Chuyện hai chú voi Bác Hồ tặng Vườn bách thú Leningrad

Năm 1954, khi hòa bình vừa được lập lại ở Việt Nam, Người đứng đầu Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có một quyết định ngoại giao "nhìn xa trông rộng," - đó là tặng hai chú voi cho trẻ em thành phố Leningrad (nay là St. Petersburg) nhân dịp kỷ niệm 10 năm ngày thành phố bên bờ sông Neva phá vỡ vòng vây phong tỏa của phát xít Đức.

Đã gần 70 năm trôi qua song câu chuyện thú vị về hai chú voi này vẫn còn nguyên những giá trị nhân văn cũng như ngoại giao giữa hai dân tộc Việt Nam và Nga.

Hai chú voi này đã phải đi suốt hơn 1 năm tại Việt Nam để đến được biên giới với Trung Quốc. Từ đây, hai chú voi cùng đoàn tháp tùng 6 người, 4 quản tượng, 1 phiên dịch và một đại diện của Chính phủ Việt Nam, được di chuyển bằng tàu hỏa tới Bắc Kinh, nơi họ lưu lại 2 tháng để voi thích nghi với khí hậu mới và đồ ăn.

Sau đó, hai chú voi băng qua vùng Siberia rộng lớn, đi qua Chita, Irkutsk, Novosibirsk, Omsk, Perm, và đến ga hàng hóa Leningrad - Phần Lan của thành phố St. Petersburg ngày 9/10/1954.

Ngôi nhà của hai chú voi Xung và Cung (tên trong bản dịch tiếng Việt tác phẩm truyện tranh "Xung và Cung - đôi bạn voi dũng cảm" do Nhà xuất bản Kim Đồng phát hành), là Vườn bách thú Leningrad. Ngày nay, đến Vườn bách thú gần 160 tuổi ở thành phố St. Petersburg, chúng ta không còn thấy voi hay khu vực nuôi voi. Nhân viên của Vườn bách thú cho biết ngôi nhà trước kia của Xung và Cung nay là địa điểm ở trung tâm vườn bách thú, hiện là nơi ở của một chú hươu cao cổ. Tuy nhiên, trong khuôn viên Vườn bách thú vẫn trưng bày những bức ảnh kể về hai chú voi Việt Nam.

Nhân viên Vườn bách thú Elena cũng dẫn tôi đến kho chứa các vật dụng lưu niệm trước đây trong đó vẫn lưu lại một tấm biển giới thiệu về voi châu Á.

Quay trở lại câu chuyện về hai chú voi Việt Nam, Xung và Cung là những chú voi chiến, đã vận chuyển những cây to cho một xưởng sản xuất diêm, sau đó lập nhiều chiến công khi tham gia vận chuyển súng đạn, lương thực cho du kích trong cuộc chiến chống thực dân Pháp.

Việt Nam đã chọn những chú voi to nhất để tặng thành phố Leningrad. Vì vậy, hai chú voi khi đến Liên Xô đều đã nhiều tuổi. Cuốn sách "Những con vật trong vườn bách thú Leningrad" của E. Denisenko viết rằng theo giấy tờ, cả hai chú voi sinh năm 1907, tuy nhiên theo đánh giá của Giám đốc Vườn bách thú Berlin (Đức), Giáo sư Heinrich Date khi đến thăm thì Xung "trẻ" hơn so với tuổi trong hộ chiếu, sinh khoảng năm 1918-1920.

Một điểm đáng chú ý khác trong cuốn sách của Denisenko là dịch từ tiếng Việt ra tiếng Nga thì Xung có nghĩa là Hùng trong từ "anh hùng" và Cung có nghĩa là Công trong từ "chiến công".

Điều thú vị chưa dừng lại ở đây. Ngày 9/12/1956, voi cái Cung đã sinh hạ được một chú voi con. Đầu tiên, chú voi con có tên gọi là Leks là chữ cái ghép của các từ Leningrad, Cung và Xung. Tuy nhiên, do là "bé gái" nên voi con được gọi là Leksi. Việc Leski ra đời là sự kiện chưa từng và cũng là duy nhất đối với Vườn bách thú Leningrad. Leksi cũng đã đem lại những niềm vui vô bờ bến cho các trẻ em đến vườn bách thú. Điều này được thể hiện qua những bức ảnh chụp chung của Leski với trẻ em Leningrad.

Điều đáng tiếc là niềm vui này không kéo dài lâu. Voi cái Cung bất ngờ qua đời năm 1957. Còn Leksi cũng chỉ sống đến ngày 6/4/1959, nguyên nhân sau này được xác định là do còi xương, thiếu canxi. Sau đó, voi đực Xung, đến năm 1960, có "bạn gái mới" là một con voi châu Phi 15 tuổi đến từ rạp xiếc của Pháp, tên là Krospi. Hai con voi này sống với nhau đúng 20 năm nhưng không có thêm voi con nào nữa.

Xung qua đời ở tuổi 78 vào năm 1981 và là chú voi cuối cùng của Vườn bách thú Leningrad.

Ở khía cạnh văn hóa, hai chú voi Việt Nam đã trở thành huyền thoại trong câu truyện tranh nổi tiếng của họa sỹ tài năng Vladimir Shevchenko và nhà viết văn cho thiếu nhi nổi tiếng Liên Xô và Nga Vitaly Bianchi. Ban đầu, câu chuyện về hai chú voi Việt Nam chỉ là những bức tranh trong luận văn tốt nghiệp của họa sỹ Shevchenko.

Bà Galina Nikolskaya, con gái họa sỹ nổi tiếng Vladimir Shevchenko, kể lại: "Bố tôi đã đọc được 3 khổ câu chuyện về hai chú voi trong một bài viết ngắn trên báo, và người viết bài là nhân viên vườn thú Vladimir Aleksandr. Bố tôi tìm gặp và phỏng vấn Vladimir Aleksandr và biết rõ câu chuyện về hai chú voi. Ông ấn tượng với câu chuyện vì chính mình từng là người lính, vì nó liên quan đến hai nước, liên quan đến những con người thú vị, Hồ Chí Minh, Việt Nam, và cuộc chiến tranh chống thực dân Pháp, và ông cũng rất kính trọng nhân dân Việt Nam dũng cảm. Ông đã vẽ được những bức tranh tuyệt vời để bảo vệ thành công luận án tốt nghiệp."

Sau đó, có người khuyên Shevchenko nên xuất bản câu chuyện về hai chú voi Việt Nam. Shevchenko đã tìm đến nhà văn Vitaly Bianchi để viết lời cho câu chuyện. Những bức vẽ của Shevchenko đã gây ấn tượng mạnh với Bianchi và thế là truyện tranh  "Xung và Cung" ra đời tại Liên Xô năm 1957.

Theo lời bà Galina, cuốn truyện tranh này đã phát hành tới 1 triệu bản tuy nhiên cho đến nay không tìm được bản gốc. Bà Galina cũng cho biết cuốn truyện tranh "Xung và Cung" cùng với truyện tranh kể về trận chiến Borodino phỏng theo thơ Lermontov là hai tác phẩm nổi tiếng nhất của họa sỹ tài hoa Shevchenko. Đặc biệt, truyện "Xung và Cung" đã trở thành biểu tượng hạnh phúc của họa sỹ Shevchenko vì cuốn truyện đã giúp cho sự nghiệp của ông cất cánh.

Có mặt trong buổi triển lãm về họa sỹ Shevchenko tại Moskva, dịch giả Nguyễn Quốc Hùng, người tham gia dịch ra tiếng Việt truyện tranh "Xung và Cung" bày tỏ: "Câu chuyện này rất cảm động. Tôi nghĩ nó phải được chuyển tải đến càng đông độc giả đọc càng tốt, đặc biệt là những người Việt Nam bởi nhiều người còn chưa biết về câu chuyện này. Phải nói đó là một trang đối thoại văn hóa rất rực rỡ giữa hai nước, hai dân tộc chúng ta và những người trẻ càng cần phải biết thêm về truyền thống hữu nghị giữa nhân dân hai nước".