Đề nghị lấy ý kiến đại biểu Quốc hội về việc rút BHXH một lần

Dự án Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi được các đại biểu Quốc hội chuyên trách cho ý kiến tại Hội nghị lần thứ 5, ngày 27/3, trước khi trình Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp thứ 7 tới.

Phương án rút BHXH một lần vẫn là một trong những vấn đề lớn còn ý kiến khác nhau trong dự thảo Luật.

Tăng số người thụ hưởng chế độ BHXH, giảm gánh nặng cho ngân sách

Báo cáo một số vấn đề lớn trong tiếp thu, giải trình, chỉnh lý Dự thảo Luật BHXH sửa đổi, Ủy ban Xã hội (cơ quan thẩm tra) phân tích rõ 2 phương án rút BHXH một lần, với người chưa đủ tuổi hưởng lương hưu, không tiếp tục đóng mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH và có yêu cầu nhận một lần.

Phương án 1, người lao động được chia làm hai nhóm.

Nhóm 1 tiếp tục được áp dụng hưởng BHXH một lần với người lao động tham gia BHXH trước khi luật có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025), sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện.

So với luật hiện hành, quy định này có sự khác biệt là nếu người lao động lựa chọn bảo lưu, không nhận BHXH một lần, khi đến tuổi nghỉ hưu mà không đủ điều kiện hưởng lương hưu (có tích lũy thời gian đóng không đủ 15 năm) và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội, người lao động có thể được lựa chọn hưởng các quyền lợi bổ sung.

Ví dụ, hưởng trợ cấp hàng tháng từ chính phần bảo lưu của mình trong thời gian từ khi đủ tuổi nghỉ hưu đến trước tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (75 tuổi); trong thời gian này được ngân sách Nhà nước đóng bảo hiểm y tế và nếu chết, thân nhân được hưởng trợ cấp mai táng....

Dự thảo Luật vẫn quy định nếu người lao động không nhận trợ cấp hàng tháng thì nhận BHXH một lần, nhưng sẽ mất đi cơ hội được nhận các quyền lợi bổ sung nêu trên.

Nhóm 2 là người lao động tham gia BHXH từ ngày luật có hiệu lực trở đi thì không được áp dụng quy định hưởng BHXH một lần.

Phương án 2, dự thảo luật quy định người lao động được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Thường trực Ủy ban Xã hội cho biết đa số ý kiến ủng hộ phương án 1 do Chính phủ trình, do phương án này có nhiều ưu điểm, bảo đảm kế thừa quy định hiện hành, không gây sự xáo trộn trong xã hội (không làm ảnh hưởng nhiều đến khoảng 18 triệu người đang tham gia BHXH).

Phương án này cũng hướng tới tiếp cận theo tiêu chuẩn, thông lệ quốc tế về BHXH, hạn chế  tình trạng một người tham gia BHXH có nhiều lần hưởng BHXH một lần như thời gian qua.

Thống kê trong giai đoạn 2016-2022 cho thấy có gần 25% số lượt người rút BHXH một lần đã rút từ 2 lần trở lên.

Cơ quan thẩm tra nhận định về lâu dài, quy định theo phương án 1 sẽ góp phần giúp tăng số người được thụ hưởng các chế độ của BHXH từ chính quá trình tích lũy thông qua tham gia BHXH của mình; giảm gánh nặng cho cả xã hội, ngân sách Nhà nước để thực hiện các chính sách, chế độ mang tính chất bảo trợ xã hội.

Với phương án 1, cơ quan thẩm tra cho rằng cần xác định rõ hơn về điều kiện hưởng BHXH một lần gắn với nỗ lực tìm kiếm việc làm của người lao động; nghiên cứu quy định chặt chẽ hơn theo hướng có thể giảm quyền lợi nếu hưởng BHXH một lần.

Cần giải pháp giữ người lao động ở lại thị trường 

Nhưng bên cạnh đó, có ý kiến đồng tình với phương án 2 vì không tạo "lát cắt" giữa các đối tượng tham gia trước và sau khi luật này có hiệu lực.

Thường trực Ủy ban Xã hội cho rằng quy định người lao động chỉ được giải quyết một phần thời gian đóng nên người lao động có tâm lý bị giảm, hạn chế quyền lợi.

Điều này, có thể dẫn đến phản ứng tập thể của người lao động và có thể gia tăng đột biến số người đề nghị hưởng BHXH một lần trước khi luật này có hiệu lực thi hành.

Cũng theo cơ quan thẩm tra, phương án 2 không giải quyết triệt để được việc rút BHXH một lần cũng như thực trạng một người có nhiều lần hưởng BHXH một lần thời gian qua.

Ngoài hai phương án Chính phủ trình, cũng có ý kiến đề nghị nghiên cứu, thiết kế phương án 3, có lộ trình phù hợp hoặc một phương án có nhiều phương thức để người lao động lựa chọn hay điều chỉnh tỷ lệ hưởng, hoặc có thể tích hợp phương án 2 vào nhóm 2 của phương án 1, đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ sau ngày 1/7/2025 thì vẫn cho phép người lao động hưởng một lần theo lộ trình giảm dần và chấm dứt vào năm 2030.

Dù lựa chọn phương án nào, Ủy ban Xã hội nhấn mạnh đều phải có giải pháp để giữ người lao động ở lại thị trường lao động vì đó mới là giải pháp căn cơ, lâu dài.

Cơ quan thẩm tra đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo cần tiếp tục giải trình ưu điểm, nhược điểm của 2 phương án Chính phủ trình, nhất là dự báo tác động tới một bộ phận người lao động và dự liệu khả năng phát sinh vấn đề về xã hội, kinh tế, phòng ngừa khả năng xảy ra các phản ứng tập thể từ phía người lao động.

Với việc còn nhiều phương án và nhiều ý kiến khác nhau, Thường trực Ủy ban Xã hội đề nghị đại biểu Quốc hội cho ý kiến và cho phép lấy ý kiến đại biểu bằng phiếu về quy định này, nhằm bảo đảm dân chủ, thận trọng, trách nhiệm trong xử lý vấn đề hưởng BHXH một lần.