Báu vật giếng Chăm cổ xứ Đoài

Trong đình làng Đại Phùng (xã Đan Phượng, huyện Đan Phượng, Hà Nội) có một giếng cổ hàng trăm năm tuổi làm bằng đá ong được người dân địa phương coi như một báu vật.

Đình làng Đại Phùng nhìn bên ngoài cũng giống như các ngồi đình ở các làng quê Bắc Bộ. Gần như chỉ có người dân địa phương mới biết tới sự tồn tại của giếng cổ bên trong.

Cổ giếng có chiều cao 55cm, dày 13,5c. Đặc biệt, giếng được làm bằng đá ong từ cổ xuống đến đáy. Theo ông Bùi Vinh Thủy - thủ từ đình Đại Phùng, giếng do thợ người Chăm xưa tạo tác.

Phần cổ giếng được làm từ đá ong nguyên khối rất đẹp và khác lạ so với các loại giếng khơi vùng quê Bắc Bộ. Giếng này khi xưa cung cấp nước cho 2 xóm đình Đông và đình Tây, đến khoảng năm 1964 thì ít được sử dụng do các hộ dân đã dần tự đào giếng riêng.

Do nguồn nước trong sạch dồi dào, mực nước của giếng gần như không bao giờ thay đổi dù có dùng nhiều. Hiện tại một phần lòng giếng đã được gia cố lại bằng xi-măng ở phía trên mực nước.

Nước giếng vẫn được sử dụng, dùng pha trà hoặc đồ xôi rất ngon.

Cũng tại xã Đan Phượng, một giếng cổ nằm ven đường được xem như dấu tích lập làng khi xưa, đến nay vẫn còn được sử dụng.

Giếng nằm gần sát với cổng của một xóm nên xóm được đặt tên là xóm Giếng. Hai bên cổng hiện vẫn còn lưu đôi câu đối: Đoài Khê hương sắc vạn thuở giữ tinh hoa / Giếng cổ mát trong ngàn năm lưu dấu tích. Theo lời 2 cụ Ngô Thị Thái và Nguyễn Thị Năm (người xóm Giếng), khi sinh ra thì giếng đã có từ rất lâu rồi.

Cổ giếng bên trong làm bằng đá ong nguyên khối, phần thềm giếng bên ngoài lát gạch thẻ có độ cứng cao. Đây có thể là dấu vết của một đợt trùng tu nâng cao cổ giếng.

Tuy nằm ngay ven đường làng nhưng giếng lúc nào cũng sạch sẽ, phần cổ giếng vẫn hằn rõ vết kéo nước lâu đời. Người dân xóm Giếng cho biết, thời trước lính Tây từ bốt Phùng cũng vào đây lấy nước dùng vì nước trong sạch và ngọt mát.

Bên trong giếng, các lớp gạch xếp chồng lên nhau dưới phần cổ giếng bằng đá ong.

Giếng cổ làng Đông Khê (xã Đan Phượng) lại được làm hoàn toàn bằng đá xanh nguyên khối, khác biệt so với những giếng nước quanh vùng. Người làng Đông Khê không ai còn nhớ giếng được đào từ bao giờ, nhiều người coi giếng như vật vật báu vật của làng Đông Khê.

Cổ giếng cao 80cm, được chế tác từ đá nguyên khối, tuy có một vài điểm sứt mẻ nhưng nhìn tổng thể hình dáng giếng vẫn còn khá nguyên vẹn.

Giếng đá Đông Khê nằm ngay cổng xóm Ngõ Lộc và sát với một khu chợ song quanh giếng lúc nào cũng sạch sẽ, hiện người dân vẫn dùng gàu kéo nước để sử dụng.

Xung quanh lòng giếng có rất nhiều rãnh nhỏ chạy dài khoảng 40cm. Người dân cho rằng đây là vết hằn của việc kéo gàu nước khi xưa.

Theo anh Nguyễn Văn Quảng (50 tuổi, người làng Đông Khê), trước đây người làng đều sử dụng chung nguồn nước này, khoảng những năm 70-80 còn có một dãy nhà tắm xây bên cạnh giếng.

Bên trong, phía dưới cổ giếng bằng đá xanh nguyên khối là những viên đá hình chữ nhật cao 18cm, mặt cắt hơi cong xếp so le tạo thành hình tròn xuống đến đáy giếng. Những viên đá này tạo thành lòng giếng vững chắc, và cũng có tác dụng gần giống với bộ lọc thô.