ trương thúc đẩy lập trường quan điểm của nước này trên khắp thế giới, gây nên phản ứng mạnh của chính phủ và người dân ở nhiều nước.

Trong khi đó, Mỹ vẫn duy trì các hoạt động quân sự và tự do hàng hải, song nổi bật hơn cả là cứng rắn hơn trên mặt trận ngoại giao-pháp lý, phản đối trực diện yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông.

Một số học giả nhận định, lập trường này phản ánh xu hướng chính sách chung của chính quyền Mỹ theo hướng ngày càng cứng rắn hơn với Trung Quốc. Chính sách Biển Đông của Mỹ về cơ bản đã định hình rõ nét dưới thời Tổng thống Trump nên chính quyền sắp tới sẽ ít khả năng có điều chỉnh lớn về chiến lược.

Các diễn giả châu Âu khẳng định việc EU quan tâm và hiện diện nhiều hơn ở Châu Á nói chung và Biển Đông nói riêng trong thời gian gần đây thông qua tăng cường hợp tác an ninh với ASEAN và các nước Đông Nam Á vì muốn bảo vệ hệ thống luật pháp quốc tế, tự do thương mại và trật tự dựa trên luật lệ trong khu vực.

Tuy nhiên, ở khía cạnh khác, học giả Trung Quốc lại cho rằng sự “can thiệp” của các nước Châu Âu không phải là nước ven Biển Đông lại có thể khiến tình hình phức tạp hơn.

“Cuộc chiến” công hàm tại Liên Hợp Quốc

Các ý kiến từ khu vực Đông Nam Á thống nhất nhận định, các nước ASEAN nhìn chung phản ứng kiềm chế để không làm căng thẳng ở Biển Đông vượt ngoài tầm kiểm soát, đồng thời tập trung ứng phó với đại dịch Covid-19, duy trì chuỗi cung ứng và phục hồi kinh tế trong nước. Dù vậy, nhiều nước Đông Nam Á như Indonesia vẫn kiên quyết phản đối yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông.

ASEAN tiếp tục thúc đẩy chủ nghĩa đa phương, vai trò trung tâm của ASEAN để giữ được vị thế trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc ngày càng gay gắt, đồng thời nỗ lực thúc đẩy hợp tác biển trên cơ sở của luật pháp quốc tế, trong đó Công ước luật Biển (UNCLOS) 1982 là cơ sở pháp lý cho các hoạt động trên các vùng biển và đại dương.

Bàn về cuộc tranh luận bằng công hàm tại Liên Hợp Quốc trong vấn đề Biển Đông và tác động tới tương lai của tiến trình đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), nhiều học giả khẳng định, UNCLOS có giá trị phổ quát và toàn diện, có phạm vi điều chỉnh tất cả các vấn đề trên biển.

Công hàm của các nước đều trực tiếp và gián tiếp đề cập tới Phán quyết của Toà Trọng tài trong vụ kiện Biển Đông năm 2016, vốn phản đối các yêu sách vùng biển phi lý của Trung Quốc. Uỷ ban Ranh giới thềm lục địa của Liên Hợp Quốc đã trở thành nơi lưu giữ chính thức tất cả các công hàm, công thư phản đối các yêu sách vô lý của Trung Quốc ở Biển Đông.

Bên cạnh đó, các học giả cũng đánh giá rằng các công hàm, công thư trao đổi ở Liên hợp quốc đã có những đóng góp có giá trị trong việc làm rõ và củng cố lập trường pháp lý của các bên liên quan. Đây là nguồn tài liệu quan trọng thể hiện quan điểm của các bên yêu sách về vấn đề Biển Đông.

Cuộc tranh luận bằng công hàm là cách đấu tranh chính thức, hòa bình và mang lại sự minh bạch vì các nước yêu sách dần làm rõ các yêu sách lãnh thổ và yêu sách biển ở Biển Đông, và công bố công khai với cộng đồng và các nước trên thế giới. Diễn biến pháp lý này cũng có thể là cơ sở tham khảo cho các bên trong đàm phán COC.

Bên cạnh đó, có học giả còn đề xuất như các một số quốc gia cùng ASEAN thể hiện điểm đồng trong nhiều vấn đề pháp lý có thể tiến tới một tuyên bố lập trường chung về Biển Đông.