Đầu năm nghe chuyện cúng thần rừng của người Mã Liềng

Lễ cúng thần rừng đầu năm mới

Những năm 90 của thế kỷ trước, người Mã Liềng (thuộc dân tộc Chứt) chủ yếu sống trong các hang đá hay những nhà sàn đơn sơ cheo leo trên dãy núi Giăng Màn.

Được sự vận động của Nhà nước, họ tập trung định cư ở các bản Kè, bản Cáo, bản Chuối, bản Cà Xen thuộc hai xã Lâm Hóa, Thanh Hóa, huyện Tuyên Hóa, Quảng Bình.

Với người Mã Liềng, rừng không chỉ là không gian mưu sinh mà còn gắn liền với đời sống tinh thần, tâm linh của họ từ bao đời nay. Bởi vậy, hàng năm, người Mã Liềng đều tổ chức lễ cúng thần rừng cầu mong mưa thuận gió hòa, dân bản khỏe mạnh, mùa màng tươi tốt, thú dữ không vào quấy rối.

Theo già làng Cao Dụng ở bản Kè, xã Lâm Hóa, một trong những người có uy tín nhất của người Mã Liềng, lễ cúng thần rừng được cộng đồng người Mã Liềng tổ chức vào ngày mồng 1 Âm lịch hàng năm. Đây được coi là ngày tốt lành trong năm, là thời điểm trời đất giao hòa.

Lễ vật do dân bản cùng gom góp, bắt buộc phải có động vật 4 chân và bộ nội tạng của nó. Khi đã chuẩn bị đầy đủ, dân bản theo thầy cúng của bản mang lễ vật vào cửa rừng để bắt đầu nghi lễ cúng thần rừng. Sau phần nghi lễ kết thúc, cả bản cùng nhau chia rượu thịt ăn uống vui vẻ và chúc nhau năm mới sức khỏe, rẫy nương được mùa.

Già Cao Ngụ, cũng là thầy cúng của bản Kè cho biết, lễ cúng thần rừng đầu năm là quan trọng nhất. Cũng là sự kiện trọng đại của cả bản, bởi vậy hầu như nhà nào cũng phải có người góp mặt trong lễ cúng.

Người Mã Liềng luôn tin rằng, thần rừng là vị thần tối cao, bảo hộ cho họ từ nhiều đời nay được tiếp tục sinh tồn và phát triển. Cũng có lẽ vậy, sau lễ chính đầu năm, hễ cứ khi bắt đầu vào mùa mật ong, mùa lấy măng hay thu hoạch lúa rẫy... họ đều làm lễ cúng thần rừng trước khi ăn.

Nhà hai cầu thang, buồng thiêng bất khả xâm phạm

Từ nhiều đời nay, việc làm nhà được người Mã Liềng rất chú trọng. Dù trước đây chỉ là những nhà sàn đơn sơ giữa lưng chừng núi hay bây giờ được kiên cố để định cư thì ngôi nhà của người Mã Liềng chỉ quay về hướng Nam hoặc đông Nam, lưng tựa vào chân núi Giăng Màn.

Nhà sàn phải có hai cầu thang, một dành cho nữ và một dành cho nam. Thường khi có khách tới chơi nhà họ sẽ hướng dẫn cầu thang lên xuống, khi vào nhà khách nam chỉ được ngồi phía phòng có cầu thang cho nam, nữ cũng chỉ được ngồi phía phòng có cầu thang cho nữ.

Các cột trong nhà đều có tên riêng, trong đó đáng chú ý là cột con rể và cột con dâu. Cột con rể nằm ở phía phải bên cửa phòng dành cho nam, đây là nơi người con trai ngồi khi đến tìm hiểu người con gái. Trong khi đó người con gái ngồi ở cột tương ứng bên phía gian dành cho nữ, gọi là cột con dâu.

Bên gian phòng của nam luôn có có cửa sổ gọi là cửa ma, là nơi đưa người chết từ nhà ra ngoài. Khi ngồi trong nhà không được thò đầu ra ngoài cửa sổ ma. Già Cao Xuân, ở bản Cáo cho biết, tập tục của người Mã Liềng là không thờ cúng tổ tiên, bởi vậy khi trong nhà có người chết phải chuyển đi chôn từ cửa sổ để linh hồn người chết không nhớ đường quay về quấy phá người trong nhà.

Một điều đáng lưu ý là người Mã Liềng rất kị khi khách tới chơi mà huýt sáo trong nhà. Theo già làng Cao Dụng, như vậy thể hiện sự thiếu tôn trọng với các vị "ma nhà". Và họ đặc biệt sợ tiếng sét. Mỗi khi trời mưa to kèm theo sấm sét, người Mã Liềng đều ở trong nhà dù hết gạo hết thức ăn.

Ngoài ra, trong căn nhà của người Mã Liềng bao giờ cũng được thiết kế một gian gọi là gian Bảy. Gian này chứa buồng thiêng (phòng ngủ của hai vợ chồng chủ nhà) là nơi linh thiêng bất cứ cái gì cũng không được xâm phạm vào.

Trên góc buồng thiêng có thờ "ma Nộ", hay là bộ cung tên dùng để đi săn bắn. Ngày nay, người Mã Liềng đã ít vào rừng săn bắn nhưng nhà nào cũng còn giữ tập tục này. Buồng thiêng ngoại trừ hai vợ chồng thì không ai được phép vào, hi hữu lắm thì cho con trai vào lấy đồ còn lại đặc biệt kiêng kị con dâu hoặc con rể.

Ngày nay, với sự quan tâm đầu tư của Nhà nước, cuộc sống của người Mã Liềng đang đổi thay từng ngày. Những quả đồi dưới chân dãy Giăng Màn giờ ngút ngàn rừng keo.

Người Mã Liềng cũng đã bắt đầu tập quen với lúa nước. Họ đã không còn phải chạy ăn từng bữa như trước đây. Nhưng những tập tục được lưu truyền từ cha ông vẫn được thế hệ con cháu giữ gìn như minh chứng cho sức sống mãnh liệt của tộc người Mã Liềng từ bao đời nay.

Tiến Thành