Sự biến mất bí ẩn của bức tranh đắt nhất thế giới trị giá 10.200 tỷ đồng

Sau 4 năm xác lập kỷ lục về giá trong thế giới hội họa, bức tranh vẫn nằm trong vòng bí ẩn, không xuất hiện công khai tại bất cứ triển lãm nào, khiến giới sưu tầm cảm thấy lạ lùng.

Bức tranh đắt nhất thế giới đang được cất giữ ở đâu?

Bức "Salvator Mundi" (Người giải cứu thế giới) được một số chuyên gia hội họa tin là tác phẩm do đích thân danh họa Leonardo da Vinci thực hiện vào khoảng thời gian từ năm 1499 tới 1510.

Tác phẩm từ lâu vốn bị cho là tranh do học trò của vị danh họa thực hiện trong xưởng vẽ do Da Vinci đứng đầu, nhưng rồi sau khi tranh được phục chế, được đánh giá lại, rồi được đem trưng bày tại những bảo tàng nổi tiếng hồi năm 2011-2012, thân phận của bức tranh hoàn toàn đổi khác.

Sau khi tác phẩm được nhà đấu giá Christie rao bán với danh nghĩa là tác phẩm do Da Vinci thực hiện, đi kèm là một số ý kiến xác nhận của các chuyên gia hội họa, tác phẩm đã được bán ra với mức giá lên tới 450,3 triệu USD vào ngày 15/11/2017 tại New York, Mỹ. Người mua khi ấy là một hoàng tử đến từ Ả Rập Saudi.

Mức giá này đã xác lập kỷ lục giúp bức "Salvator Mundi" trở thành bức tranh đắt nhất từng được bán ra tại một cuộc đấu giá.

Sau thương vụ mua tranh gây sửng sốt này, có nhiều tin tức được đưa ra cho biết kế hoạch trưng bày tác phẩm tại bảo tàng Louvre ở Abu Dhabi, nhưng cho tới tận hôm nay, sau 4 năm, bức tranh vẫn nằm trong vòng bí ẩn, không xuất hiện công khai tại bất cứ triển lãm nào, khiến giới sưu tầm cảm thấy lạ lùng.

"Salvator Mundi" là tác phẩm có hành trình chìm nổi. Đã từng có thời tác phẩm bị cho là một bức tranh do học trò của Da Vinci thực hiện và được bán với giá chỉ 57 USD hồi thập niên 1950, để rồi sau hơn nửa thế kỷ, lại trở thành tác phẩm hội họa được trả giá cao nhất thế giới. Tiếp ngay sau đó là một sự biến mất bí ẩn khiến cả giới hội họa "ngơ ngác" với rất nhiều đồn đoán.

Hiện tại có hai giả thuyết xung quanh nơi cất giữ tác phẩm này. Giả thuyết thứ nhất do New York Times đưa ra, tờ tin tức này cho rằng bức họa hơn 500 năm tuổi đang được cất giữ tại một nơi bí mật ở Geneva, Thụy Sĩ, cùng với nhiều tác phẩm hội họa đắt giá khác, đây là nơi cất giữ an toàn, tựa một "ngân hàng nghệ thuật" để các nhà sưu tầm gửi tác phẩm đến đó nhờ trông nom, bảo vệ.

Giả thuyết thứ hai do nhà buôn nghệ thuật Kenny Schachter chia sẻ với tờ tin tức nghệ thuật Artnet, ông này cho rằng tác phẩm đang được cất giữ trên siêu du thuyền riêng của một vị hoàng tử tại Ả Rập Saudi.

Từ tranh của học trò trở thành tranh của bậc thầy hội họa

Trong suốt hàng thế kỷ, bức "Salvator Mundi" đã bị xem là tranh do học trò của Da Vinci thực hiện, nhưng vào năm 2005, hai nhà buôn nghệ thuật Robert Simon và Alexander Parrish đã mua tác phẩm này với giá gần 10.000 USD với hy vọng mong manh rằng biết đâu đây lại là tranh thật do Da Vinci thực hiện.

Họ mời bà Dianne Modestini, một chuyên gia trong lĩnh vực phục chế tới giúp tác phẩm thoát ra khỏi tình trạng bị tàn phá nặng nề bởi thời gian. Tác phẩm vốn được vẽ trên chất liệu gỗ, qua hàng thế kỷ, lớp gỗ đã chịu nhiều hư tổn. Chính sau quá trình phục chế tỉ mỉ, công phu, tác phẩm bắt đầu được một số chuyên gia hội họa tuyên bố là tranh do Da Vinci thực hiện.

Năm 2011, sau 6 năm nghiên cứu tác phẩm, Bảo tàng Quốc gia London đem triển lãm bức tranh với danh nghĩa tác phẩm do Da Vinci thực hiện. Đã có nhiều chuyên gia nghiên cứu về tác phẩm của Da Vinci lên tiếng xác nhận rằng đây đích thực là tranh do Da Vinci thực hiện.

Nhưng cũng có những chuyên gia hội họa nghi ngờ điều này. Đương thời, với những danh họa nổi tiếng như Da Vinci, họ sẽ mở ra những xưởng tranh "bottega".

"Bottega" là những xưởng tranh của các họa sĩ danh tiếng, họ thu nhận học trò để dìu dắt vừa để có người phụ việc. Các học trò khi đạt tới một trình độ nhất định sẽ bắt đầu được giúp danh họa thực hiện các tác phẩm, các đơn đặt hàng dưới sự giám sát, hướng dẫn và hỗ trợ của thầy.

Tác phẩm được thực hiện bởi học trò trong xưởng của thầy khi xuất ra khỏi xưởng vẫn sẽ mang tên của bậc thầy nhưng giá trị tác phẩm rất khác với bức vẽ được bậc thầy đích thân thực hiện từ đầu đến cuối. Các xưởng tranh "bottega" không che giấu thông tin nhưng qua thời gian, thông tin cũng không còn rõ ràng hoặc đã mất hẳn.

Bức "Salvator Mundi" gây tranh luận chính bởi người ta không thể kết luận tranh có phải do Da Vinci thực hiện từ đầu đến cuối không, hay là một bức được học trò thực hiện dưới sự hướng dẫn và hỗ trợ của thầy. Chính điều này sẽ tác động rất mạnh tới vị thế và giá trị của tác phẩm trong giới hội họa.

Thông tin về bức "Salvator Mundi" còn được lưu lại tới hôm nay rất ít ỏi, những manh mối về thủ pháp hội họa qua thời gian hàng thế kỷ đã phai nhạt, những yếu tố này khiến sự tranh luận khó lòng đi tới một kết quả khiến các chuyên gia hội họa đương đại cùng cảm thấy thuyết phục.

Đối với những nhà nghiên cứu tin rằng đây là tác phẩm của Da Vinci, họ dẫn chứng cách khắc họa tinh tế bàn tay giơ lên của Chúa, cách hòa trộn màu sắc theo kỹ thuật đặc trưng của Da Vinci trên gương mặt Chúa, cách sử dụng màu sắc, chất liệu rất đồng điệu với phong cách của Da Vinci.

Những bằng chứng có tính lịch sử cũng thường được đưa ra, chẳng hạn như sự tồn tại của những bản phác họa có tính chất chuẩn bị cho việc thực hiện tác phẩm, từng được Da Vinci thực hiện.

Ông Martin Kemp, một học giả nghiên cứu phong cách hội họa của Da Vinci, tin rằng đây là tranh thật: "Hội họa của Leonardo da Vinci là thứ hội họa có tính chất khoa học. Ông rất thấu hiểu các quy luật và thể hiện kiến thức uyên thâm của mình trong tác phẩm, khiến không một bức tranh chép nào có thể thực sự biểu đạt được hết sự am hiểu của Da Vinci thể hiện trong tranh gốc.

Những học trò của ông không đạt tới trình độ uyên bác, am hiểu về khoa học, quang học, giải phẫu học... như người thầy của họ. Dù có thể có những sự tham gia của các học trò, nhưng tôi không nhận thấy có bất cứ mảng tranh nào trong tác phẩm "Salvator Mundi" thuần túy là do học trò của Da Vinci thực hiện".

Bức tranh đắt nhất thế giới sẽ gắn liền với những tranh cãi từ đây?

Nhiều học giả đưa ra những giả thuyết khác nhau. Nhà nghiên cứu Ben Lewis, tác giả của cuốn "The Last Leonardo", tin rằng Da Vinci chỉ góp rất ít công sức thực hiện tác phẩm này.

Nhà nghiên cứu Matthew Landrus đến từ Đại học Oxford cho rằng Da Vinci chỉ đóng góp khoảng 5% - 20% trong tổng thể tác phẩm. Theo ông Landrus, tác giả thực sự của bức vẽ này là học trò Bernardino Luini của Da Vinci.

Chuyên gia Carmen Bambach đến từ Viện bảo tàng Mỹ thuật Metropolitan, New York, Mỹ, là một trong những học giả được mời tới nghiên cứu trực tiếp bức vẽ tại Bảo tàng Quốc gia London (Anh) hồi năm 2008. Ông Bambach cho rằng học trò Giovanni Antonio Boltraffio của Da Vinci mới là tác giả thực sự của tác phẩm.

Nhà nghiên cứu Ben Lewis nhận định rằng ngay trong nhóm nhỏ các chuyên gia được mời tới nghiên cứu tác phẩm hồi năm 2008 cũng tồn tại nhiều quan điểm bất đồng.

Những tranh luận này có tác động rất lớn tới giá trị của tác phẩm. Việc tác phẩm do Da Vinci thực hiện hay do các học trò trong xưởng vẽ của ông thực hiện sẽ làm thay đổi hoàn toàn giá trị tác phẩm. Khi những tranh luận bất tận vẫn còn tiếp diễn, việc tác phẩm được cất giấu kỹ càng, không xuất hiện công khai cũng tạo nên những giả định.

Khi tranh không xuất hiện công khai tại các cuộc triển lãm, các học giả sẽ không thể tiếp cận để quan sát kỹ lưỡng và khó đưa ra thêm những phân tích cụ thể, chi tiết.

Bức tranh có số phận thăng trầm, chìm nổi

Thuở ban đầu, sự hứng thú đối với bức "Salvator Mundi" đến từ chặng hành trình đã đi qua của tác phẩm. Tác phẩm vốn được đặt hàng bởi vua Louis XII của Pháp, sau này, bức tranh từng có thời được sở hữu bởi vua Charles I của Anh. Chặng hành trình chìm nổi ấy cũng có nhiều giai đoạn hoàn toàn để ngỏ, khiến giới nghiên cứu không biết tác phẩm đã ở đâu, trong tay ai.

Chẳng hạn, trong giai đoạn từ năm 1763 tới 1900, người ta không có thông tin gì về tác phẩm. Sau đó, tác phẩm được mua lại bởi họa sĩ kiêm nhà sưu tầm Charles Robinson, lúc này, người ta tin rằng đây là tác phẩm thực hiện bởi học trò của Da Vinci - họa sĩ Bernardino Luini.

Đến năm 1958, tác phẩm được nhà đấu giá Sotheby bán ra với giá chỉ 57 USD, rồi sau đó lại biến mất trước khi xuất hiện trở lại tại một nhà đấu giá nhỏ khác ở Mỹ.

Chính lúc này, hai nhà buôn nghệ thuật Simon và Parrish mạo hiểm đặt cược vào khả năng rằng đây có thể là tranh thật của Da Vinci. Năm 2013, sau khi tác phẩm được một số nhà nghiên cứu xác định là do Da Vinci thực hiện, giá tranh tăng lên mức 80 triệu USD, hai nhà buôn đã bán lại cho nhà buôn người Thụy Sĩ Yves Bouvier, giá lúc này đã tăng hơn 8.000 lần so với giá mua trước đó.

Ngay sau đấy, doanh nhân người Nga Dmitry Rybolovlev mua lại với giá 127,5 triệu USD. Hành trình thăng trầm ly kỳ của bức tranh cùng với những ý kiến của một số chuyên gia tin tưởng rằng đây là tranh của Da Vinci, đã đẩy mức giá lên cao không tưởng tại cuộc đấu giá ở New York (Mỹ) hồi năm 2017, khi đó, tranh được trả giá 450,3 triệu USD bởi một vị hoàng tử đến từ Ả Rập Saudi.

Thực tế, trong giới hội họa, giá trị tác phẩm nhiều khi còn nằm ở chính hành trình mà nó đã đi qua, bên cạnh giá trị thẩm mỹ. Nhưng những tranh luận khó đi đến hồi kết xung quanh bức "Salvator Mundi" có nhiều khả năng khiến tranh bị giảm giá trị.

Nhà nghiên cứu Ben Lewis nhận định: "Bây giờ, để bán lại được bức tranh ở mức 450 triệu USD là rất khó, gần như không thể, bởi tác phẩm đã trở thành chủ đề của quá nhiều cuộc tranh cãi, bàn luận mất rồi".