Đường sắt 50 năm vẫn y nguyên: Tầm nhìn và tiền chưa đủ nên cứ chắp vá?

Vấn đề này được Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu ra khi phát biểu cho ý kiến vào dự án Đường sắt (sửa đổi), tại phiên họp thứ 43 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, sáng 10/3.

Theo Chủ tịch Quốc hội, tại kỳ họp bất thường thứ 9 vừa qua, Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư dự án đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng kết nối Việt Nam với Trung Quốc. Hướng tới sẽ là dự án đường sắt Hà Nội - Lạng Sơn.

Cùng với đó, tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam cũng được Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư. Theo ông Mẫn, Bộ Xây dựng đã tính toán để tuyến đường sắt tốc độ cao này kéo dài từ TPHCM xuống tới Cà Mau, chứ không chỉ dừng ở Cần Thơ.

Tại kỳ họp cuối năm 2024, Quốc hội đã thông qua chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam với tổng chiều dài tuyến khoảng 1.541km. Dự án có điểm đầu tại ga Ngọc Hồi (Hà Nội), điểm cuối tại ga Thủ Thiêm (TPHCM), đi qua địa phận 20 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Tuyến đường sắt nối từ TPHCM xuống Cần Thơ dự kiến là dự án độc lập.

Về thực trạng phát triển đường sắt, Chủ tịch Quốc hội đánh giá "còn chậm", do chưa được quan tâm đúng mức, chưa có nguồn kinh phí đầu tư.

Dẫn chứng, ông nhắc đến tuyến đường sắt thống nhất Bắc - Nam có từ sau khi đất nước thống nhất (1975), song tới nay đã 50 năm nhưng tốc độ "vẫn y như cách đây 50 năm".

Chủ tịch Quốc hội cũng dẫn chứng tuyến đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông dài 12km làm mất hơn 10 năm, còn tuyến metro số 1 tại TPHCM dài 20km nhưng làm mất 17 năm.

"Chúng ta làm rất chậm mà thay đổi liên tục, Quốc hội phải xem xét thông qua nhiều lần. Có phải tư duy, tầm nhìn chúng ta, rồi tiền nong chúng ta chưa đủ nên cứ chắp vá, chắp vá", Chủ tịch Quốc hội đặt vấn đề.

Nhắc lại việc Quốc hội vừa thông qua dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam và các chính sách đặc thù để phát triển đường sắt đô thị tại Hà Nội, TPHCM, với tổng số vốn lên tới 3 triệu tỷ đồng, ông Mẫn nhấn mạnh cần thiết kế trong luật các chính sách mạnh mẽ để ngành đường sắt có thể bứt phá, vươn lên

Ông cũng đề nghị quy định một chương riêng dành cho đường sắt tốc độ cao và đường sắt đô thị với cơ chế ưu tiên nguồn lực, công nghệ, đào tạo công nghệ chuyên sâu, học hỏi kinh nghiệm quốc tế, nhất là Trung Quốc - nước đang triển khai đường sắt cao tốc với tốc độ 450 km/giờ.

Cũng theo ông Mẫn, phải ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong quản lý vận hành đường sắt; khuyến khích doanh nghiệp hợp tác với viện nghiên cứu, trường đại học nâng cao năng lực nội địa của ngành đường sắt.

Giải trình sau đó, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy cho biết để phát triển công nghiệp đường sắt, bộ này đã tổ chức đi 6 nước sở hữu công nghệ đường sắt dẫn đầu thế giới, đặc biệt là Trung Quốc.

Với mục tiêu đến 2035 tự chủ hoàn toàn về công nghiệp xây dựng đường sắt, Thứ trưởng Bộ Xây dựng cho rằng Nhà nước cần có cơ chế để đảm bảo đầu ra cho sản phẩm và có chính sách hỗ trợ như thuê đất...

Ngoài ra, Thứ trưởng Huy cho hay Bộ Xây dựng đã làm việc với một số tập đoàn lớn để định hướng tham gia phát triển sản phẩm công nghiệp đường sắt.

Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) được sắp xếp lại gồm 8 chương, 70 điều; giảm 2 chương và 17 điều so với Luật Đường sắt 2017.