Mổ xẻ lý do không thể truy cứu hình sự vụ Vedan

Trách nhiệm dân sự - cần đưa ra bằng chứng

Trong thời gian gần đây, cái tên Vedan đã trở thành mối quan tâm trong dư luận vì doanh nghiệp này là thủ phạm “âm thầm” giết sông Thị Vải, một con sông lớn ở phía Nam suốt 14 năm qua.

Không những vậy, hậu quả mà Vedan gây ra còn gây thiệt hại cho người dân, đặc biệt là những người nuôi trồng thủy sản ở các tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu và TPHCM.

Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường gửi Thủ tướng Chính phủ, sau khi chỉ ra hàng loạt sai phạm nghiêm trọng mà công ty Vedan đã gây ra, cơ quan chức năng đã đề xuất các biện pháp xử phạt hành chính, truy thu phí môi trường và bồi thường thiệt hại nhưng không khởi tố hình sự, điều mà người dân đang chờ đợi.

Vì sao lại như vậy? Theo TS Nguyễn Văn Phương, luật Bảo vệ môi trường 2005 không quy định hình phạt cụ thể đối với từng hành vi vi phạm mà tùy vào tính chất, mức độ và thiệt hại do hành vi vi phạm gây ra mà tổ chức, cá nhân sẽ bị áp dụng trách nhiệm pháp lý tương ứng, có thể là hành chính, dân sự, kỷ luật hay hình sự.

Như vậy, với những hành vi vi phạm của công ty Vedan, doanh nghiệp và những người có liên quan thuộc công ty sẽ bị áp dụng trách nhiệm pháp lý về hành chính (việc này đã được thực hiện).

Về trách nhiệm dân sự, bộ luật Dân sự năm 2005 quy định: “Cá nhân, pháp nhân và các chủ thể khác làm ô nhiễm môi trường gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật, kể cả trường hợp người gây ô nhiễm môi trường không có lỗi”.

Như vậy, Công ty Vedan đã có hành vi vi phạm pháp luật môi trường (xả nước thải không bảo đảm quy chuẩn kỹ thuật môi trường) nên phải bồi thường thiệt hại do mình gây ra.

Đáng lưu ý là luật cũng quy định, các bên phải đưa ra bằng chứng, chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu, quan điểm của mình. Vì thế, để buộc Vedan phải bồi thường thiệt hại, bên bị hại phải chứng minh được có thiệt hại thực tế xảy ra và mối quan hệ nhân quả giữa hành vi vi phạm của Vedan với thiệt hại đã xảy ra.

Với những gì đã diễn ra cho thấy, thực tế để xác định được hậu quả do Vedan gây ra trong lĩnh vực môi trường là không hề đơn giản. Chẳng hạn như một hành vi vi phạm pháp luật môi trường có thể gây ra nhiều thiệt hại như thiệt hại gián tiếp, trực tiếp, tài sản, tính mạng, sức khỏe, môi trường… và để tính toán cũng như đưa ra được con số đầy đủ là không hề đơn giản.

Không thể truy cứu trách nhiệm hình sự

Khi đề cập tới trách nhiệm hình sự trong vụ việc Vedan, nhiều ý kiến, thậm chí có cả từ phía cơ quan chức năng là có thể “khởi tố hình sự vụ án công ty Vedan”. Tuy nhiên, một vấn đề cần giải quyết là việc truy cứu trách nhiệm hình sự được áp dụng đối với ai? Công ty Vedan hay cá nhân thuộc công ty” và nếu truy cứu trách nhiệm hình sự thì với tội danh gì?

TS Phương cho biết: Một trong những nguyên tắc của luật hình sự Việt Nam là “cá thể hóa trách nhiệm hình sự chỉ được áp dụng với cá nhân mà không được áp dụng đối với các pháp nhân (tổ chức). Như vậy có thể khẳng định là không thể truy cứu trách nhiệm hình sự đối với công ty Vedan là một pháp nhân.

Đối với cá nhân, điều 183 của Bộ luật hình sự 2000 quy định: Hành vi gây ô nhiễm nguồn nước có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng yếu tố cơ bản cấu thành phải là “đã bị xử phạt hành chính mà cố tình không thực hiện các biện pháp khắc phục theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền gây hậu quả nghiêm trọng”.

Do đó, nếu đặt vấn đề truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân trong công ty Vedan thì người này phải “đã bị xử phạt hành chính” mà từ trước tới giờ, các quyết định xử phạt hành chính của công ty Vedan chỉ áp dụng đối với công ty (pháp nhân)!

Đó chính là lý do vì sao không thể truy cứu trách nhiệm hình sự công ty Vedan cũng như cá nhân trong công ty. Tuy nhiên, TS Phương cho rằng có thể xem xét trách nhiệm hình sự đối với cá nhân trong Vedan với tội danh khác, chẳng hạn như tội “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” theo điều 285 Bộ luật hình sự năm 2000.

Rõ ràng, với những gì mà Vedan gây ra thì khung xử phạt do pháp luật Việt Nam quy định hiện nay là quá nhẹ. Điều đó đặt ra vấn đề cần có sự điều chỉnh và hoàn thiện khung pháp lý trong lĩnh vực môi trường.

Lan Hương