Chuyện chưa biết về người mê rùa Hồ Gươm

Được biết, một số nhà nghiên cứu về loài rùa như Tiến sĩ Peter Maylan (Đại học Eckerd); Giáo sư Kraig Adler (Đại học Cornell - Mỹ) đồng ý với quan điểm của PGS Hà Đình Đức rằng rùa hồ Gươm thuộc loài rùa mai mềm nước ngọt khổng lồ, loài thứ 5 cũng ở Việt Nam và cũng là loài thứ 23 trên thế giới, không phải xuất xứ từ một giống rùa Thượng Hải nào như tin đồn...

Ít ai biết rằng, để có được kết luận và là minh chứng, bằng chứng khoa học ấy, gần 20 năm trước PGS Hà Đình Đức đã phải lao tâm khổ tứ như thế nào.

Một giả thuyết táo bạo, Cụ Rùa Hồ Gươm sẽ không cô đơn?

"Cuộc đời không có gì đáng kể nhưng chẳng có gì đáng kể nếu không có cuộc đời! Mà cuộc đời chỉ đáng kể nếu như anh đam mê một cái gì đấy... Với tôi thì thứ đam mê là loài rùa!"

Nhớ gần mười năm trước, Nhớ gần mười năm trước, cái đêm lạnh nằm ở nhà khách Vườn quốc gia Cúc Phương,TS, PGS Hà Đình Đức với chất giọng khàn và rè cố hữu  đó  buông  câu ấy  rồi lại châm thêm một điếu thuốc mới. Chao ôi, cái ông này kéo thuốc mới ghê!  Tôi cũng biết thêm, ông tiến sĩ này không những mê rùa mà trước đây niềm đam mê nhiều năm của ông là bò xám. Cái giống bò tưởng như đã tuyệt chủng trên thế giới nghe đâu lại xuất hiện ở Tây Nguyên trong những năm đầu tám mươi của thế kỷ trước...

Ông cưỡi voi cùng một số nhà khoa học quốc tế rong ruổi khắp núi rừng Tây nguyên mải mê đi nghiên cứu giống bò xám. Một viên đạn của bọn người xấu bất ngờ xuyên thủng phổi phải của ông đã hất nhà khoa học này trở lại Hà nội cùng với nỗi đam mê xếp xó. Nhưng lành bệnh, ngay lập tức ông lại có thứ đam mê mới: mê rùa! Mà chẳng phải thứ rùa lển nghển thứ nướng trui thứ xào lăn ở miệt vườn Nam Bộ hay thứ rùa vàng xinh xẻo khách du lịch vẫn thường thấy bày bán ở khu du lịch Tam  Đảo hay Sapa... mà là Rùa thiêng huyền thoại ở Hồ Gươm!

Phong cách  ấy của Phó giáo sư, tiến sĩ Hà Đình Đức khiến không ít ngành lẫn người có trách nhiệm ở cấp thành phố và Trung ương có liên quan đến cụ Rùa Hồ Gươm, khó chịu thì có nhưng đành chấp thuận và vui lòng cộng tác với ông vì cái chung.

Người viết bài này đã có được may mắn là đầu năm 1988 được ông Đức cho coi cái biên bản in rô-nê-ô của Uỷ Ban hành chính Hà Nội vào cuối những năm sáu muơi có cái tên ngồ ngộ Về việc con ba ba chết ở Hồ Hoàn Kiếm kê biên rất tỷ mỷ về việc con rùa (khi ấy người ta gọi là con ba ba?) ở Hồ Gươm chết và phương thức xử lý ra sao (kể cả việc đem xẻ thịt để bán?) cùng những ý kiến của những cá nhân và cơ quan có trách nhiệm để hiện tại Rùa được quàn ở Đền Ngọc Sơn... Sau đó tôi đã viết bài đăng trên tờ Tiền Phong với cái tên Về Cụ Rùa thiêng hiện quàn ở Đền Ngọc Sơn.

Cái năm tôi cùng ông dung dăng về Cúc Phương là thời điểm  không ít người vốn yêu rùa Hồ Gươm (tất nhiên là chưa nhiệt thành bằng ông) hoang mang thậm chí hơi bị choáng là Hồ Gươm từ trước đến nay nhiều người tưởng có một đàn rùa quý nhưng tiếc thay sự thật trong lòng hồ mênh mông kia chỉ nhõn mỗi một cụ Rùa!

Thời  Holôxen- vẫn chất giọng khàn khàn cố hữu của nhà sinh học đam mê rùa - cách đây 15.000 năm, con sông Cái tức sông Hồng ấy lượn ngoằn ngoèo trong vùng đất Đại La rồi sau đó vặn mình chuyển dòng chảy để sinh ra hồ Dâm Đàm (Hồ Tây) Hồ Lục Thuỷ và hơn chục hồ anh hồ em kéo dài một vệt từ Tây Bắc xuống Đông nam.

Suốt chiều dài lịch sử Thăng Long Đông Đô Hà Nội, tuyệt không có chính sử lẫn dã sử, sử sách cùng huyền thoại nhắc tới loài rùa to ở bất kỳ đầm hồ nào ở vùng này trừ  con hồ Lục Thuỷ (Hồ Gươm sau này) ở thế kỷ XV, sau ngày vua Lê Lợi trả gươm thần.

Nhiều năm nay chúng tôi đã bỏ nhiều công sức khảo sát hàng chục đầm hồ của Hà Nội và lân cận nhưng tuyệt nhiên không phát hiện ra loài rùa nước ngọt mai mềm như cụ Rùa Hồ Gươm cả! Chính vì thế mà chúng tôi đã thuyết phục được các nhà khoa học các thành viên của Hội Rùa quốc tế như tiến sĩ Peter Mayland  của trường Đại học Eckerd (Mỹ) Giáo sư  Kraig Adler Trường Đại học Cornell (Mỹ)... và họ cũng đồng ý với quan điểm rằng rùa Hồ Gươm thuộc loại rùa mai mềm nước ngọt và là loài rùa thứ 5 có ở Việt nam cũng là loài rùa thứ 23 trên thế giới (hiện nay họ rùa nước ngọt trên thế giới chỉ có 22 loài).

Chúng tôi đi đến kết luận bước đầu như thế này đồng thời cũng là một giả thuyết: Rùa Hồ Gươm không phải là loài rùa tự nhiên vốn sống ở đây mà được đưa từ nơi khác thả vào Hồ Gươm! Vậy rùa Hồ Gươm  có quê gốc ở đâu? Ai thả ? Vâng, qua rất nhiều lần quan sát khảo sát kỹ càng chúng tôi lấy làm tiếc mà thông báo với bàn dân thiên hạ rằng Hồ Gươm chỉ còn mỗi một cụ rùa có cái đốm tráng trên đầu này thôi!

Vâng đúng như điều bất hạnh mà các anh nói, nếu cụ đây mà có mệnh hệ gì thì Hồ Gươm huyền thoại bao đời nay chỉ còn là một cái ao to tướng rêu xanh... Chính vì thế mà bằng việc làm khoa học của mình, chúng tôi đã và đang mạnh dạn góp phần trả lời câu hỏi trên là tìm quê của cụ Rùa. Một vấn đề nghiêm túc được đặt ra là biết đâu cụ có họ hàng hậu duệ và khi ấy việc con cháu tìm về cụ tổ sẽ diễn ra? Rồi biết đâu cụ Rùa Hồ Gươm nếu còn khả năng "ấy'' thì điều kỳ diệu "kế tổ tông chi nghiệp'' sẽ xảy ra và mặt nước Hồ Guơm sẽ tránh được cái hoạ quạnh quẽ?

Theo Tiến sĩ tìm về quê cụ Rùa..

PGS, TS Hà Đình Đức kể mà cứ như đùa cho tôi nghe rằng, ông hình như có "duyên'' với cụ Rùa Hồ Gươm hay sao ấy bằng cớ là mỗi lần ông đáo qua Hồ Gưom hay có cuộc họp bàn về rùa Hồ Gươm là y như rằng rùa nổi(!) đi thuyền ra Tháp Rùa ba lần thì cụ "theo'' 2. Chụp ảnh thì cụ ngẩng rõ chi là cao cái đầu cho mà chán chê ngắm nghía!? vv...

Năm ngoái đang buồn rầu thông báo với mấy anh em báo giới rằng chỉ còn một cụ ở Hồ Gươm thôi thì bất ngờ ông nhận được điện thoại  từ xã Quảng Phú  huyện Thọ Xuân, Thanh Hoá rằng có một người bắt được ổ trứng rùa!

Người gọi là ông Tạ Đình Dần, chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã. Duyên do là thế này: Quê ông Đức vốn ở Thọ Xuân rất gần với khu di tích Lam Kinh. Một lần về quê, ông nghe người ta kể ở Vụng Sung, một nhánh của con sông Lương (tên thời Lê Thái Tổ) là sông Chu bây giờ, trước đây có loài rùa to bằng cái chiếu đôi. Lâu rồi, có lần dân bắt được xẻ thịt... Hiện nay ở huyện Quan Hoá (huyện miền núi của Thanh Hóa) có nhà gần thị trấn đang giữ cái mai rùa ấy làm cái máng để tắm!

Lại nghe ở xã Quảng Phú cách đây mấy năm, dân bắt được ở hồ Thần và Hồ Sen của xã một con rùa nặng tạ rưỡi và cũng mang xẻ thịt. Linh tính như mách bảo ông  Đức điều gì... Quan Hoá thì xa nhưng Quảng Phú thì gần. Ông về quê rồi tìm đến Xã Quảng Phú.  Gặp chủ tịch. Bí thư. Gặp dân. Chuyện bắt được rùa to như thế là có thật, ông Đức dặn lần sau nếu bắt được rùa hay trứng thì điện cho ông. Lần nhận được điện ấy tốc táo trở về  Thanh Hoá thì cái nhà bắt được trứng (to bằng quả trứng ngan, mà những bảy quả) họ luộc chén mất rồi!

...  Lần ấy, tôi theo ông Đức về Quảng Phú. Sau khi làm việc với ông Dần, Chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã Quảng Phú, một xã 98 phần trăm dân theo đạo Thiên Chúa, đời sống mấy năm nay cũng đơ đỡ là nhờ chuyển đổi cơ cấu kinh tế. Bằng cớ là chúng tôi được uống sữa tươi (xã có hơn 100 con bò sữa) thay nước chè xanh như mấy năm trước.

Chúng tôi theo ông Đức và ông Thái (ông Thái là người bắt được rùa cách đây mấy năm) ra hồ Thần và hồ Sen của làng. Trước mặt là tít tắp là mênh mông không phải rộng mà là dài thườn thượt hai cái hồ nối nhau.  Điều hơi bị lạ là Hồ Sen và Hồ Thần cách nhau chỉ một rặng cây và và (một loại cây thân gỗ lá to mọc ở đầm lầy hoặc vùng chiêm trũng cùng với năn lác) nhưng Hồ Sen thì rậm rì năn lác và và  cựng sen súng còn bên hồ Thần thì tịnh không có thứ cây gì mọc ngoài nước trắng rợn?

Ông Thái cho hay, hàng bao đời nay quanh năm chỉ phập phềnh rậm rịt cỏ vạo và năn lác hoang vu như thế. Xã cũng chưa biết "chuyển dịch'' khu đầm dài tới 7 cây số có chỗ sâu lút dầu người thành vùng chuyên canh cây gì con gì! Và cũng chưa có hộ nào dám đấu thầu cả! Qua ông Đức, tôi biết được khu đầm hoang dài ngoẵng này có thể là một nhánh của con sông Chu đã chết hoặc dấu tích còn lại của sự biến dạng của sông Chu trước đây.

Khu đầm này như ông Thái cho biết là khá nhiều cá. Có năm bắt đựợc con mè cắt sáu, mỗi lát cắt tới 15 kg. Con Chạnh (từ gọi rùa ở vùng đây) cũng lắm. Thường câu được con cỡ mươi mười lăm kilogam. Ba năm trước, ông Thái và mấy người nữa câu dược con chạnh to nhất. Phải trên tạ rưỡi. Riêng thịt xẻ ra hơn tạ. Mang ra chợ bán chỉ vài nghìn một cân. Ăn nó phải có nhiều gia vị, nấu nướng cũng lỉnh kỉnh...