Đập Cửa Đạt vỡ vì hệ số an toàn không đảm bảo

>> Vỡ đập, hàng vạn ngôi nhà chìm trong nước

Tiến sĩ Trần Nhơn, nguyên Bộ trưởng Bộ Thuỷ lợi, cho biết quan điểm về sự cố vỡ đập Cửa Đạt. Ông khẳng định, nói “do trời” là không đúng, đây là lỗi do chính con người gây nên. “Chúng ta chọn phương án thực hiện chưa hợp lý, hoặc không lường trước được các vấn đề nảy sinh”, ông nói.

Thưa ông, những biểu hiện nào về sự cố vỡ đê Cửa Đạt là do nguyên nhân chủ quan của con người?

Điều này thể hiện ở những mặt như quan điểm chỉ đạo, phương pháp điều hành, vấn đề tác nghiệp… Có thể quan điểm điều hành của anh là đúng, nhưng khi triển khai lại không thực hiện như ý đồ chỉ đạo đưa ra. Vừa rồi chúng ta đã cho lũ tràn qua đập đá đổ nên mới xói, do đó cần tìm hiểu phương án dẫn dòng, dẫn lũ tràn qua mặt đập đã hợp lý chưa. Cái này trên thế giới đã làm, nhưng Việt Nam thì đây là lần đầu. Mà đã làm lần đầu thì phải phân tích một cách khoa học phương án đó.

Tôi biết trước khi thực hiện, có hai phương án dẫn lũ để thi công trong mùa mưa bão. Phương án một là làm hai đường ngầm dẫn nước, phương án hai là sử dụng một đường hầm dẫn nước nhỏ hơn, phần nước còn lại sẽ cho tràn qua mặt đập chính. Người ta cho rằng lựa chọn phương án hai sẽ tiết kiệm được nhiều kinh phí.

Vậy cho nước tràn qua mặt đập có phải là phương án tối ưu trong trường hợp này, thưa ông?

Theo tôi, lựa chọn phương án cho tràn qua mặt đập đá đổ là mạo hiểm, phiêu lưu. Nếu tôi là người quyết định thì tôi không chấp nhận phương án đó. Vì là đập đá đổ nên phía thượng lưu sẽ có một lớp bê tông nằm nghiêng, nhưng phía sau mặt đập là đá nên khi nước chảy xuống  từ phía mặt đập với tốc độ rất lớn thì sẽ xói lở phần đá phía dưới. Vấn đề chính nằm ở đó. Bây giờ cần có đánh giá nghiêm túc, khảo sát một cách cẩn thận.  Việc cho tràn qua mặt đập là vấn đề rất nguy hiểm, thế giới người ta có làm nhưng chúng ta mới làm lần đầu.  

Với công trình lớn như vậy thì chúng ta có nên thiết kế theo phương án đập đá đổ?

Thiết kế theo phương án đập đá đổ là đúng, đập Thác Bà, đập thuỷ điện Hoà Bình cũng được thực hiện theo phương án này… Nhưng điều đáng nói là việc cho tràn nước qua đập là có vấn đề. Thiết kế đập tràn này là không đảm bảo, và việc gia cố chân đập cũng không đảm bảo. 

Ông nói rằng phần gia cố thân đập có vấn đề?

Gia cố đã không đủ đáp ứng chống lại lưu tốc dòng chảy. Chúng ta không nói về lưu lượng dòng chảy mà đang nói về lưu tốc. Tức là tốc độ dòng chảy. Nếu quả cam rơi vào đầu anh cách một mét thì không vấn đề gì, nhưng cũng quả cam đó rơi vào đầu anh cách mười mét thì chắc chắn anh sẽ bị đau. Người ta đổ cho lưu lượng dòng chảy vượt so với thiết kế, nhưng không ai đặt vấn đề về lưu tốc trong sự cố vừa rồi.

Nếu như lưu lượng lũ tăng mà tràn qua đập gia cố không đủ mà tràn qua chỗ khác không gia cố dẫn đến vỡ đập là chấp nhận được. Nhưng ở Cửa Đạt thì nước vẫn chảy trong phần đập gia cố, do đó cái chính là chúng ta gia cố chưa đúng.

Khi lưu lượng lũ tăng từ 5.000m3/giây lên 7.000m3/giây thì cũng chỉ tăng thêm 40%. Do đó tăng thêm 40% lưu lượng dòng chảy thì cũng nằm trong ngưỡng an toàn. Một đợt lũ to như vậy nhưng thiết kế chỉ 5.050m3/giây và mới chỉ tăng lên 40% mà đâp đã bị vỡ chứng tỏ thiết kế có vấn đề.

Và nếu nói lưu lượng lũ thực tế quá lớn so với lưu lượng lũ thiết kế là nguyên nhân gây xói lở là không thỏa đáng.

Ðể tính toán thoát lũ, công ty tư vấn đã tính toán lưu lượng lũ ứng với tần suất 5%, là 5.050m3/giây, thưa ông?

Tôi chưa nói đến việc chọn 5% đã là tốt nhất trong trường hợp này chưa, nhưng với đập Cửa Đạt thì tần suất đó phải giảm xuống. Nếu là công trình trên sông không chứa nước thì thiết kế 5% có thể chấp nhận được. Nhưng đây là đập chứa nước nên không thể lấy 5%. Riêng cái này là không được, nếu lấy 5% thì phải có một hệ số an toàn nào đó. 5% chỉ trong trường hợp bình thường, đó là trường hợp sông không có hồ chứa. Trong trường hợp này nếu quy phạm cho phép là 5% thì người thiết kế cũng phải cho một hệ số an toàn nhất định.

Và như vậy lý giải đập vỡ là do lưu lượng lũ vượt mức cho phép là không hợp lý?

Cách trả lời như vậy là chưa thoả đáng. Nếu một người thiết kế thận trọng, có đầu óc nhìn nhận thấu đáo thì anh phải giảm tần suất xuống, hoặc phải có hệ số an toàn cao hơn. Giả sử trong trường hợp Cửa Đạt, nếu cho hệ số an toàn là 50% thì đã chịu được dòng chảy 7.500m3/giây.

Nói như ông thì công trình Cửa Đạt không có hệ số an toàn?

Có hay không thì khó xác định, nhưng nếu có thì hệ số an toàn này là chưa đủ. Nhưng theo tôi cái chính ở đây là lưu tốc, một dòng nước như vậy rơi xuống từ cao trình đó thì sức phá huỷ là rất lớn. Cần kiểm tra lại khả năng chống lưu tốc ở công trình này.

Xin cảm ơn ông!

Trần Hưng (thực hiện)